به صلابت تاریخ

چمران برای خیلی از ما نماد آمدن و ماندن و ساختن است. چمران حتی در زمان شهادتش هم مظلوم واقع شد. درست زمانی به آرزوی شهادتش رسید که بنی‌صدر عزل شده و شورش خیابانی به راه افتاده بود. درست مثل زمان حیاتش، مظلوم بود و بعدها، ابعاد مختلف زندگی‌اش برای دیگران روشن شد. قهرمان‌هایی مثل او نیاز به معرفی بیشتر به مردم دارند. کما این‌که تاکنون مستندها و برنامه‌های مختلف تلویزیونی به معرفی وجوهی از شخصیت این شهید پرداخته است. در گزارش پیش‌رو به مرور برنامه‌هایی می‌پردازیم که چهره یک قهرمان را در تلویزیون قاب گرفته‌اند.

به گزارش جام‌جم، شهید چمران نه فقط رئیس ستاد جنگ‌های نامنظم که گوهرشناس بود و می‌دانست که چطور از یک انسان معمولی، مبارز تربیت کند. شاهدش هم سیدعباس حیدر رابوکی است که بچه ته‌تغاری بود و زمانی که وارد گروه موتورسواران چمران شد، همه تعجب می‌کردند که مگر دختربازها و کیف زن‌ها هم اهل جبهه هستند؟ چمران را با این ویژگی‌ها می‌شناسیم؛ ویژگی‌هایی که برخی از آن در آثار تلویزیونی نشان داده شده و برخی هم هنوز جای کار دارد.

برشی از یک نگاتیو
یکی از برنامه‌هایی که در آن به نمایش چهره شهید چمران پرداخته بود، برنامه نگاتیو بود که به‌منظور معرفی چهره‌های دوران دفاع‌مقدس روی آنتن می‌رفت. این برنامه در یک قسمت خود به فیلمی پرداخته بود که درباره یک روز قبل از شهادت شهید چمران بود. این فیلم، روایتی از دورانی را ارائه می‌کرد که بنی‌صدر عزل می‌شود و شهادت فردی همچون چمران در مسیر اتفاقات دیگر به کلی کمرنگ می‌شود. البته بعدها برنامه‌ای با عنوان «مثبت نگاتیو» هم از شبکه مستند روی آنتن رفت که تلاش کرد در ۵۰قسمت، شبهات مطرح شده در حوزه دفاع‌مقدس را پاسخ دهد. گفته شده بود که دلیل ساخت این مجموعه پاسخ به برخی شبهه‌افکنی‌‌هایی است که در شبکه‌های مغرض خارجی، پیرامون جنگ صورت گرفته است. آنچه این مستند در بخش مربوط به شهید چمران به‌خوبی نشان داد، مهجور بودن شخصیت شهید چمران بود که به واسطه اتفاق‌های بعد از آن به حاشیه رفت و آن‌طور که باید در همان دوران به آن توجه نشد.

یک نام ماندگار
رضا میرکریمی در سال قبل ابتکاری به خرج داد که مدت‌ها جای خالی آن احساس می‌شد. پرداختن به شخصیت‌های برجسته دفاع‌مقدس به شکل انیمیشن کاری بود که در مستند نام‌ها به روایت رضا میرکریمی انجام شد. مجموعه انیمیشن «نام‌ها» که با فرم کمیک‌موشن ساخته شده بود، در چهار اپیزود متفاوت به روایت زندگی چهار قهرمان دفاع مقدس، شهید عباس دوران از فرماندهان نیروی هوایی ایران، شهید مهدی باکری از فرماندهان سپاه پاسداران، شهید مصطفی چمران از فرماندهان ایران در نبرد با عراق و شهید حسن باقری، جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران می‌پرداخت. در بخش مربوط به شهید چمران به کلیاتی از زندگی این شهید پرداخته و روایتی هم درباره دور شدن او از خانواده‌اش بیان کرده بود.

