این تهیه‌کننده پیشکسوت و با تجربه رادیو فعالیت خود را از سال ۱۳۷۵، زمانی که تنها ۲۰ سال داشت، با گروه اجتماعی شبکه رادیویی ایران آغاز کرد و به مدت ۱۶ سال به‌طور مستمر در این شبکه به کار تهیه‌کنندگی مشغول بود. ماکنعلی همچنین در ادامه فعالیت‌های خود در معاونت صدای جمهوری اسلامی ایران، تجربه کار در شبکه‌های رادیویی سلامت، گفت‌وگو، اقتصاد، پیام، آوا و… را کسب کرده و فعالیت‌های مستمر و گسترده‌ای را در این شبکه‌ها داشته است. او همچنین در بخش‌هایی از معاونت صدا به عنوان مدیر مشغول به کار بوده است. این تهیه‌کننده پیشکسوت رادیو که در حال حاضر نزدیک به ۲۸ سال است به‌عنوان تهیه‌کننده، سردبیر، برنامه‌ساز و نویسنده در شبکه‌های رادیویی فعالیت می‌کند، در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم از دوران کاری و فعالیت‌هایش، روایت‌ها و خاطراتی را بیان کرده است که با هم می‌خوانیم.
از انتخابات تا دلنوازان
حسین ماکنعلی به تشریح فعالیت‌های خود در شبکه‌های مختلف رادیو پرداخت و به شاخص‌ترین آنها اشاره کرد. او گفت: در برنامه‌های زیادی در رادیو به عنوان تهیه‌کننده، سردبیر، نویسنده و برنامه‌ساز فعالیت داشته‌ام. از جمله در همه برنامه‌های سیاسی معاونت صدا در حوزه انتخابات از سال ۷۶ تاکنون به عنوان تهیه‌کننده، برنامه‌ساز، نویسنده و سردبیر مشغول به کار بوده‌ام و همچنان فعالیت می‌کنم.
ماکنعلی ادامه داد: در برنامه‌های شاخص رادیو، مانند «سلام ایران» به عنوان سردبیر، تهیه‌کننده و هماهنگ‌کننده کار کرده‌ام و به‌طور مستمر در این برنامه فعال بودم. همچنین، برنامه «دلنوازان» یکی از برنامه‌هایی بود که بسیار به آن علاقه داشتم و در ساعت ۱۳:۳۰ تا ۱۴ پخش می‌شد. این برنامه به موسیقی فاخر ایران می‌پرداخت و با بهره‌گیری از آرشیو معاونت صدا، از موسیقی‌های فاخر ایرانی استفاده می‌کردیم. «دلنوازان» جزو معدود برنامه‌های رادیویی در آن مقطع بود که بسیار مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت و در حال حاضر حدود ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ قسمت از این برنامه در آرشیو معاونت صدا موجود است. برنامه‌های دیگری نیز مانند برنامه‌های نیمروزی رادیو وجود داشت که در آنها فعالیت داشتم. همچنین در رادیو پیام به‌طور ثابت و مستمر در برنامه عصرگاهی این شبکه در روزهای پنجشنبه، مسئولیت تهیه و سردبیری برنامه را بر عهده داشتم.
