اقتصاد پویا از مسیر بهره‌وری

عامل دیگر افزایش بهره‌ وری است. بهره‌ وری به این معناست که خروجی و ارزش بیشتر با صرف منابع کمتر تولید شود.

رشد اقتصادی هم پایدار بلند مدت عملا وابسته به بهره‌وری است. اگر تولید ناخالص داخلی را بر میزان نهاده نیروی کار تقسیم کنیم، شاخص بهره‌وری منابع انسانی مشخص می‌شود.

با این تعاریف برای مشخص شدن وضعیت بهره‌وری در ایران با میر‌سامان پیشوایی، رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران گفت‌و‌گویی کردیم که جزئیات آن را در ادامه می‌خوانید.

به نظر می‌رسد بهره‌وری هنوز در اقتصاد ایران جای پای خود را محکم نکرده که آمار سال‌های گذشته این را نشان می‌دهد. اکنون وضعیت‌ ما نسبت به گذشته تا چه حد تغییر کرده است؟

در مورد شاخص بهره‌ وری کل عوامل تولید باید بگویم وضعیت‌مان در دهه ۹۰ بد بود. رشد خوبی نداشتیم. نه تنها اهداف محقق نشد بلکه رو به نزول هم بودیم. در طول برنامه ششم بهره وری نزدیک به صفر بود اما سال‌های ۱۳۹۹، ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ این رشد مثبت بوده است. امید داریم که دو سال دیگر تداوم داشته باشد تا عقب‌ماندگی دهه ۹۰ کمی جبران شود. آمارها نشان می‌دهد سه سال رشد مثبت متوالی داشتیم و شاخص به بالاترین در ۱۵سال اخیر رسیده است. البته درست است که ما در سه سال گذشته رشد مثبت داشتیم اما به دلیل عقب‌ماندگی در دهه ۹۰ از رقبای خود در آسیا بازماندیم.

از رشد اقتصادی سال‌هایی که اشاره داشتید چه میزان از محل بهره‌وری بوده است؟

در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ از حدود ۴.۴درصد رشد اقتصادی که ایجاد شد ۲.۶ از محل بهره‌وری بوده است. اما نباید این نکته را فراموش کنیم که یک سوم رشد اقتصادی ۸درصدی برنامه ششم توسعه باید از محل بهره‌وری اتفاق می‌افتاد اما نزدیک به صفر بود. به دلیل این‌که متوسط رشد اقتصادی در طول اجرای برنامه ششم هم ۱.۱درصد بیشتر نبود.

دلیل این رشد در سه سال گذشته چه بود؟

در اقتصاد آمده اگر ستانده به هر علتی محدود شود اما کارایی به همان میزان باشد بهره‌وری ایجاد خواهد شد. اگر مثال تحریم را بخواهیم در این زمینه بزنیم از سال۹۹ ایران توانست بیشتر نفت بفروشد و بخش‌های مختلف اقتصاد خود را بهتر با تحریم وفق دادند.

فقط موضوع وفق با تحریم بود؟ در سال ۹۹ محدودیت‌های زیادی در اقتصاد ایران برای شیوع ویروس کرونا در نظر گرفته شد.

کرونا در بخش‌هایی از اقتصاد عملکرد خوبی داشت. به عنوان مثال رشد اقتصادی و بهره‌وری. به این دلیل که با نهاده‌ کمتر، کار بیشتری صورت گرفته است. البته باید تاکید کنم زمانی که رشد اقتصادی یا بهره‌وری اتفاق می‌افتد ادامه آن برای سال بعد سخت‌تر است. به این دلیل که مبدا رشد تغییر می‌کند. اکنون رشد اقتصادی چین محدود شده و دلیل اصلی آن هم نزدیک شدن به ظرفیت کامل است.

برخی از مردم معتقدند اگر رشد بهره‌وری و اقتصادی اتفاق افتاده چرا تاثیر آن در سفره خانوار محسوس نیست؟

برای این‌که خانوارها رشد اقتصادی را حس کنند حداقل پنج سال رشد اقتصادی و بهره‌وری باید اتفاق بیفتد و اگر ایران هم دو سال دیگر رشد را تجربه کند قطعا تاثیر آن در معیشت خانوار مشخص خواهد شد. البته برای ادامه آن دو راهبرد وجود دارد که نقطه‌ای و عمومی است. در بخش نقطه‌ای چند بخش است که می‌تواند در کوتاه مدت نیز بهره‌وری را افزایش دهد. انرژی، آب، کشاورزی، صندوق‌های بازنشستگی و معدن اصلی‌ترین شاخص‌ها در این زمینه هستند. راهبرد بعدی عمومی است که حکمرانی کشور باید به سمتی برود که بهره‌وری به صرفه باشد. در نتیجه ایجاد انگیزه در اقتصاد، ایجاد ثبات و پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد، تخصیص بهینه منابع و پرداخت حقوق دستمزد بر اساس عملکرد و بهره‌وری و همچنین توانمند‌سازی مسیرهایی است که کشور را به سمت یک اقتصاد پویا سوق می‌دهد.

وضعیت ما در بخش انرژی چطور است؟

ایران در شدت مصرف انرژی در آخرین رتبه بین کشورهای جهان است. برای کاهش آن با رعایت عدالت باید اقداماتی انجام شود که یکی اجرای تعرفه پلکانی یا تعرفه بلوکی است. البته به صرفه بودن بهره‌وری در اقتصاد ابتدا باید اجرا شود. به عنوان مثال، موتور کولرهای آبی یکی از دستگاه های پر مصرف است و تعویض آن با یک دستگاه کم مصرف زمانی اتفاق می‌افتد که برای مصرف‌کننده بصرفه باشد. اگر این اتفاق بیفتد در مصرف برق پنج هزار مگاوات صرفه‌جویی خواهد شد اما شرط آن اجرای تعرفه پلکانی است.

تلاش برای رشد بهره‌وری

اکنون طرحی به هیات دولت از سوی سازمان ملی بهره‌وری ارسال شده که امیدواریم تا خردادماه به نتیجه برسد و تصویب شود. این آیین‌نامه نظام ملی ارتقای بهره‌وری نام دارد که مخفف آن «ناب» است. در این آیین‌نامه ارتباط با نخبگان، شرکت‌های دانش‌بنیان و چگونه کارآمدسازی منابع در اقتصاد تعریف شده و در صورت تصویب سازمان ملی بهره‌وری اقدامات خود را به صورت گسترده در کشور آغاز می‌کند. هرچند از سال گذشته تحرک استان‌ها در این زمینه بیشتر شده اما با وجود این آیین‌نامه به صورت نظام‌مند حرکت خواهیم کرد.