سکوت همیشه نشانه رضایت نیست!

موتیسم یا لالی انتخابی یک اختلال اضطرابی است که در دوران کودکی و در موقعیت‌های خاص حاصل می‌شود که کودک در بعضی از شرایط اصلا صحبت نمی‌کند، اما در موقعیت‌های دیگر به‌راحتی حرف می‌زند. گویی این کودکان به‌یکباره در موقعیت‌هایی که با دیگران هستند، حرف‌زدن‌شان تمام می‌شود. دکتر سمانه حقیری، متخصص روان‌شناسی کودک و خانواده هم در گفت‌وگوی خود با جام‌جم بر این باور است که رفتاردرمانی، مواجهه‌درمانی و شروع این روش‌ها در خانواده یکی از موثرترین راهکار‌های درمان این اختلال است. در ادامه گزارش نظرات این متخصص کودک را درباره موتیسم جویا شدیم.

 

خانم دکتر لالی انتخابی چه تعریفی دارد؟
اضطراب شدید در کودکان، مهم‌ترین دلیل به‌وجود‌آمدن لالی‌انتخابی است. یعنی کودک به‌سبب داشتن اضطراب شدید، علی‌رغم این‌که پیش از این و در موقعیت‌های مختلف به‌راحتی صحبت می‌کرده ولی وقتی  در یک یا چند موقعیت دیگر قرار می‌گیرد، ترجیحش بر این است که صحبت نکند. یعنی این کودک از نظر گفتاری یا درک و بیان کلامی هیچ مشکلی ندارد. معمولا مشکل اصلی این کودکان ناشی از اضطراب زیاد است، مخصوصا در شرایطی که دچار اضطراب اجتماعی می‌شوند. این اضطراب می‌تواند ناشی از اتفاقی باشد که برای کودک ترسی ایجاد کرده است. این کودکان معمولا زمانی که با والدین خود هستند، مشکلی ندارند و به‌راحتی صحبت می‌کنند ولی در محیط‌های اجتماعی و در مکان‌هایی که تعاملات شکل می‌گیرد، دچار مشکل می‌شوند. البته مهارت‌های این کودکان همچون سایر بچه‌های دیگر است. برای مثال اگر آنها در کلاس‌های حرکتی مثل فوتبال شرکت کنند، خیلی به مشکل برنمی‌خورند چراکه در این کلاس‌ها گفتار، چندان جایی ندارد. اما اگر در موقعیت‌هایی همچون کلاس‌های قصه‌نویسی، کتاب‌خوانی و... قرار بگیرند که مرتبط با مهارت آنهاست، قطعا به مشکل برمی‌خورند. پس اگر هم مهارت این کودک دچار مشکل می‌شود ناشی از مشکلات مهارتی نیست چراکه کودک دارای این اختلال نمی‌تواند از طریق برقراری ارتباط، آن مهارت را فرابگیرد.
 
این اختلال خود را با چه علائمی و از چه سنی نشان می‌دهد؟
این کودکان معمولا از حرکات اشاره‌ای استفاده می‌کنند، غر می‌زنند حتی در برخی از مواقع به نوشتن خواسته‌هایشان می‌پردازند. این اختلال معمولا پیش از پنج سالگی شکل می‌گیرد اما تشخیص آن در بدو ورود به پیش‌دبستانی و مدرسه‌رفتن کودک موکول می‌شود. وقتی که کودک لحظاتش را در کنار والدین خود سپری کند، لالی انتخابی را انتخاب نمی‌کند. این کودکان پیش از رفتن به مدرسه هم این علائم را دارند و حتی خانواده‌ها هم می‌توانند این علائم را تشخیص دهند. کودکان دارای این اختلال کم‌رویی بیش‌از‌حد دارند، به عنوان مثال زمانی که مادر به همسایه‌ای سلام می‌دهد، کودک پشت او پنهان شده و از سلام‌کردن امتناع می‌کند. به همین جهت والدین این علائم را به حساب کم‌رو بودن بچه می‌گذارند در صورتی که او دارای اختلال لالی انتخابی است. علائم پیش از مدرسه در این بچه‌ها مواردی از قبیل کم‌رویی بیش‌ازحد، ترس از شرمندگی مخصوصا در محیط‌های اجتماعی و متکی‌بودن به پدر و مادرشان است. از طرفی آنان حالت‌های وسواسی داشته و یک موضوع را چندین‌بار تکرار می‌کنند و علائم اضطرابی همانند جویدن ناخن، شب ادراری و... در آنان دیده می‌شود. به‌صورت کلی حالت‌های به اصطلاح روان‌رنجوری در آنها وجود دارد.
 
درمان قطعی برای موتیسم وجود دارد یا ممکن است خود‌به‌خود و پس از گذشت زمان از بین برود؟
برای درمان این کودکان روش‌های رفتاری را به کار می‌بریم. خیلی از این موارد ترکیبی از شیوه‌های مختلف است این اختلال معمولا در خانواده‌هایی شکل می‌گیرد که زمینه اضطرابی داشتند. شاید مادر این کودکان در محیط‌های اجتماعی خیلی خوب صحبت نمی‌کند و ارتباط اجتماعی ضعیفی دارد. بخش زیاد این موضوع به ژنتیک و مسأله یادگیری باز می‌گردد. رفتار والدین در این خصوص دارای اهمیت زیادی است، یعنی اگر خانواده‌ها کنترل‌کننده، هدایت کننده یا دارای رفتارهای وسواسی  داشته باشند، این رفتارها و سبک تربیتی آنها، کودک را به سمت لالی انتخابی می‌برد. پس درمان آن هم در همین محیط خانواده انجام می‌شود. خانواده‌های این کودکان باید یک شرایطی را فراهم کنند که فرزندشان دارای تعامل بیشتری باشدودوست پیدا کند.از سوی دیگر والدین نباید آنها را سرکوب و کنترل کنند بلکه حمایت و تشویق بهترین راه است. اصلا به جای کودک صحبت نکنند. صحبت نکردن کودک در یک چرخه عادت افتاده و او ترجیح می‌دهد که دیگر صحبت نکند یا پاسخی را به اطرافیانش ندهد. استنباط والدین این است که اگر به جای کودک به دیگران پاسخ دهند، اضطراب او کاهش می‌یابد و از آن به عنوان یک راهبرد استفاده می‌کنند در صورتی که منجر به گسترش این اختلال می‌شود. رفتاردرمانی و قرار گرفتن کودک در موقعیت‌های صحبت کردن، مهم‌ترین درمان این اختلال است. والدین باید به تدریج از خانه، دایره تعاملات را برای فرزندشان بیشتر کنند. به‌صورت کلی مواجهه درمانی با این موضوع هم از راهکارهای موثر محسوب می‌شود.