سردار عشق به روایت دیگران
‌از دیگر برنامه‌هایی که روایتی از زندگی شهید چمران بود، می‌توان به مستند سردار عشق اشاره کرد که با موضوع بررسی اوصاف عارفانه و ایثارگرانه این شهید، ازدواج و زندگی‌اش از زبان دوستان، همرزمان و همسر او می پرداخت. این مجموعه مستند، کاری از گروه روایت فتح بود که در ۱۰قسمت روانه آنتن رسانه‌ملی شد. آنچه این مجموعه مستند تلاش کرده به آن بپردازد و به شکل ویژه‌تری باز کند، روایت شهید چمران از زبان دیگران بوده که در نهایت به شکل‌گیری یک پازل بزرگ منجر شد که از ابعاد مختلف، این شهید را به مخاطب نشان می‌داد.

جوانمردی در «راستش را بگو»
‌اما اگر در میان مجموعه‌های داستانی هم بگردیم، هر جا که صحبت از الگو و قهرمان می‌شود، نامی از شهدای دفاع‌مقدس هم بیان شده است. درست مثل مجموعه راستش را بگو که در یک سکانس، روایتی از رویارویی یکی از شخصیت‌های قصه با شهید چمران بود. قصه مجموعه راستش را بگو درباره جوانمردی در دنیای مدرن بود. قصه درباره علی مولایی بود که در کودکی پس از بمباران آبادان و شهادت پدر و مادرش، توسط زنی به‌نام مریم به تهران می‌آید. علی پس از شهادت مریم با مادربزرگش زندگی می‌کند. او دانشجوست و کار پایان نامه‌اش را آغاز می‌کند. وی درباره افسردگی مردم در شهر تهران تحقیق می‌کند که او را به سرخط‌های جالبی می‌رساند.

خاطرات جوانانی به رنگ چمران
مستند دیگری که قابی از شهید چمران را در رسانه‌ملی نقش بست، مستند «خاطرات موتور سیکلت» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی امیرحسین نوروزی بود. این مستند داستان موتورسواران جوانی را روایت می‌کند که زندگی متمولانه‌ای داشتند و به تفریح مشغول بودند. یکی از تفریحات اصلی آنان این بود که در تپه‌های ساکت و خلوت اطراف شهر موتورسواری می‌کردند اما با شروع جنگ، بزرگمردی به نام مصطفی چمران دل آنها را برد و این گروه همراه شهید چمران به جبهه رفتند. خاطرات موتور سیکلت، تهیه‌شده در خانه مستند انقلاب اسلامی و محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که توانسته تاثیر شهید چمران را روی جوانان نشان دهد.

روایت دوران وزارت یک شهید
مستند آقای وزیر را هم باید از دیگر محتواهای تلویزیونی دانست که به معرفی سبک زندگی و مدیریت شهید مصطفی چمران پرداخته است. محسن مقصودی، تهیه کننده این مستند است که در سه قسمت یک‌ساعته آن را تهیه کرده و به معرفی ویژگی‌های مدیریتی شهید چمران و زندگی علمی ـــ اجتماعی او پرداخته است. مستند «قصه‌های آقای وزیر» به مناسبت سالگرد شهادت شهید چمران در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ تهیه شده که روایتگر دوران وزارت این شهید است؛ وزیری که هنگام شهادت در زیر زمین ساختمان نخست وزیری زندگی می‌کرد و مسکن و خودروی شخصی نداشت. این مستند کاری از گروه برنامه‌سازی ثریا بود.

«روزهای ابدی» با چمران و همرزمانش
در سینما و تئاتر آثاری مستقل با محوریت شخصیت شهید چمران تولید شده اما در تلویزیون مستندهایی داشتیم و در برخی سریال‌ها در قالب چند سکانس این شخصیت به تصویر در آمده است. یکی از این سریال‌ها روزهای ابدی به کارگردانی جواد شمقدری و تهیه‌کنندگی محسن علی‌اکبری، محصول مرکز سیمافیلم است که درباره وقایع انقلاب اسلامی سال ۹۹ روانه آنتن شبکه یک سیما شد. در قسمت‌هایی از این مجموعه دکتر چمران و تیمسار فلاحی برای ختم غائله کردستان وارد قصه شدند.

در این وادی «چمرانم آرزوست»
مستند «چمرانم آرزوست» از آثار تلویزیونی درباره شهید چمران است که از شبکه مستند پخش شد. این اثر زندگی و مبارزات شهید مصطفی چمران از تحصیلات در آمریکا تا شهادت او را نشان می‌دهد. مستندی کوتاه که با نریشن، بازسازی، مصاحبه و آرشیو سعی دارد فقط نقاط عطف زندگی چمران را به‌صورت تیتروار بیان کند.

