خانه‌ای مثل دسته گل با کمک من و تو

خانه تکانی این روزها دلمشغولی خانم‌ها و نقل محافل آنهاست، دلمشغولی‌ای‌ که از ابتدای اسفند آغاز می‌شود و گاهی بعد از تحویل سال هم ادامه دارد. بعضی‌ها که همچنان دغدغه‌ خانه تکانی داشته‌اند این روزها، تمام خانه را شسته و روبیده‌اند و کارشان رو به پایان است و حتی پیروزمندانه از این پایان نزد سایرین یاد می‌کنند و آن را نشانه‌ای بر مهارت و ذکاوت خود می‌دانند.

این روزها مساحت خانه‌ها کم شده و منازل 500 400 متری حیاط‌دار جایشان را به آپارتمان‌های 60 50 متری داده‌اند. دیگر از انباری‌های بزرگ و پستو و حوض و باغچه و راهروهای تنگ و تاریک زیرزمین خبری نیست. یک آپارتمان است و چند یا شاید یک اتاق با یک یا دو کمد دیواری که به طور طبیعی باید از فشار روانی و جسمی خانه تکانی بکاهد، اما این فشارها نه تنها کم نشده که شکل پیچیده‌تری پیدا کرده است.

حتی این روزها تعداد خانم‌های خانه‌دار نسبت به گذشته بسیار کمتر شده و بسیاری از زنان به کار بیرون از منزل اشتغال دارند، به همین دلیل فرصت کمتری برای خانه تکانی دارند، به همین خاطر مجبور می‌شوند،‌ نظافت منزل را به خدماتی‌ها بسپارند که البته این نوع نظافت در بسیاری موارد باب طبع خانم‌ها نیست.

از قدیم‌ها، داشتن خانه‌ای مثل دسته گل، امتیازی برای خانم‌های خانه و نشانه‌ای برای سلیقه و کدبانوگری آنها بوده است. اقوام و فامیل خانه‌ای به منزله دسته‌گل را معیار قضاوت درباره زنان جوان و علاقه آنها به زندگی مشترک می‌دانستند، اما این روزها، داشتن خانه‌ای مثل دسته گل، معنا و مفهوم دیگری پیدا کرده، بدون قضاوت درباره دختران و زنان جوان. آنان هرچند به خانه و زندگی مشترک علاقه‌مندند، اما انجام نظافت و رفت و روب را تنها وظیفه خود نمی‌دانند. گذشته از این که بسیاری از زنان جوان به کار بیرون از منزل و تحصیل مشغولند، خیلی‌ها از وجود پسران و دختران کمک‌کننده محرومند، بنابراین انتظار این که آنها تمام خانه‌ تکانی را به تنهایی انجام دهند، کمی ناعادلانه است،‌ از سویی دیگر بسیاری از مردان، در اسفندماه تراکم مسوولیت‌هایشان در خارج از منزل چنان افزایش می‌یابد که کمتر فرصت می‌یابند، حامی و کمک‌کننده زنان باشند، این مساله در این روزها محل اختلاف‌نظر و گاهی اصطکاک بین زنان و مردان است.

نسترن م خانه‌دار و صاحب دو فرزند پسر 2 و 4 ساله است، خانه تکانی را مکافات می‌داند و می‌گوید: بدون کمک همسرم اصلا نمی‌توانم خانه را نظافت کنم چون بچه‌ها کوچک هستند و یک نفر دائم باید مراقب آنها باشد، من و همسرم هر سال دو سه روزه کلک خانه تکانی را می‌کنیم، فرش‌ها و دیوارها را نمی‌شوییم چون به نظرم این کار فقط باعث خستگی و بیماری جسمی‌مان می‌شود، شوهرم ناراحتی استخوان دارد، پس ترجیح می‌دهم ایام نوروز همه‌مان سلامت باشیم تا درگیر دارو و دکتر.