مدیریت و نظم در برنامه‌سازی
وی در خصوص ویژگی‌های یک تهیه‌کننده موفق رادیویی گفت: به نظر من، شغل تهیه‌کنندگی علاوه بر اینکه یک شغل هنری است، از سوی دیگر یک شغل اجرایی و مدیریتی نیز محسوب می‌شود. اولین شاخصه‌ای که یک تهیه‌کننده رادیویی باید به آن توجه داشته باشد، مدیریت نظم و زمان است. تهیه‌کننده‌ای می‌تواند یک برنامه‌ساز موفق و خوب باشد که مدیریت بر امور جاری برنامه‌سازی را بلد باشد. فردی که می‌خواهد یک برنامه رادیویی تولید کند، باید زمان را به‌گونه‌ای تنظیم کند که با مشکل روبرو نشود و متوجه باشد که در چه زمانی باید پیش‌زمینه را مهیا کند. همچنین در مورد تحقیقات، نویسندگی، هماهنگی با عوامل برنامه و همه این موارد، باید به‌طور همزمان با یکدیگر هماهنگ شود. این موارد بدون نظم امکان‌پذیر نیست و باید نظم در برنامه‌سازی حتماً مورد توجه قرار گیرد تا برنامه‌سازی به‌نحو احسن انجام شود. به نظر من، کار تهیه در راستای خلاقیت شکل می‌گیرد و اگر خلاقیت وجود داشته باشد، شما تهیه‌کننده موفقی خواهید شد. صرفاً با چیدن چند فاکتور صوتی کنار هم نمی‌توان یک برنامه رادیویی تولید کرد؛ زیرا نوع و شیوه جذب مخاطب باید مورد توجه قرار گیرد. به‌طور مثال، در یک برنامه گفت‌وگو محور، نوع سوالات باید به‌گونه‌ای جذاب مطرح شود و چینش کلامی مجریان باید به‌گونه‌ای باشد که سوالات به صورت آهنگین در محتوای برنامه حس شوند و جذب مخاطب کنند. همچنین باید از سوال‌های بیهوده پرهیز کرد. بدین ترتیب، با رعایت این موارد، یک برنامه ساده گفت‌وگو محور رادیویی می‌تواند برای مخاطب جذاب شود.
صوت ابزار اصلی تهیه کننده رادیویی است
اگر بخواهیم به تفاوت‌های تهیه‌کنندگی در رادیو با تهیه‌کنندگی در تلویزیون بپردازیم، به نظر من کار تهیه در رادیو معادل کارگردانی در تلویزیون است، با این تفاوت که در رادیو تنها صوت وجود دارد. یک تهیه‌کننده رادیویی باید بسیار هنرمند باشد تا با استفاده از عوامل و نشانه‌های صوتی بتواند یک برنامه رادیویی بسازد. در واقع، یک برنامه رادیویی ترکیبی از کلام، موسیقی، افکت‌ها و حتی سکوت است که در کنار هم قرار می‌گیرند تا یک اثر شنیداری خلق کنند. در مقابل، در تلویزیون جذابیت‌های تصویری و صوتی و بسیاری از مسائل دیگر می‌توانند به محتوا کمک کنند. اما در رادیو، تنها و تنها صوت وجود دارد. به همین دلیل است که گفته می‌شود “صداست که می‌ماند”. تصویر ممکن است در کسری از ثانیه از ذهن مخاطب خارج شود، اما یک پیام صوتی می‌تواند در ناخودآگاه فرد نفوذ کند و سال‌ها در ذهن او باقی بماند. علاوه بر این، معمولاً ۹۹ درصد تهیه‌کنندگان تلویزیونی که همکار ما هستند، تهیه‌کنندگان مالی هستند و مدیریت مالی پروژه را بر عهده دارند. اگرچه در برخی موارد نظر محتوایی می‌دهند، اما خیلی در محتوای برنامه دخالت ندارند. در واقع، کارگردان برنامه تلویزیونی است که در چیدمان برنامه و انجام کارهای اساسی هنری نقش دارد.
خاطره با برنامه‌های «به افق آفتاب» و «سلام ایران»
کار تهیه یک برنامه بسیار زیبا تحت عنوان «به افق آفتاب» را بر عهده داشتم که برای من بسیار خاطره‌انگیز است. چند سال به عنوان تهیه‌کننده این برنامه فعالیت کردم و به نظرم برنامه‌ای بسیار خوب بود. اکنون سایر دوستان مسئولیت تهیه‌کنندگی آن را بر عهده دارند. همچنین، برنامه اذان‌گاهی ظهر نیز از جمله برنامه‌های دلچسب و خاطره‌انگیزی بود که به عنوان تهیه‌کننده عهده‌دار آن بودم. در اینجا یادی می‌کنم از مرحوم نورشاهی که افتخار شاگردی‌اش را در برنامه اذان‌گاهی داشتم. مدت‌ها با آقای نورشاهی در این برنامه همکاری کردم. همچنین آقای مرتضی حافظی، دوست بسیار خوبم و از گویندگان متبحر و توانمند رادیو، که اکنون بازنشسته شده و دیگر فعالیتی ندارد، جزو بهترین گویندگان و صداپیشگان رادیو بوده است. یکی از برنامه‌های شاخصی که داشتم، «سلام ایران» بود که با رویکردی انتقادی به مخاطبان تقدیم می‌شد. خاطرات بسیار خوبی از تهیه این برنامه دارم، زیرا در سلام ایران برخی از مسئولان را به چالش می‌کشیدیم و این موضوع عواقبی برای من داشت. از این رو، خاطرات تلخ و شیرین زیادی از آن برنامه دارم.
