75 درصد مردم نسبت به برکات وقف بی‌اطلاع هستند

می‌گویند دوسوم مساحت ایران وقف است و چند شهر داریم که کل‌شان موقوفه است. این واقعیت دارد؟

بله. همین پاکدشت در استان تهران به طور کامل وقف است یا شهر خدابنده در استان زنجان هم کلا وقف است و بقعه قیدار نبی هم آنجا قرار دارد.

شهرهای دیگری هم داریم که 30، 50 یا 70 درصد از مساحت‌شان وقف است که البته مشکلات و معضلات فراوانی هم در این رابطه وجود دارد.

مشکلات عمده‌ای که ما داریم بی‌توجهی یا کم‌توجهی بعضی مدیران و مسوولان شهرستان‌ها نسبت به وقف است و همچنین بعضی مردم نسبت به حقوق وقف کم‌توجه هستند و در این سال‌ها کم‌لطفی کرده‌اند. به هر حال مردم در هر منطقه، شهر و استانی که زندگی می‌کنند باید بدانند برکات و عواید وقف به خودشان باز می‌گردد و این‌گونه نیست که ما این را برداریم و ببریم جای دیگر هزینه کنیم، بلکه اولویت همان منطقه‌ای است که واقف، وقف کرده است.

متاسفانه برخی فکر می‌کنند وقف مال بی‌صاحب است، در حالی که این طوری نیست. وقف اتفاقا مال با صاحب است آن هم صاحبی قدرتمند، باارزش و دارای منزلت!

صاحبان اموال وقف کسانی هستند که واقفان نیت کرده‌اند این اموال در اختیار آنها و در راه آنها هزینه شود؛ مانند ائمه(ع). کسی نمی‌تواند موقوفه‌ای که برای امام حسین(ع) و مجلس عزاداری او وقف شده است را تصرف کند.

عزاداری سیدالشهدا فلسفه‌ای دارد. این که عاشورا همیشه زنده و پویا بماند وگرنه سوگواری به خودی خود که فرهنگ نیست. در درون این مجالس عزاداری اهداف و خواسته‌های امام حسین(ع) و قیام او تبیین و تشریح می‌شود و واقف هم دقیقا به همین دلیل موقوفه‌ای را برای ادامه این سنت در نظر می‌گیرد.

خانواده‌های بی‌سرپرست، ایتام، فقرا و محرومان جامعه، حوزه‌های علمیه و مراکز آموزشی و درمانی همه از صاحبان وقف هستند. کسی که به وقف بی‌توجهی کند به همه اینها مدیون می‌شود.

قبل از این که پاسخ این سوال شما را بدهم باید اشاره کنم مسوولیت ما در سازمان اوقاف و امور خیریه 2 موضوع اصلی را در بر می‌گیرد. یک موقوفات و دیگری امامزاده‌ها و بقاع متبرکه و در کل آماری که ما داریم حکایت از این دارد که بیش از 127 هزار موقوفه داریم و بیش از یک میلیون و 125 هزار رقبه در کشور وجود دارد.

درباره موقوفات هم باید عرض کنم ما 2 نوع موقوفه داریم یکی منفعتی و دیگری انتفاعی است. موقوفه منفعتی موقوفه‌ای است که از درآمد آن استفاده می‌شود و به اصطلاح درآمدزاست و واقف نیت می‌کند از عواید این موقوفه برای موضوعی مانند عزاداری امام حسین، احسان به مستمندان و ایتام و... استفاده شود که 55 درصد موقوفات کشور منفعتی هستند.

موقوفات دوم که انتفاعی است مانند مساجد، بیمارستان‌ها، مراکز آموزشی از مدرسه گرفته تا حوزه و دانشگاه که به تعلیم و تربیت می‌پردازند، درآمدزا نیستند و مثلا واقف نیت کرده است اینجا بیماران درمان شوند، مردم و دانش‌آموزان درس بخوانند این موقوفات درآمدی ندارد، بلکه باید هزینه‌ای هم در آنجا صورت گیرد تا آن اتفاق مورد نظر واقف تامین شود و در مجموع 45 درصد موقوفات انتفاعی هستند که بیشتر جنبه خدمات‌رسانی به مردم دارند.

