آب خاکستری در انتظار چرخش

حجم آب مخازن موجود در سد‌های کشور تا ۲۰ آبان حدود ۱۷ میلیارد متر مکعب بوده که در سال گذشته در همین بازه زمانی نزدیک به ۲۳ میلیارد مترمکعب آب در سدها وجود داشت. این آمار نشان‌دهنده افت ۲۵ درصدی ذخایر آبی سدهاست.تاکنون بارندگی‌ها در ۲۹ استان وضعیت بسیار نامطلوبی را تجربه کرده‌اند. هرچند سامانه جدید از روز گذشته از نواحی شمال‌غرب وارد کشور شده اما تا دیروز ۲۰ استان هیچ بارشی در سال آبی جاری نداشتند و در ۹ استان دیگر نیز حداقل‌ بارش‌ها ثبت شده است.کاهش شدید بارش‌ها در چند سال گذشته در حالی رخ داده که کشورمان به دلیل موقعیت جغرافیایی و تنوع ناهمواری‌ها، از ویژگی‌های بسیار متغیری برخوردار است و بیشتر مناطق کشور در اقلیم خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته‌ است. با این حال میانگین بارش سالانه کشورمان حدود ۲۵۰ میلی‌متر و کمتر از یک‌سوم میانگین جهانی است. این میزان بارندگی در حالی ثبت شده که توزیع بارش در ایران نابرابر است و شمال و سواحل دریای خزری بیشترین میزان بارش را دارند، در حالی که فلات مرکزی و جنوب‌شرق کشور با خشکی شدید روبه‌روست. این وضعیت منجر به عدم تأمین روان‌آب‌های مناسب، عدم جاگیری رودخانه‌ها و کاهش ذخیره‌سازی آب پشت سد‌های کشور شده است.
این شرایط و مسأله کم‌آبی در ایران به‌عنوان یکی از چالش‌ها در کنار تغییرات اقلیمی موجب کاهش شدید منابع آب تجدیدپذیر نیز شده است. در چنین شرایطی، بازچرخانی آب به‌عنوان راهکاری هوشمندانه و پایدار برای مدیریت منابع محدود آبی اهمیت ویژه‌ای دارد. بازچرخانی، فرآیند تصفیه و استفاده مجدد از آب‌های مصرف‌شده در مصارف صنعتی و شهری است که می‌تواند ضمن کاهش فشار بر منابع زیرزمینی و سطحی، به حفظ اکوسیستم‌ها و امنیت آبی کشور کمک کند. اجرای این رویکرد نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، فناوری پیشرفته و مشارکت عمومی است.
آب خاکستری به آبی اطلاق می‌شودکه از فعالیت‌های روزمره خانگی مانندشست‌وشوی دست، حمام، شستن ظروف و ماشین لباسشویی جمع‌آوری می‌شود اما شامل آب فاضلابی (آب سیاه) از توالت نیست. از مزایای بازچرخانی آب خاکستری، کاهش مصرف آب از منابع مرسوم است که می‌تواند بسته به نوع و میزان تصفیه اعمال‌‌شده، برای مصارفی مانند آبیاری سطحی و زیرزمینی، لباسشویی و سرویس بهداشتی، دوباره مورد استفاده قرار گیرد.
بازچرخانی و استفاده مجدد آب (که معمولا به عنوان احیای آب نیز شناخته می‌شود)، آن را از منابع مختلف بازیابی می‌کند و پس از تصفیه، برای اهداف مفیدی مانند کشاورزی و آبیاری، تأمین آب آشامیدنی، پر کردن آب‌های زیرزمینی، فرآیندهای صنعتی و احیای محیط زیست به‌کار می‌گیرد. بازچرخانی معمولا در بعضی از مواقع، می‌تواند جایگزین مناسبی برای منابع آب موجود باشد و برای افزایش امنیت، پایداری و انعطاف پذیری منابع آبی مورد استفاده قرار گیرد.
   
انواع بازچرخانی و استفاده مجدد از آب
استفاده مجدد از آب را می‌توان به صورت برنامه‌ریزی شده یا برنامه‌ریزی نشده تقسیم‌بندی کرد. استفاده مجدد از آب برنامه‌ریزی نشده به موقعیت‌هایی اطلاق می‌شود که در آن منبع به طور عمده از آب استفاده‌شده قبلی تشکیل شده است. نمونه رایج بازچرخانی بدون برنامه، زمانی اتفاق می‌افتد که یک منطقه، منابع آب خود را از رودخانه‌هایی تأمین می‌کند که منطقه بالادست آن، فاضلاب تصفیه‌شده خود را در آن رودخانه تخلیه کرده است. استفاده مجدد از آب برنامه‌ریزی شده به سیستم‌های آبی اشاره دارد که با هدف استفاده مجدد سودمند از منبع آب بازیافتی طراحی شده‌اند. اغلب، جوامع قبل از این‌که آب دوباره به محیط‌زیست معرفی شود، به دنبال بهینه‌سازی مصرف کلی آب خود با استفاده مجدد از آب تا حد امکان در داخل جامعه هستند. نمونه‌هایی از استفاده مجدد برنامه‌ریزی شده شامل آبیاری کشاورزی و چشم‌انداز، آب فرآیند صنعتی، منابع آب آشامیدنی و مدیریت تأمین آب زیرزمینی است.
   