«بدون خط‌خوردگی» در رادیو گفت‌وگو
در ۴۷ سالگی به افتخار بازنشستگی نائل شدم. اگرچه با توجه به قوانین سازمان صدا و سیما بازنشسته شده‌ام، اما از نظر برنامه‌سازی و برنامه‌سازان، چیزی به عنوان بازنشستگی نمی‌شناسم. اگر شما یک برنامه‌ساز رادیو و تلویزیون باشید و حتی در بدنه صدا و سیما یا معاونت صدا مشغول نباشید، به هر حال آن روحیه برنامه‌سازی و تولید برنامه به عنوان تهیه‌کننده و شرایط فعلی فضای مجازی این اجازه را نمی‌دهد که خود را بازنشسته بدانید. به هر حال، شما مشغول به کار می‌شوید و بخشی از وظایف رسانه‌ای خود را بر عهده می‌گیرید. در حال حاضر، من در فضای مجازی فعالیت دارم و همچنین در سازمان صدا و سیما در شبکه رادیویی گفت‌وگو مشغول به کار هستم.
از زمان افتتاح این رادیو با این شبکه همکاری داشتم و هم‌اکنون تهیه‌کنندگی برنامه “بدون خط خوردگی” رادیو گفت‌وگو را بر عهده دارم. این برنامه، یک برنامه بسیار خوب و پرمحتوای سیاسی است که به مسائل روز ایران و جهان می‌پردازد و یکی از معدود برنامه‌هایی است که بسیاری از مسئولان، نمایندگان مجلس و کارشناسان خبره در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و دین و سیاست به‌طور مستمر با آن همکاری دارند. برنامه «بدون خط خوردگی» از ساعت ۱۹ تا ۲۰ هر روز شنبه تا چهارشنبه بر روی آنتن شبکه رادیویی گفت‌وگو می‌رود. همچنین به عنوان نیروی برنامه‌ای، در حال حاضر با رادیو پیام به عنوان تهیه‌کننده برنامه‌های صبحگاهی و شامگاهی همکاری دارم.
نظم و سواد رسانه‌ای
مهمترین ویژگی و فاکتور یک تهیه‌کننده موفق رادیویی، به نظر من، نظم است. پس از آن، سواد رسانه‌ای و آشنایی با مسائل روز جامعه اهمیت دارد. در واقع، تهیه‌کننده‌ای را می‌توان موفق تلقی کرد که در تیتر خبرهای روز جامعه، سیاست و اجتماع فعال باشد. همه این موارد و فاکتورها در کنار هم می‌توانند در موفقیت یک تهیه‌کننده مؤثر باشند. در حوزه طنز نیز، تهیه‌کننده باید به این حوزه مسلط باشد و توانایی نویسندگی و اهل مطالعه بودن را داشته باشد.
یک تهیه‌کننده موفق باید اطلاعات به‌روز از ایران و جهان داشته باشد تا بتواند به نحو احسن از آن در برنامه استفاده کند. در هر حوزه‌ای که فرد کار می‌کند، باید در آن حوزه مطالعه داشته باشد؛ در غیر این صورت، برنامه‌ای بسیار ضعیف را روی آنتن خواهید برد. چرا که مخاطبان برنامه کاملاً جزئیات آن را بررسی و تحلیل می‌کنند و به کاستی‌های برنامه پی خواهند برد. اطلاعاتی که به مخاطبان می‌دهید، قطعاً مورد تجزیه و تحلیل آنها قرار می‌گیرد و شما را ارزیابی می‌کنند. با توجه به فضای مجازی که امروز بسیار گسترده است، هر فردی می‌تواند خبرنگار و برنامه‌ساز باشد و درک و فهم مخاطب به قدری بالا است که بسیاری مواقع از رسانه نیز جلوتر است. لذا ما باید همواره یک قدم جلوتر از مخاطبان باشیم. در حال حاضر، افراد در معرض بمباران میلیون‌ها خبر، تصویر و گزارش از طریق فضای مجازی هستند. به عنوان یک تهیه‌کننده خلاق، باید بتوانیم نیازهای مخاطب را درک و کشف کنیم و آن را به عنوان محتوای مورد پسند در برنامه زنده روی آنتن ببریم.