از دیگر آماری که می‌توانم به آن اشاره کنم این که اکنون یک میلیون و 200 هزار خانواده مستاجر موقوفه‌ها هستند. توجه کنید می‌گویم خانواده و نه فرد! هر خانواده میانگین 5 نفر هم در نظر بگیریم جمعیت واقعا قابل توجهی می‌شود که مدیریت آن کار دشواری است.

هنگامی‌که صحبت از وقف می‌شود اکثر مردم فکر می‌کنند وقف موضوعی صرفا دینی و اسلامی ‌است، در حالی که وقف سابقه‌ای قبل از اسلام دارد و منحصر به اسلام نیست و به سایر ادیان الهی هم مربوط است، اما دین اسلام بر این موضوع تایید ویژه‌ای کرده است و پیامبر اکرم(ص) و ائمه‌اطهار(ع) هم در تاریخ اسلام پیشتازان امر وقف بوده‌اند.

پیامبراکرم(ص) موقوفاتی داشتند و آنها را به امیرمومنان(ع) و فرزندشان فاطمه زهرا(س) سپردند و آنها هم تولیت و مدیریت این موقوفات را پس از خود به فرزندان و ائمه اطهار(ع) سپردند.

در زمان ائمه هم این سنت و شیوه استمرار داشت و در زمان غیبت هم علمای دین و بزرگان دین اسلام به تبع از پیامبر و معصومان موقوفاتی داشتند و بخش یا تمام اموال خود را وقف می‌کردند.

امروزه آثاری از آن موقوفات صدر اسلام داریم اگر قسمت شود و به مدینه بروید در اطراف مدینه مسجد شجره است که حاجی‌ها در آنجا مُحرم می‌شوند. در حوالی این مسجد موقوفاتی متعلق به حضرت علی(ع) است که به ابیار علی معروف است. از دیگر مثال‌هایی که می‌توانم بزنم که همین الان هم ما از آن بهره مند هستیم موقوفه مرحوم آیت‌الله ملاعلی کنی است که از علمای بزرگ دوران مشروطه و رهبران برجسته نهضت مشروطه است. از شخصیت‌هایی که هم در عرصه سیاست و هم در دیانت و کمک به مردم پرچمدار بود.

موقوفه مرحوم آیت‌الله آقانجفی اصفهانی هم در اصفهان یکی از موقوفات مهم است که ایشان هم از روحانیون مبارز قرن اخیر بوده است و من به شما پیشنهاد می‌کنم وقف‌نامه‌های این علما را مرور کرده و به مردم اطلاع‌رسانی کنید که بسیار مفید است.

دیگر نکته‌ای که باید به آن اشاره کنم این است که ما 759 نوع نیت در میان واقفان داریم و بیش از یک میلیون و 700 هزار فراوانی نیت داریم. یعنی برخی نیت‌ها یک بار تکرار شده‌اند و برخی نیت‌ها هم ممکن است هزاران بار از سوی مردم مورد توجه قرار گرفته باشند، اما مجموع این فراوانی بیش از یک میلیون و 700 هزار است.

کارکردهای موقوفات هم همان‌طور که اشاره کردم صرفا مذهبی نیست و مسائل مختلف اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، خدماتی و... را شامل می‌شود.

بله، در مورد مسائل آموزشی و تربیتی 900 مدرسه علوم دینی موقوفه هستند و 5 هزار رقبه مدرسه هم در اختیار آموزش و پرورش است و 150 موقوفه هم به مراکز آموزش عالی اختصاص دارد.

در حوزه درمان بیش از 400 بیمارستان و درمانگاه داریم مانند بیمارستان نمازی در شیراز، بیمارستان الغدیر در تهران، بیمارستان فیروزآبادی در شهر ری و...

در حوزه اجتماعی هم ‌90 پرورشگاه دارالایتام موقوفه است، بیش از 60 هزار مسجد و حسینیه هم داریم که هم فعالیت عبادی و مذهبی در آن انجام می‌شود و هم فعالیت اجتماعی و سیاسی و... در زمینه فرهنگی هم 720 موسسه فرهنگی و قرآنی موقوفه در کشور وجود دارد.