خانم عموزاده، با 68 سال سن و صاحب 4 فرزند دختر و 2 پسر که به تنهایی زندگی می‌کند، می‌گوید: بعد از فوت شوهرم، تنهایی خانه تکانی می‌کنم، البته آپارتمان 70 متری من همیشه تمیز است اما دخترها و عروس‌هایم همه‌ خودشان درگیر بچه‌هایشان هستند، وقت نمی‌کنند به من برسند، من هم توقعی ندارم تا جایی که توان داشته باشم و پا درد و کمر دردم اجازه بدهد کارهایم را خودم سر و سامان می‌دهم. او با گفتن این جمله نشان می‌دهد که از بی‌توجهی فرزندانش نسبت به خود گله‌مند است. وی می‌گوید: خانم خدا آدم را تا سالم هست زنده نگه‌دارد تا محتاج هیچ‌کس نباشد،‌ چون من هیچ خیری از بچه‌هایم ندیدم.

فاطمه محمدی سال اولی است که زندگی مشترک را آغاز کرده و هنوز در حال تحصیل است. وی می‌گوید: فکر این که به تنهایی تمام کارهای خانه را انجام دهم یک کابوس است، به نظر من مردها باید همراه باشند، مثل پدرم که سال‌ها خانه تکانی را او انجام می‌داد و در تمام مراحل خانه تکانی حرف اول را می‌زد، البته این روزها هم من و هم همسرم سرمان خیلی شلوغ است و فکر می‌کنم مجبور شویم در ایام عید خانه تکانی کنیم.

و بالاخره افسانه‌‌. ان. دل پردردی از همسرش دارد و با بیان این که همسرش فقط دستور می‌دهد می‌گوید: شوهرم معتقد است چون خانه‌دارم تمام کارها را باید به تنهایی انجام دهم، وقتی از او می‌خواهم در شستن دیوارها یا
پاک کردن پنجره‌ها کمکم کند، غر می‌زند و همیشه وسط کار  جر و بحثمان می‌شود. من ترجیح می‌دهم با دخترم به تنهایی نظافت کنیم تا از او کمک بگیریم، چون این کار باعث می‌شود،‌ دست‌کم اعصابمان راحت باشد.

او می‌گوید: شوهرم من را به وسواس بودن متهم می‌کند و دائم از من می‌خواهد سخت نگیرم. فکر می‌کنم اگر به آقایان باشد، که خانه تکانی را باید تعطیل کرد، چون آنها با هر نظافتی مخالفند.

از طرف دیگر مردان هم در زمان خانه تکانی حرف‌هایی دارند که شنیدنی است. محسن کوشا، کارمند یک شرکت نرم‌افزاری است که بیش از 12 ساعت از روز را در اداره است. وی می‌گوید: من از همسرم شرمنده‌ام که نمی‌توانم کمکی بکنم،‌ چون اسفندماه سرمان در شرکت خیلی شلوغ است. او درباره این که همسرش، کار او را قبول ندارد هم می‌گوید: خانم می‌گوید تو دائم «گربه شوری» می‌کنی چون حوصله رفت و روب را نداری!

اما کمالی،‌ بازنشسته یک شرکت ساختمانی با 54 سال سن حرف دیگری دارد،‌ او کار نظافت همسرش را در منزل قبول ندارد، می‌گوید: خانم که گناه نکرده همسر من شده! من وظیفه‌ام این است که به او کمک کنم. ما بیش از 25 سال است که تقسیم کار کرده‌ایم، من به انباری و حیاط و پاک کردن شیشه‌ها و شستن قالی‌ها می‌رسم و خانوم به نظافت اتاق‌ها، آشپزخانه و... فکر می‌کنم با این کار به راحتی می‌توانیم با هم کنار بیاییم، چون هر کسی کار دیگری را می‌پذیرد و در کار هم دخالت نمی‌کنیم.

مسعودی هم که تجربه 10 سال زندگی مشترک دارد، می‌گوید: اسمم را ننویسید تا مایه دردسرم نشود. به نظر من بعضی از خانم‌‌ها از مردهاشون طلبکارند،‌ انگار سرکارگرند، موقع خانه تکانی،‌آنقدر دستور می‌دهند که آدم فکر می‌کند،‌ در یک شرکت خدماتی کار می‌کند. تو رو خدا بنویسید، خانم‌ها اینقدر در این روزها به مردها زور نگویند...