ماجرای «کوچ تا عروج»
مستند از «کوچ تا عروج» به زندگی شهید مصطفی چمران از تولد تا شهادت وی می‌پردازد. این مستند سال ۱۳۶۳ با استفاده از تصاویر آرشیوی از حضور شهید چمران در جبهه‌های نبرد و دیگر تصاویر از سال‌های انقلاب و جنگ ساخته شده که روایتی گویا از زندگی این شهید به مخاطبان ارائه می‌دهد.

رقص بی‌پروا در برابر مرگ
مستند «رقص من در برابر مرگ» کاری از گروه روایت فتح است که در سال۱۳۷۱ شهید مرتضی آوینی آن را تولید کرده است. در این مستند قاب‌هایی از شهید چمران، حال و هوای دهلاویه و پاوه در دوران دفاع‌مقدس پخش می‌شود. شهید چمران با شروع جنگ به اهواز رفت و ستاد جنگ‌های نامنظم را بنیان‌گذاری کرد. ایجاد هماهنگی بین نیروهای ارتش، سپاه و نیروهای داوطلب مردمی از دیگر کارهای مهم وی بود. شهید مصطفی چمران در ۳۱ خرداد۱۳۶۰ در مسیر دهلاویه ـــ سوسنگرد بر اثر اصابت ترکش خمپاره به شهادت رسید. این مستند حکایت پر فراز و نشیب زندگی این شهید را روایت می‌کند.

برادرانه در رزم
از آثاری که با محور قرار دادن زندگی همرزم و محافظ شهید چمران، نگاهی هم به شخصیت این شهید داشته «برادرم اکبر» است. این مستند درباره شخصیت شهید اکبر چهرقانی، محافظ ویژه و همرزم شهید مصطفی چمران است. شهید چهرقانی بعد از گذراندن تحصیلات متوسطه در یکی از دانشگاه‌های انگلیس در رشته پزشکی پذیرفته شد اما تصمیم به نرفتن گرفت و در کمیته ثبت نام کرد. او بعد از گذراندن آموزش‌های سخت رهایی گروگان به‌عنوان کادر ویژه نخست‌وزیری پذیرفته شد. هنگامی که دکتر چمران به دستور امام(ره) سپاه را تشکیل داد، اکبر در اولین دوره‌ جوانان حضور داشت. اکبر چهرقانی شیفته‌ دکتر چمران بود، به همین دلیل پیشنهاد فرماندهی را نپذیرفت و محافظ ویژه‌ دکتر شد. چهرقانی سرانجام درمحاصره‌ سوسنگرد به شهادت رسید ‌و در این مستند خانواده و همرزمانش از شیوه‌ زندگی و اخلاق او صحبت می‌کنند. این مستند ۵۰دقیقه‌ای کار دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسامی به تحقیق، تهیه‌کنندگی و کارگردانی مجید یوسفی است.

شهید مصطفی چمران از فرماندهان ۱۹
مجموعه «فرماندهان۱۹»به شرح سرگذشت اجمالی فرماندهان مختلف دوران هشت سال دفاع‌مقدس می‌پردازد و در یکی از قسمت‌ها سراغ شخصیت شهید چمران می‌رود. در این مستند با بهره بردن از تصاویر آرشیویی و همچنین حضور شهید در جبهه‌های جنگ و مصاحبه‌های وی همچنین سراغ نزدیکان او ازجمله برادرش رفتند و در قالب گفت‌وگو سعی شده درباره شخصیت شهید اطلاعات بیشتری به مخاطبان داده شود. مستند فرماندهان از طریق فیلم‌ها و تصاویر مستند آرشیوی که از جبهه‌های جنگ حق علیه باطل به جا مانده، زندگی‌نامه و حماسه‌هایی که این دلاورمردان تاریخ آفریده‌اند را با همیاری خاطرات همر‌زمان و خانواده‌های این فرماندهان شهید به تصویر می‌کشد. این مجموعه که به تهیه‌کنندگی امیر بنان در گروه حماسه دفاع‌مقدس شبکه اول سیما تولید شده است از شبکه مستند هم پخش شد.