ایران میزبان بیش از 10 هزار امامزاده و بقعه 33 پیامبر است که اصلا خیلی‌ها نمی‌دادند 33 پیامبر در ایران دفن شده‌اند که معروف‌ترین آنها قیدار نبی در شهر خدابنده و شوش دانیال در همان شهرستان شوش است؛ تعدادی هم در استان قزوین قرار دارند.

ظرفیت امامزادگان و بقاع متبرکه انصافا ظرفیت عظیمی‌ است و بر اساس گزارشی که ما در 2 هفته تعطیلات نوروزی داشتیم بیش از 45 میلیون نفر زائر در این امامزاده‌ها حضور یافتند؛ شما دقت کنید 45 میلیون نفر در 15 روز چه ظرفیتی است و هرکسی هم که به امامزاده‌ها می‌رود اولا با احترام و با قصد قربت می‌رود؛ در واقع این امامزادگان محل آرامش و پناهگاه زائران هستند که هم جنبه مذهبی، هم جنبه تفریحی و هم اقتصادی دارند.

سال 89 هم بیش از 140 میلیون نفر در امامزاده‌های کشور حضور داشته‌اند یعنی یک نفر در طول سال ممکن است 20 بار رفته باشد و یک نفر هم فقط یک بار به امامزاده‌ای سر زده است که این در آمار ما لحاظ شده است.

همان‌طور که اشاره کردید این هنر نیست که ما به موقوفات گذشته افتخار کنیم، بلکه باید توجه داشته باشیم که خودمان چقدر موقوفات جدید اضافه کردیم؛ موقوفات عصر جمهوری اسلامی‌ باید به عظمت خود انقلاب اسلامی ‌باشد و ما پرچمدار وقف در جهان اسلام شویم و به عنوان یک الگو در جهان مطرح باشیم.

ببینید ما یک نظرسنجی را به همت دوستان روابط عمومی‌در همین رابطه انجام دادیم که در مجموع 23 هزار نفر در آن از گروه‌های مختلف مردم مورد پرسش قرار گرفتند.

جمع‌بندی این افکارسنجی نشان می‌دهد فقط 25 درصد مردم نسبت به مسائل وقف آگاهی دارند و به عبارتی 75 درصد مردم نسبت به آثار، برکات و احکام شرعی و مسائل کلی وقف بی‌اطلاع و ناآگاه هستند.

این آمار خیلی بد است شما تا درباره موضوعی اطلاع و آگاهی نداشته باشید نسبت به آن بی‌تفاوت خواهید بود؛ الان ما عدالت را مطرح می‌کنیم که از اصول دین است و حضرت امام‌(ره) هم یکی از شعارهای اصلی شان عدالت بود و مقام معظم رهبری هم همین‌طور و دولت هم دغدغه عدالت‌محوری دارد.

خب یکی از مسائل مهم جامعه برای رسیدن به عدالت وقف است که متملکان و طبقه بالای جامعه اموال خود را وقف کنند تا طبقه پایین و فقرا بتوانند از آن استفاده کنند.

کم‌کردن فاصله طبقاتی میان فقیر و غنی اصلا یکی از برکات وقف است و باعث می‌شود تا نسل گذشته و آینده از دسترنج هم استفاده کنند و میان آنها پیوند ایجاد شود.

توجه به قشر آسیب‌پذیر جامعه، بیماران کم‌درآمد، فقرا، مستضعفان، ایتام، خانواده‌های بی‌سرپرست و... همه از برکات وقف است ضمن این که از نظر عاطفی و روحی هم پیامدهای خوبی در جامعه دارد و منجر به گسترش فرهنگ ایثار و فداکاری می‌شود.

پس در اولویت کارهای ما تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف است تا مردم بدانند و متوجه شوند که برکات وقف چیست و کجاها هزینه می‌شود؛ به نظر من مهم‌ترین کار ما در حوزه وقف شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی برای جلب اعتماد مردم است.

