یائسگی ‌یا ‌‌بلوغ ‌‌دوم‌

حدود 90 درصد از زنان در ابتدای دهه پنجم دچار یائسگی می‌شوند. 10 درصد از زنان پیش از 46 سالگی یائسه می‌شوند (یائسگی زودرس)‌ و یک درصد از زنان پیش از 40 سالگی این حالت را تجربه می‌کنند (نارسایی زودرس تخمدان)‌. عوامل محیطی و ژنتیکی روی سن یائسگی اثر می‌گذارند و در مجموع طیف سنی یائسگی در زنان سالم بین 42 تا 58 و سن متوسط آن 4/51 است.

مشکلات دوران یائسگی‌

1 - ناپایداری عروقی به دنبال تغییرات هورمونی باعث می‌شود خانم‌های یائسه از گر گرفتگی شکایت داشته باشند. این ناراحتی در 65 تا 76 درصد از زنان یائسه دیده می‌شود. گر گرفتگی معمولا با گرمای شدید به صورت سوزش یا گرما همراه است. این احساس معمولا از سر و گردن و قفسه سینه آغاز می‌شود و می‌تواند به صورت یک موج در بدن منتشر شود. معمولا پس از این گر گرفتن، تعریق و سپس لرز اتفاق می‌افتد و مجموع این مراحل از چند دقیقه تا نیم ساعت طول می‌کشد.

2 - نیمی از خانم‌های یائسه از خارش، سوزش و خشکی دستگاه تناسلی و متعاقب آن مشکلات زناشویی رنج می‌برند. علت این مشکلات تغییر PH ناحیه است و در صورتی که به این علائم توجه کافی صورت نگیرد و برطرف نشود، عفونت‌های مکرر ادراری رخ می‌دهند.

3 - حدود 20 درصد از زنان یائسه از بی‌اختیاری ادراری رنج می‌برند. علت بروز این مشکل ضعف عضلات کف لگن و تغییرات بافت همبندی به دنبال تغییرات هورمونی است. شل شدن عضلات کف لگن موجب افتادگی رحم و مثانه می‌شود و شخص دچار بی‌اختیاری ادرار می‌شود.

4 - پوکی استخوان از مرحله منفی یک آغاز می‌شود و به طور طبیعی هر سال یک تا 2 درصد از استخوان‌های بدن تحلیل می‌روند. پوکی استخوان می‌تواند به شکستگی استخوان به صورت خود به خود یا با ضربه‌های بسیار کوچک منجر شود.

5 - تا پیش از یائسگی هورمون‌های زنانه نقش محافظتی در برابر بیماری‌های قلبی  عروقی دارند، به همین دلیل میزان بروز این بیماری‌ها در خانم‌ها نسبت به آقایان خیلی کمتر است، ولی پس از یائسگی به دلیل از میان رفتن آن نقش حفاظتی، بروز این مشکلات در هر دو جنس برابر می‌شود.

سالم و سرحال مثل جوانی:تمام خطراتی که در دوران یائسگی می‌تواند سلامت شما را تهدید کند، بسادگی قابل برطرف شدن هستند. باید توجه داشت که یک خانم مسن نیازمند مراقبت‌های بیشتر پزشکی است و حداقل مراجعه سالانه به پزشک برای انجام آزمون پاپ اسمیر و بررسی از نظر وجود سرطان گردن رحم و همچنین معاینه و بررسی سرطان سینه علاوه بر زمان‌هایی که مراجعه به پزشک برای علائم یائسگی و درمان آنها انجام می‌شود، ضروری است.

توصیه‌های دیگری که عمل به آنها به یک خانم سالمند کمک می‌کند که دوران کم‌خطر و همراه با سلامت را تجربه کند، عبارتند از: ورزش، تغذیه مناسب، پرهیز از سیگار و قهوه و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی.

ورزش چرا و چگونه؟ تمرین‌های ورزشی مستمر و مناسب در بهبود وضعیت استخوانی نقش بسیار پررنگی دارد.
ورزش کردن باعث بهبود گردش خون و همچنین کاهش کلسترول، بهبود توانایی، کنترل استرس و کنترل بهتر وزن می‌شود.

پیاده‌روی، ورزش مناسبی است که علاوه بر مزایای بالا به دلیل بهره‌مندی ورزشکار از نور آفتاب و تامین ویتامین D مورد نیاز، به تامین منابع استخوانی و پیشگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند. شنا و پیاده‌روی در آب نیز از ورزش‌های مناسب این دوران هستند. در آغاز 2 تا 3 بار ورزش در هفته به مدت 15 تا 30 دقیقه کافی است. به مرور می‌توان تعداد دفعات ورزش کردن را تا 5 بار در هفته و سپس مدت هر ورزش را تا 60  45 دقیقه افزایش داد.