بعضی خانواده‌ها عادت دارند،‌این روزها خانه‌ها را از بالا تا پایین می‌شویند، از گاز، یخچال و کابینت‌ها گرفته تا فرش، دیوار، پرده‌ها، شیشه‌ها و... در این صورت فشار زیادی به مادر خانواده که به طور سنتی مدیر پروژه خانه تکانی است،‌ وارد می‌شود،‌ این پروژه به پایان نمی‌رسد مگر همه اعضای خانواده بسیج شوند. زنان مجرب خانه‌دار شاید بهترین کارشناسانی باشند که سال‌هاست خانه تکانی را تجربه کرده‌اند. یکی از این افراد، سعیده . م است که به زنان توصیه می‌کند،‌ همه کارها را به تنهایی انجام ندهند، او می‌گوید: همسر و فرزندانتان را به کار بگیرید تا هر کدام گوشه‌ای از کار را تقبل کنند، وسواس نداشته باشید و تصور نکنید اگر خودتان تمام بار را بر دوش بکشید، خانه تمیزتر خواهد شد و فکر نکنید خرابکاری آنها برایتان دردسرساز است. با مشارکت آنها هم به آنها یادآوری می‌کنید در قبال خانه‌شان مسوولیت دارند و هم از فشار جسمی بر خودتان می‌کاهید.

بعضی دیگر از زنان به هم توصیه می‌کنند که برای خانه تکانی،‌ کارهای مهم و اصلی را اول انجام دهند بعد به خرده‌کاری برسند. چون انرژی ساعات و روزهای اول بالاتر است، پس به جای تمیز کردن کمدها اول شیشه‌ها و پرده‌ها را نظافت کنید یا دستی به وسایل بزرگ‌تر اطاق بکشید. بنابراین لازم است از همان ابتدا از همسر یا پسران بزرگ‌تر خانواده‌تان کمک بگیرید و حتی جابه‌جایی میز، مبل و کمد را به آنها واگذار کنید.

گاهی تمیز کردن دور و اطراف یک شیء اضافه راحت‌تر از دور انداختن آن به نظر می‌رسد، اما این روش در درازمدت کارساز نخواهد بود. با کمی نظم و ترتیب خرده ریزها را کاهش دهید و وسایل اضافه و غیرضروری را تلنبار نکنید. خود را از شر لباس‌هایی که دیگر اندازه هیچ یک از اعضای خانواده نیست، یا مدت‌هاست کسی نپوشیده، خلاص کنید. تهیه لوازمی که خرده‌ریزها را مرتب می‌کنند مثل کیسه جوراب، جاکلیدی، جاکفشی و... را در دستور کار قرار دهید.

مرجانه هاشمی 16 سال است که ازدواج کرده و خانه‌دار است، خانه تکانی سالانه خانه را دوست دارد و قبل از خانه خودش، خانه مادر و مادرشوهرش را هم تمیز می‌کند، چون به قول خودش نه تنها برایش سخت نیست که خوش می‌گذراند، او می‌گوید: زمان خانه تکانی، موسیقی شاد می‌گذارم و سعی می‌کنم از حرکات نظافت خانه مثل حرکات ورزشی استفاده کنم، بخصوص وقتی گروهی باخواهرانمان خانه مادرم را تمیز می‌کنیم، کلی شاد می‌شویم.

او به خانم‌های جوان توصیه می‌کند که خانه تکانی کار یک روزه یا تنهایی نیست، خانه تکانی مقدمه شروع عید است، عید هم پر از شادی است، چرا خیلی از خانم‌ها سخت می‌گیرند و با غر زدن یا جرو بحث این شروع را برای خود و همسرشان تلخ می‌کنند؟!

سیده زهره امین ‌ مشاور خانواده ‌ بر اثرات مثبت روانی خانه تکانی و ضرورت مشارکت همه اعضای خانواده به عنوان مهم‌ترین اصل خانه تکانی ایام نوروزی تاکید می‌کند و می‌گوید: خانه تکانی می‌تواند اثرات مثبت روانی داشته باشد به شرط این که از جر و بحث پرهیز کنیم، خانه تکانی فقط وظیفه یک عضو خانواده مثل مادر یا پدر نیست، همه باید در آن سهیم باشند، حتی می‌تواند خانه تکانی تمرین مشارکت و مسوولیت‌پذیری تلقی شود. به طور تجربی پسرانی که پدران خود را در ایام خانه‌تکانی فعال می‌بینند بیشتر امکان دارد در آینده به همسرانشان کمک کنند یا اگر بچه‌ها یاد بگیرند در فرآیند نظافت منزل مشارکت کنند، طی سال تمایل همکاری بیشتری برای نظافت منزل و اتاق خود دارند.