امروز مسئله اصلی در حوزه رسانه این است که ما به عنوان تهیه‌کننده باید یک قدم جلوتر از مخاطب باشیم تا آنها بتوانند از برنامه استقبال کرده و جذب آن شوند. به عبارتی، باید برنامه را به مخاطب القا کنیم. بنابراین، ما باید در جایی باشیم که مخاطب نیست و امروز فضای مجازی کاری کرده که انواع اطلاعات غلط و درست به مردم القا می‌شود. به همین دلیل، ما به عنوان یک تهیه‌کننده خلاق باید آنچه را که نیاز مخاطب ایرانی است کشف کرده و محتوای درست و دقیقی را به آنها ارائه کنیم.
موضع تهاجمی در نبرد با رسانه‌های معاند
در حال حاضر، در پادکست‌ها و فضای مجازی، میلیون‌ها خبر، مفاهیم و محتوای زرد و سخیف وجود دارد که متأسفانه مخاطب ما در معرض این محتواهاست. ما به عنوان رسانه ملی و رسانه‌ای که وظیفه‌اش حفظ هویت ایرانی اسلامی است، باید فضای ذهنی مخاطب را نسبت به محتواهای غلط و بی‌محتوا روشن کنیم. این وظیفه هر تهیه‌کننده و برنامه‌ساز رادیویی و تلویزیونی است. در حال حاضر، پادکست‌هایی وجود دارند که موضوعات دروغ را به‌گونه‌ای دقیق و به‌صورت وارونه به مخاطب القا می‌کنند. متأسفانه، جای بسیاری از تهیه‌کنندگان رادیویی در این نبرد رسانه‌ای خالی است. ما باید در مقابل این هجمه‌ها ایستادگی کنیم و تلاش کنیم محتوای درست را به مخاطب ارائه دهیم. علاوه بر این، باید یک قدم جلوتر از رسانه‌های زرد و کم‌مایه و معاند مانند اینترنشنال باشیم که این روزها به فعالیت تخریبی گسترده علیه مردم ایران مشغول است. به نظر من، ما تهیه‌کنندگان و برنامه‌سازان باید در برابر هجمه‌های رسانه‌های دشمن مانند اینترنشنال به‌صورت تهاجمی برخورد کنیم و فقط در موضع دفاع نباشیم. باید آن‌قدر از این رسانه‌ها جلوتر باشیم که آنها جرئت نکنند دروغ را به مخاطب القا کنند.