بهره‌مندی از آب
بازچرخانی آب یکی از پروژه‌هایی است که در کلانشهرها کلید خورده و ساختمان‌ها از این پس باید به این بخش نیز توجه داشته باشند.  وزیر نیرو گفت: در حال حاضر حدود ۸۰ درصد شهر تهران از بازچرخانی آب بهره‌مند است اما اجرای آن در سطح منازل برای نخستین‌بار اتفاق افتاده است. 
عباس علی‌آبادی به اهمیت بازچرخانی آب اشاره کرد و افزود: اجرای بازچرخانی آب در این پروژه اقدامی بسیار ارزشمند است. در حال حاضر حدود ۸۰ درصد شهر تهران از بازچرخانی آب بهره‌مند است اما اجرای آن در سطح منازل برای نخستین‌بار اتفاق افتاده و می‌تواند نتایج مهمی برای کشور به‌همراه داشته باشد. بخش عمده‌ای از آبی که به تهران منتقل می‌شود با زحمت فراوان تامین می‌شود و استفاده صحیح از آن به‌عنوان آب خاکستری اهمیت بالایی دارد. 
علی‌آبادی همچنین به اهمیت کنترل و رویت‌پذیری مصرف آب و برق اشاره کرد و گفت: در این پروژه، مصرف آب و برق هم کنترل‌پذیر و هم رویت‌پذیر است که در زمان بحران می‌تواند امکان مدیریت بهینه را فراهم کند. 
   
بازچرخانی آب‌؛ اولویت تازه در مقررات ملی ساختمان
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان از انعقاد تفاهم‌نامه‌ای جدید با شرکت آب‌و‌فاضلاب کشور خبر داد که قرار است بازچرخانی آب را به اولویت اصلی تبدیل کند و با مشوق‌های جدید، مردم را به صرفه‌جویی بیشتر سوق دهد. 
امین مقومی اظهار داشت: با توجه به ابربحران کم‌آبی در کشور، امروز توجه به بازچرخانی و صرفه‌جویی در مصرف آب در مقررات ملی ساختمان مورد توجه ویژه قرار گرفته و برای اجرایی‌شدن آن نیاز است تسهیلات و مشوق‌هایی برای انگیزه‌بخشی به مردم دیده شود.  رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان ادامه‌ داد: در مباحث مربوط به حوزه آب و تاسیسات آبی، در حال انتشار فراخوان و دریافت اعلام نظر از کارشناسان هستیم که می‌تواند به جایگاه سازمان نظام مهندسی ساختمان و وزارت راه و شهرسازی در حوزه بازنگری مقررات ملی کمک کند.  وی به تفاهمنامه‌ پیشین این سازمان با شرکت آب و فاضلاب کشور اشاره کرد و گفت: یکی از نکات این تفاهم نامه، بازچرخانی و صرفه‌جویی در مصرف آب است که مورد بازنگری قرار گرفته و امیدواریم به‌زودی با انعقاد این تفاهم‌نامه بتوانیم موضوع اساسی بازچرخانی آب را با اولویت دنبال کنیم. 
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان گفت: باید برای بازچرخانی آب و سایر مسائل مرتبط با صرفه‌جویی انرژی، مشوق‌ها و تسهیلاتی نیز پیش‌بینی شود تا علاوه بر موضوعات بازدارنده یا تنبیهاتی که در برخی قوانین پیش‌بینی شده، بتوان مردم را به‌سمت بازچرخانی یا صرفه‌جویی در مصرف آب ترغیب کرد. مقومی گفت: درهمین راستامی‌توان اجرای مرحله‌ای در ساختمان‌های بلندمرتبه و مجتمع‌ها را آغاز کرد که این‌ موارد در قالب بازنگری مقررات ملی یا در چارچوب مباحث ۱۹ و ۲۲ قابل پیگیری است.  پیش‌تر عباس اکبرزاده مدیر مرکز تحقیقات آب و فاضلاب مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو گفته بود: الزامی‌شدن بازچرخانی آب در ساختمان‌های بلندمرتبه و مجتمع‌های مسکونی می‌تواند تا ۵۰ درصد به صرفه‌جویی در مصرف آب این ساختمان‌ها کمک کند. وی با بیان این‌که مرکز تحقیقات آب و فاضلاب به‌دنبال آن است که بازچرخانی آب در ساختمان‌ها الزامی شود، اظهار داشت: اکنون استانداردهای این موضوع در دسترس است و در سال‌های اخیر از طریق برگزاری رویدادهای مختلف علمی ضرورت الزامی‌شدن ضوابط بازچرخانی آب‌های خاکستری موردتاکید قرارگرفته است.