کریدور شمال-جنوب در کانون رایزنی‌‌ها

دیدارهایی که با توجه به موضوعات مطرح شده نشان از یک جهش بزرگ در روابط دو کشور از موضوعات صرفا سیاسی به موضوعات راهبردی و ورود به فاز عملیاتی در حوزه‌های مختلف روابط دو‌جانبه دارد. شاید بتوان گفت موضوع راه‌گذر شمال-جنوب و پروژه خط ریلی رشت-آستارا در قلب این دیدارها و گفت‌‌وگوها به‌عنوان یک مؤلفه تعیین‌کننده ژئوپلیتیکی مورد بررسی قرار گرفت.‌ موضوعی که برای هر دو کشور با توجه به شرایط و چالش‌های جهانی از جمله تعدد تحریم‌های غربی بر اقتصاد و تجارت خارجی تهران و مسکو از اهمیت بالای برخوردار است؛ به شکلی که‌ دکتر لاریجانی در این دیدار بر این که جمهوری اسلامی ایران تصمیم خود را برای عملیاتی‌سازی این کریدور اتخاذ کرده، تاکید کرد. از سوی دیگر ‌همگرایی در موضوعات جهانی و تنظیم دیدگاه‌ها در خصوص چالش‌های بین‌المللی مانند جنگ اوکراین یا موضوع هسته‌ای ایران از دیگر مباحث مطرح شده میان سران دو کشور در چند دیدار انجام‌شده، بوده است. برطرف کردن مشکلات و ایجاد هماهنگی در حوزه‌های گوناگون، قراردادجامع همکاری به منظور تسریع در اجرایی شدن بندهای این قرارداد از دیگر موضوعاتی بود که توسط سران دو کشور به بحث و تبادل نظر گذاشته شد. 
 
قرارداد جامع همکاری؛ نقشه راه آینده
اجرای کامل «قرارداد جامع همکاری ۲۰‌ ساله» میان ایران و روسیه، اکنون به مرحله‌ای عملی رسیده و دیدارهای اخیر نشانه‌ای از اراده سیاسی دو کشور برای اجرایی کردن مفاد آن است. این قرارداد نه یک سند صوری بلکه برنامه‌ای جامع برای تعامل اقتصادی، فنی و امنیتی تا دو دهه پیش روست. همکاری در حوزه انرژی، ایجاد شرکت‌های مشترک در صنایع معدنی و پتروشیمی، توسعه شبکه‌های بانکی مستقل از سوئیفت و افزایش مبادلات با ارزهای ملی از جمله مفاد کلیدی آن به شمار می‌رود. در سال جاری، روند تسویه مبادلات تجاری با روبل و ریال رشد قابل توجهی داشته و انتظار می‌رود با راه‌اندازی بانک مشترک و استفاده از سیستم‌های پرداخت بومی، سطح وابستگی اقتصاد دو کشور در مبادلات دو جانبه به دلار تا حد قابل توجهی کاهش یابد. همچنین توافق برای احداث واحدهای دو وسه نیروگاه اتمی بوشهر، همکاری در حوزه هوا-فضا و انتقال فناوری‌های پیشرفته، از دیگر مواردی است که در گفت‌وگوهای اخیر میان دو کشور مطرح شده است.
 
تعامل دفاعی و امنیتی در چارچوب ثبات منطقه‌ای
بخش قابل توجهی از همکاری‌های اخیر پیرامون مسائل امنیت منطقه و مقابله با چالش‌های مشترک شکل گرفته است. ایران و روسیه به‌ویژه در موضوعات خاورمیانه، حوادث سوریه و قفقاز جنوبی مواضع نزدیک و قابل فهمی دارند. هر دو کشور درک کرده‌اند که حفظ ثبات در پیرامون مرزهای خود، شرط لازم برای توسعه داخلی و جلوگیری از نفوذ یک‌جانبه قدرت‌های بیرونی است. در همین راستا، گفت‌وگوها درباره تبادل تجربیات نظامی، تقویت همکاری‌های مرزبانی و امنیت دریایی در دریای خزر و همچنین ایجاد سازوکارهای مشترک برای مبارزه با تروریسم و جرایم سایبری باهدف تقویت بازدارندگی متقابل در برابر تهدیدهای مشترک در حال گسترش است.
 
پشتوانه راهبردی همکاری در نظم بین‌المللی در حال گذار
در شرایطی که جهان در حال عبور از نظم تک‌قطبی به چندجانبه‌گرایی است، روابط ایران و روسیه از سطح روابط دوجانبه فراتر رفته و رنگ یک اتحاد راهبردی به خود گرفته است. تجربه سال‌های اخیر نشان داده است که کشورهای مستقل، در مواجهه با فشارهای اقتصادی و سیاسی غرب، ناگزیر به همگرایی و همکاری متقابل هستند تا بتوانند از مسیرهای جدید به حفظ حاکمیت و استقلال خود بپردازند. تهران و مسکو با تکیه‌بر ظرفیت‌های مکمل خود، به تدریج در حال تثبیت نقش خویش به‌عنوان دو بازیگر موثر در نظم جهانی جدیدند؛ نظمی بنا شده بر پایه برابری، احترام حاکمیتی و تعدد مراکز قدرت. این دو کشور با تأکید بر چندجانبه‌گرایی، نقش فعالی در نهادهایی چون سازمان همکاری شانگهای، بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا یافته‌اند. عضویت کامل ایران در بریکس و تعامل سازنده با اوراسیا از جمله نتایج مستقیم همین رویکرد است که حضور هر دو کشور را در عرصه تصمیم‌سازی جهانی تقویت کرده است. چنین روندی نشان می‌دهد تهران و مسکو، با وجود همه تفاوت‌ها، درک مشترکی از آینده جهان دارند.
 