به همین منظور سامانه جامع اطلاعات و موقوفات راه‌اندازی شد که 2 اتفاق مهم را در پی داشت از 15 رمضان کسی حق ندارد سند اجاره‌های موقوفات را در کل کشور به صورت دستی تنظیم کند و همه مکانیزه شده است و ما در سطح کشور می‌بینیم قبلا هیچ کس از مدیران این اسناد را نمی‌دید، ولی همین الان من به طور کامل و روز به روز روی مونیتور خودم این را می‌بینم.

دوم این که بر اساس برنامه ریزی‌های صورت گرفته تمام عملیات مالی موقوفات و امامزاده‌ها در قالب سامانه صورت می‌گیرد و همه چیز مشخص است، البته نه این که پول جمع شود بیاید تهران نه! اشتباه نشود! ما تنها نظارت می‌کنیم و عواید موقوفه مطابق نیت واقف در جای خودش و در همان منطقه هزینه می‌شود. خوشبختانه با مجموعه اقداماتی که صورت‌گرفت و شفاف‌سازی‌هایی که شد سال 89 ما 5 برابر سال‌های گذشته توسط مردم وقف جدید داشتیم بر اساس آمار موجود در این 33سالی که از پیروزی انقلاب اسلامی ‌می‌گذرد به طور میانگین هر سال 200 موقوفه داشتیم، اما سال 89 بیش از هزار وقف جدید داشتیم که رشدی 5 برابری را نشان می‌دهد و الحمدلله در 6 ماهه نخست امسال هم فقط بیش از هزار موقوفه جدید داشتیم آن هم وقف‌های خوب!

وقف در طول تاریخ فراز و فرودهای فراوانی داشته است از قرن چهارم تا قرن هفتم توجه به وقف خوب بوده، اما در برخی مقاطع دچار مشکلاتی شده است و توسط حاکمان ستمگر مانند بنی‌امیه، بنی‌عباس و بعد از آن در زمان مغول‌ها بخشی از موقوفات از بین می‌رود و تضییع می‌شود. در مقطعی دیگر و در زمان نادرشاه هم چون اعتقادی به وقف نداشته است درآمد موقوفات را کلا برای لشکریان و سپاهیان هزینه می‌کرده و متاسفانه به امر وقف مقید نبوده‌است.

مقطع سوم هم در زمان پهلوی‌ها هم رضاشاه و هم محمدرضا شاه مال وقف ضایع می‌شود؛ بخصوص در زمان اصلاحات ارضی مال وقف را می‌گیرند سند می‌زنند و به مردم می‌فروشند که این مشکل همچنان گریبانگیر وقف مانده است. اما در زمان صفوی‌ به خصوص سلاطین اول این سلسله، اوج رشد و شکوفایی وقف بوده است و حاکمان هم توجه خاصی داشته‌اند و سنت وقف هم رواج خوبی پیدا می‌کند. در زمان پیروزی انقلاب اسلامی‌ هم حضرت امام توجه خاصی داشتند و می‌شود این‌گونه گفت که امام‌خمینی(ره) احیاگر وقف در قرن اخیر بوده است.

برای این ادعا و توجه ویژه‌ای که امام‌(ره) داشتند کافی است بدانید کمتر از 3 ماه از پیروزی انقلاب نگذشته است که شورای انقلاب قانونی 4 ماده‌ای را تصویب می‌کند که بر اساس آن اسناد اصلاحات ارضی که موقوفات را به مردم فروخته بودند ابطال می‌شوند آن هم در حالی که هنوز کمتر از 3 ماه از انقلاب نگذشته، انتخابات ریاست جمهوری برگزار نشده است و امام با تاکید می‌فرمایند: موقوفات باید به حال وقفیت باقی بمانند و به وقف عمل شود. اگر این توجه نبود موقوفه‌خواران و زمین‌خواران، بسیاری از موقوفات را تصرف کرده بودند که خوشبختانه حضرت امام عنایت ویژه‌ای داشتند و پس از ایشان هم مقام معظم رهبری همواره به امر وقف توجه داشتند و در این رابطه بسیار دقیق هستند و پیام‌های متعددی برای وقف دارند.

به هر حال وقف سرمایه ارزشمند مادی و معنوی است و همه مردم از این سرمایه بهره می‌برند و باید حواسمان باشد که حق وقف ادا شود.