سبقت عرضه از تقاضا در بازار ارز تجاری

بانک مرکزی با راه‌اندازی بازار ارز تجاری به‌دنبال ایجاد یک بازار استاندارد متناسب با شاخص‌های آن یعنی مکانیزم عرضه و تقاضا و کشف‌قیمت به صورت توافقی است. این بازار پس از طی‌کردن فرآیندی تقریبا دو‌ساله با ایجاد زیرساخت‌های فنی و تکنیکی لازم برای مبادله ارز، شرایطی را فراهم کرد که در یک بازار توافقی خریدار و فروشنده بر سر کالای مورد‌نظر که همان «ارز» است، چانه‌زنی کنند، در یک نقطه به توافق برسند و معامله انجام دهند.  حالا سه‌هفته‌ای از شکل‌گیری این بازار گذشته و میزان معاملات روزانه این بازار به ۱۵ میلیون دلار رسیده است. با تمهیدات انجام شده و ورود ارز هلدینگ‌های پتروشیمی به این بازار تا پایان ماه جاری، حجم معاملات روزانه این بازار به ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار خواهد رسید. هدف‌گذاری انجام‌شده برای حجم معاملات در بازار ارز توافقی، سالانه بین ۷۰ تا ۸۰ میلیارد دلار است‌؛ بازاری که قرار است مرکز پیام‌رسان قیمت در بازار ارز کشور باشد. طبق آمار بانک مرکزی، پارسال نزدیک به ۶۵ میلیارد دلار در قالب سامانه نیما، ارز توافقی و ارز ترجیحی عرضه شد و از ابتدای امسال هم حدود ۵۱ میلیارد دلار ارز در نیما عرضه شده که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال به بیش از ۷۰ میلیارد دلار برسد.  امسال نیز تجارت خارجی ایران روند مناسبی را طی کرده است، به‌طوری که برای نخستین بار طی سالیان متمادی حجم تخصیص ارز در سال از رقمِ «ثبت سفارش» پیشی گرفت، در حالی که حجم تخصیص ارز در ۹ ماهه سال جاری از مبلغ ۶۰ میلیارد یورو عبور کرده است و از سوی دیگر رقم ثبت سفارش عدد ۵۰ میلیارد را نشان می‌دهد. تحلیل ساده از این دو عدد به وضوح نشان می‌دهد که عرضه ارز علاوه بر این‌که نسبت به مدت مشابه آن در سال قبل افزایش چشمگیر داشته اما از رقم تقاضا نیز بیشتر شده است و ادامه این روند بدون شک در آینده نزدیک بخشی از عرضه ارز در بازار را بدون تقاضا گذاشته و رقابت برای رفع تعهدات صادراتی از طریق کاهش نرخ را ناگزیر خواهد کرد.  بانک مرکزی امیدوار است با عمق‌بخشیدن به این بازار جدید، بتواند نه‌تنها با رانت ارزی به اشکال مختلف مقابله کند، بلکه بازار تجاری کشور را نیز در کانالی هدایت کند که همه نیازهای ارزی کشور حتی نیازهای مربوط به ارز خدماتی نیز از این طریق نرخ‌گذاری و تأمین شود. 
 
چرا بازار توافقی ایجاد شد؟
نگاهی به آمار تخصیص و تأمین ارز در قالب سازو‌کار گذشته نشان می‌دهد ازاول فروردین ماه تا ۱۲دی‌ماه امسال بیش از۵۳میلیارد و ۱۶۹ میلیون دلار ارز برای واردات کالاهای اساسی، دارو، کالاهای تجاری و بازرگانی و خدمات تأمین‌شده که ۱۱ میلیارد و ۱۰۱ میلیون دلار از این میزان ارز برای واردات کالاهای اساسی و کشاورزی و دارو و تجهیزات پزشکی با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان و با هدف حمایت از مصرف‌کنندگان و دسترسی اقشار جامعه به کالاهای ضروری با قیمت ارزان‌تر تأمین شده است. همچنین طی این مدت مبلغ ۴۰ میلیارد و ۹۸۹ میلیون دلار برای تأمین ارز مورد نیاز صنایع با نرخ بازار نیما اختصاص یافته است. با توجه به روند تأمین و تخصیص ارز برای تأمین نیاز واردات کالاهای اساسی و دارو، عملا نباید شاهد نوسان قیمت در این بخش‌ها می‌بودیم و معیشت مردم از تلاطم‌های نرخ ارز باید مصون می‌ماند اما واقعیت حاکم بر کف بازار به گونه دیگری بود‌؛ چراکه مبنای علامت‌دهی به بازار، نرخ بازار غیر رسمی ارز است و بخش عمده‌ای از کالاها عملا با نرخ ارز بازار غیر رسمی به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد.  براین اساس بانک مرکزی فرآیند تشکیل بازار ارز تجاری را با اصلاح نرخ در سامانه نیما آغاز کرد. سامانه نیما با نرخ ۳۶ هزار تومان کار خود را آغاز کرده بود. در این سامانه ارز حاصل از صادرات پتروشیمی‌ها، پالایشی‌ها، فولادی‌ها و صنایع معدنی عرضه می‌شود و تامین‌کننده ارز واردات با نرخ غیر ترجیحی است.  براساس تدابیر اتخاذ شده مقرر شد که ابتدا نرخ نیما به نرخ توافقی نزدیک شود و در مرحله بعد معاملات به سامانه بازار ارز تجاری منتقل شود‌؛ قیمت کشف‌شده برای این بازار هم‌اکنون حدود ۶۴ هزار تومان است. این بازار نخستین بازار ارز تجاری و یکپارچه ایران است و تابلوی ارزهای مختلف در این بازار ایجاد خواهد شد و قرار است این بازار به پیام‌رسان اصلی نرخ ارز به اقتصاد ایران تبدیل شود.