رادیو رسانه‌ای بی‌رقیب
پادکست و فضای مجازی رقیب سرسختی برای رادیو هستند و دلیل این سرسختی به این واقعیت برمی‌گردد که هر فردی در هر نقطه‌ای می‌تواند محتوا تولید کرده و آن را برای مخاطبان ارسال کند. به نظر من، در این عرصه ممکن است قدری کم‌کاری صورت گرفته باشد. ما به عنوان برنامه‌ساز، تهیه‌کننده و افراد رسانه‌ای تأثیرگذار باید تلاش بیشتری کنیم تا این بستر به فضایی تبدیل شود که بتوانیم بیشترین و دقیق‌ترین محتوا را به مخاطبان‌مان ارائه دهیم. معمولاً رسانه‌های زرد از پیام‌ها و محتواهایی استفاده می‌کنند که مخاطب عام به راحتی می‌تواند با آنها ارتباط برقرار کند. بنابراین، ما باید طوری عمل کنیم که محتوای تولیدی مورد پسند جامعه و مخاطبان عام باشد و برای آنها قابل پذیرش باشد. البته این رقیب سرسخت نمی‌تواند رادیو را از میدان خارج کند، زیرا رادیو یک رسانه گرم است و همچنان وجود خواهد داشت. بقا و پایداری رادیو به این دلیل است که همه رسانه‌هایی که تاکنون ظهور کرده‌اند، در راستای تکمیل رادیو حرکت کرده‌اند و هیچ‌گاه رقیبی برای حذف آن نبوده‌اند. به نظر من، رادیو هیچ‌گاه از صحنه خارج نخواهد شد و بی‌رقیب است. امروزه در کشورهای اروپایی و آمریکا، رادیو جزو پرمخاطب‌ترین رسانه‌هاست، زیرا رادیو همیشه همراه مردم است و به دلیل دسترسی آسان آن در فضای مجازی و تلفن‌های همراه، استقبال مردم از رادیو زیاد است. همچنین، رادیو به خاطر حس خوب شنیداری‌اش همواره مورد توجه مخاطبان قرار دارد.
تربیت تهیه‌کنندگان رادیویی
حسین ماکنعلی، تهیه‌کننده با سابقه رادیو، در پایان این گفت‌وگو به موضوع آموزش و تربیت تهیه‌کنندگان رادیویی اشاره کرد و گفت: متأسفانه طی سال‌های اخیر از آموزش عقب مانده‌ایم. قبلاً فردی که قرار بود تهیه‌کننده رادیویی شود، مدت‌ها کارهای دستاری و هماهنگی برنامه‌ها را انجام می‌داد و در کنار تهیه‌کنندگان آموزش‌های لازم را به‌صورت تجربی پشت سر می‌گذاشت. همچنین در معاونت صدا، کلاس‌هایی برای برنامه‌سازان و تهیه‌کنندگان جوان برگزار می‌شد. ما در کنار تهیه‌کنندگان قوی و اساتید بنام تهیه‌کنندگی سازمان آموزش دیدیم و کار تجربی کردیم. اما اکنون متأسفانه امر آموزش مغفول مانده است و ای کاش آموزش در داخل بدنه معاونت صدا صورت پذیرد. چراکه اکنون بسیاری از افراد از طریق آزمون کنکور سراسری جذب دانشگاه صدا و سیما در رشته تهیه‌کنندگی رادیو می‌شوند، اما آموزش‌های دانشگاهی صرفاً به‌صورت تئوری و درسی است و در واقع دانشجو به‌صورت عملی کار تهیه‌کنندگی انجام نمی‌دهد. این مشکلی است که عزیزان دانشجو پس از فارغ‌التحصیلی با آن مواجه می‌شوند و آمادگی لازم برای کار تهیه‌کنندگی را ندارند. به نظر من، باید در دانشگاه صدا و سیما از اساتید خبره و تهیه‌کنندگان رادیو استفاده شود تا دانشجویان رشته تهیه‌کنندگی رادیو به‌صورت عملی نیز کار تهیه‌کنندگی را تجربه کنند. فردی که می‌خواهد تهیه‌کننده رادیویی شود باید در فضای استودیو تنفس کند و با کار در استودیو آشنا شود. به عبارتی، باید اذعان کنم که دانشجویان رشته تهیه‌کنندگی رادیو در کلاس‌های تئوری به هیچ وجه نمی‌توانند یک تهیه‌کننده موفق شوند و نیاز به کار تجربی در استودیو و حضور در برنامه‌های زنده و تولیدی دارند. امیدوارم شرایط جدیدی در رادیو رقم بخورد و کسانی که قصد دارند تهیه‌کننده رادیویی شوند، آموزش‌های عملی را ببینند و چند سال را به‌عنوان دستیار در کنار تهیه‌کنندگان با تجربه و پیشکسوت رادیو آموزش‌های لازم را بگذرانند.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفت‌وگو با مهندس حمیدرضا هلالی، عکاس، پژوهشگر و مدرس انجمن سینمای جوانان ایران مطرح شد
دانیال نوروش از لذت مضاعفش در سریالی گفت که یادآور «روزیروزگاری» بود
سرپرست مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