کریدور شمال-جنوب؛ شاهراهی برای همکاری اوراسیایی
پروژه خط ریلی رشت-آستارا که تکمیل‌کننده مسیر کلیدی کریدور شمال-جنوب است، از مهم‌ترین مباحث دیدارهای اخیر تهران و مسکو به شمار می‌رود. این مسیر، ایران را به روسیه و از آنجا به بازارهای شمال اروپا متصل می‌کند و به لحاظ اقتصادی، جایگزینی کم‌هزینه و کوتاه‌تر برای مسیرهای سنتی دریایی به‌شمار می‌رود.
با نهایی شدن توافق‌های مالی و فنی مربوط به این پروژه و همچنین تکمیل تملک زمین‌های پروژه ریلی رشت-آستارا تا آخر سال۱۴۰۴ و شروع عملیات نقشه‌برداری واجرایی آن توسط شرکت‌های روسی، انتظار می‌رود در آینده نزدیک، حجم ترانزیت کالا از طریق این مسیر چند برابر شود. 
 
هم‌آوایی سیاسی در چالش‌های بین‌المللی
در عرصه سیاسی نیز تهران و مسکو به تدریج در حال تنظیم دیدگاه‌های مشترک پیرامون پرونده‌های مهم جهانی هستند. درباره بحران اوکراین، ایران بر اصل حل‌وفصل مسالمت‌آمیز باتوجه به رفع ریشه‌های اساسی این بحران تأکید دارد، موضعی که با دیدگاه روسیه در مقابله با گسترش‌طلبی ناتو هم راستاست. 
دو کشور هم‌چنین درموضوع هسته‌ای ایران، برحق مسلم ملت ایران برای استفاده صلح‌آمیز ازفناوری هسته‌ای و ضرورت مقابله با استانداردهای دوگانه غرب تأکید می‌کنند. این همگرایی سیاسی سطح بالایی از اعتماد متقابل را شکل داده که در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده است.
 
افق پیش‌رو؛ از تعامل تاکتیکی تا اتحاد راهبردی
اگر روزی روابط ایران و روسیه بیشتر بر نیازهای مقطعی یا ملاحظات تاکتیکی استوار بود، امروز به‌وضوح نشانه‌های شکل‌گیری یک اتحاد راهبردی دیده می‌شود. از توسعه زیرساخت‌ها گرفته تا همکاری در فناوری و هماهنگی سیاسی، همه و همه در راستای ساخت نظمی جدید است که جایگاه هر دو کشور را در عرصه منطقه‌ای و جهانی ارتقا می‌دهد.
در این میان، اراده سیاسی در سطوح عالی دو کشور نقشی تعیین‌کننده داشته است. تداوم این رویکرد می‌تواند زمینه‌ساز امضای توافق‌های جدید، گسترش سرمایه‌گذاری‌های مشترک و حتی همگرایی بیشتر در قالب سازمان‌های منطقه‌ای شود که به نظر می‌رسد در ماه‌های اخیر شاهد شکل‌گیری چنین اراده‌ای در میان مسئولان و دولت مردان دو کشور بوده‌ایم.

رایزنی‌های عراقچی در مسکو
سید‌عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران که در مسکو حضور دارد، بعدازظهر دیروز در مجلس دومای روسیه حضور یافت. در این نشست که به میزبانی لئونید اسلوتسکی،رئیس کمیته امور بین‌الملل د‌وما برگزار شد، رؤسای کمیته‌ها، رؤسای گروه‌های دوستی ونمایندگان مجلس دوما وشورای فدراسیون روسیه حضورداشتند.عراقچی درادامه دیدارهای‌خوددر مسکو، پایتخت روسیه روزگذشته درجلسه‌ای باحضورجمعی‌ازصاحب‌نظران‌واندیشمندان روسی‌شرکت کرد.دراین‌نشست، دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران راجع به تحولات بین‌المللی به‌ویژه مباحث مرتبط با صلح و امنیت بین‌الملل تبیین شد. عراقچی شراکت راهبردی ایران و روسیه را نه تنها تامین‌کننده منافع ملی متقابل دوکشور بلکه عاملی تعیین‌کننده در راستای صیانت از صلح و امنیت جهانی دانست و بر عزم مشترک رهبران دو کشور برای تقویت روابط در همه عرصه‌ها تاکید کرد.