رژیم غذایی مناسب:سویا برای برطرف شدن علائم گرگرفتگی و تعریق بسیار کمک‌کننده است. میوه و سبزی علاوه بر داشتن فیبر، ویتامین و املاح به دلیل داشتن فیتواستروژن در دوران یائسگی بیش از روزهای دیگر زندگی مفید هستند. ماده دیگری که در سبزیجات وجود دارد، برم است. برم با کاهش کلسیم دفعی باعث تقویت استخوان‌ها می‌شود. حبوبات نیز به دلیل این‌که منبع خوبی از کلسیم، اسید فولیک، ویتامین6 B، فیتواستروژن‌ها و پروتئین‌ها هستند، ‌باید مورد توجه قرار بگیرند. برای تامین اسیدهای چرب مورد نیاز بدن بهتر است از روغن ماهی، روغن زیتون و روغن‌های گیاهی غیراشباع استفاده کرد.

شیر به عنوان منبع اصلی کلسیم بهتر است بدون کاکائو و قهوه و شکلات استفاده شود، زیرا این مواد مانع جذب کلسیم شیر به صورت کامل می‌شوند. آب و آبمیوه‌های طبیعی سرشار از ویتامین‌های ضروری هستند و بهتر است جایگزین نوشابه‌های گازدار و قهوه شوند.

برای تامین کلسیم علاوه بر شیر مصرف دوغ و ماست، کشک، پنیر و کلم نیز سودمندند.

زندگی بانشاط تا آخرین لحظه بودن: مهم‌ترین نکته‌ای که خانم‌های یائسه باید توجه داشته باشند؛ این است که حفظ روحیه بانشاط و سرزنده بودن، کلید بهتر زندگی کردن است. شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و حضور مفید در این فعالیت‌ها برای تمام سالمندان بخصوص خانم‌ها ضروری است. حضور در اجتماع علاوه بر تامین نیازهای روحی و روانی افراد بر سلامت جسمی آنها نیز تاثیر مستقیم دارد. این نور مستقیم آفتاب است که به تولید ویتامین D و جذب کلسیم در استخوان‌ها کمک می‌کند و تابیدن نور از پشت شیشه چنین تاثیری ندارد.

درمان با داروهای هورمونی:داروهای حاوی استروژن نقش بسیار موثری در کاهش مشکلات دوران یائسگی دارند.

این داروها در کاهش علائم گر گرفتگی، بیماری‌های قلبی  عروقی و مشکلات ادراری  تناسلی موثرند. استفاده از این داروها و میزان استروژن یا پروژسترون آنها فقط باید با تجویز پزشک صورت بگیرد. هر خانم یائسه با توجه به علائم و مشکلات خود و همچنین سوابق بیماری‌های خود و حتی اطرافیان نزدیک نیاز به یک نوع داروی هورمونی دارد؛ به عنوان مثال مصرف داروی حاوی استروژن در بیمار مبتلا به سرطان سینه، بیماری حاد کبدی، بیماری انعقادی و سرطان اندومتر رحم ممنوع است و در افرادی که سابقه سرطان‌های سینه و اندومتر یا بیماری صرع داشته‌اند یا در حال حاضر به اندومتریوز، فشارخون، بیماری پانکراس، بیماری کیسه صفرا و... مبتلا هستند، بهتر است مصرف نشود یا در میزان کمتری استفاده شود. همچنین کسانی که استروژن دریافت می‌کنند و رحم آنها خارج شده، بهتر است از پروژسترون استفاده نکنند. در مجموع، این پزشک است که می‌تواند با توجه به همه نکات اقدام به تجویز داروهای هورمونی کند و مصرف خودسرانه آنها می‌تواند خطرناک باشد.

درمان و پیشگیری از پوکی استخوان : حدود 35 درصد زنان بالای 65 سال دچار شکستگی ستون فقرات می‌شوند که عمدتا بدون ضربه و به صورت خود به خود رخ می‌دهند. حدود 3520 درصد زنان بالای 85 سال نیز دچار شکستگی گردن استخوان ران می‌شوند؛ البته باید به این نکته نیز توجه داشت که حدود 20 درصد موارد پوکی استخوان در سنین یائسگی ناشی از بیماری‌های ثانویه مثل اختلال غدد پاراتیروئید است و ربطی به یائسگی ندارد.

پیشگیری :مهم‌ترین اقدام در زنان یائسه پیشگیری از پوکی استخوان است، زیرا درمان آن بسیار مشکل و تقریبا درمان کامل و قطعی آن غیرممکن است. کاهش مصرف ترکیبات کافئین‌دار (شکلات، کاکائو و امثال آن)‌، قطع مصرف الکل و ترک سیگار به پیشگیری از پوکی استخوان کمک می‌کنند. حفظ فعالیت فیزیکی مناسب نظیر پیاده‌روی 3 تا 4 بار در هفته هر بار به مدت 20 تا 30 دقیقه باعث کاهش از دست رفتن توده استخوانی می‌شود. مصرف کافی شیر و ترکیبات حاوی کلسیم برای رفع نیاز روزانه کلسیم که حدود   mg/day 800-100 است در افرادی که داروهای استروژنی مصرف می‌کنند و حدود  1500mg/day در دیگر افراد ضروری است. غذای مصرفی باید حاوی 400300 واحد ویتامین D باشد.

زینب‌‌‌ستاریان‌