این مشاور خانواده معتقد است که تمیزی محیط زندگی در درمان افسردگی بسیار تاثیرگذار است. وی در عین حال خانواده‌ها را از خرید لوازم و وسایل غیرضروری و تحمیل هزینه‌های گزاف به پدر یا مادر خانواده به بهانه خانه تکانی نهی می‌کند.

خانه تکانی تاثیر مثبت بر سلامت روانی و کاهش حس خمودگی و افسردگی دارد، اما این تمام ماجرا نیست. خانه تکانی در شرایطی می‌تواند خطرساز باشد. بعضی از خانم‌ها و آقایان هنگام خانه تکانی چنان جوگیر می‌شوند که برای تمیزی هر چه بیشتر خانه دست به هرکاری می‌زنند. این روزها کم نیست اخبار مسمومیت بسیاری از کودکان با وایتکس و جوهرنمک یا اختلال تنفسی کسانی که مشغول شستن حمام و دستشویی بوده‌اند یا رگ به رگ شدن و کشیدگی تاندون پا، دست، کمر و ... که هر سال پزشکان نسبت به آن هشدار می‌دهند. پس اگر به فکر خانه تکانی هستید یا درمیانه کارها قرار دارید توجه کنید که دکتر فتانه اکبری متخصص طب فیزیکی به ایسنا می‌گوید: از آنجا که اغلب فعالیت‌ها در خانه تکانی عید از جمله فعالیت‌‌های فیزیکی است، بدن باید از نظر جسمانی برای خانه‌تکانی آماده باشد. وی توصیه می‌کند: در حد توان‌تان فعالیت کنید، بلند کردن اجسام سنگین به دست، کمر و گردن آسیب می‌رساند، بنابراین در موارد این چنینی باید از دیگر افراد خانواده کمک گرفت.

دکتر اکبری با تاکید برلزوم تقسیم کردن فعالیت‌های خانه تکانی در روزهای مختلف می‌گوید: اگر احساس خستگی می‌کنید، آن را جدی بگیرید و به خودتان استراحت بدهید، چون خستگی زنگ خطری برای سلامت شماست.

وی خطاب به بیماران مبتلا به مشکلات استخوانی و عضلانی، توجه آنها را به دردهای موجود در بدن جلب می‌کند و می‌گوید: این افراد بهتر است قبل از آغاز خانه تکانی برای راهنمایی بیشتر با پزشک متخصص مشورت کنند.

این متخصص طب فیزیکی حتی بر تغذیه مناسب در روزهای خانه‌تکانی تاکید می‌کند، چون تغذیه نامناسب، آسیب‌پذیری عضلات را افزایش می‌دهد.

از سوی دیگر انواع و اقسام شوینده‌ها و سفیدکننده‌ها اگر به‌طور مناسبی استفاده نشوند، خطرزا هستند.متاسفانه بعضی‌ها تصور می‌کنند با مخلوط کردن مواد اسیدی به تمیزی، سفیدی و اثرگذاری بیشتر مواد کمک می‌کنند، در حالی که این کار خطر خفگی آنی را به همراه دارد.

شاید خیلی‌ها از عقاید زرتشتیان باستان که معتقد بودند ارواح نیاکان‌شان از 10 روز مانده به عید برای دیدار به خانه بازماندگان می‌آیند و تا لحظه تحویل سال آنها را ترک نمی‌کنند، بی‌خبر باشند و خانه‌تکانی به جای سنت به یک عادت تبدیل شده باشد. اما به هر حال بنابر عقاید نیاکان‌مان، ارواح از بوی تمیزی و نور سهم می‌برند، خانه‌ها از گذشته از پلشتی و کثیفی پاک می‌شد و این پاکی تا حال ادامه یافته است. پس خانه تکانی نه فقط استقبال از عید که پاسداری از سنت ایرانی است.

کتایون مصری