عصر کاربردمحور فناوری‌های همگرا

همگرایی فناوری‌ها از روند‌های کلیدی در فناوری‌های نوظهور شامل فناوری نانو (و سایر مواد پیشرفته)، زیست‌فناوری، فناوری اطلاعات و علوم‌شناختی (NBIC) در دهه اخیر بوده است و شرکت‌ها و کشور‌های مختلف فعالیت‌های متنوعی را در این زمینه به انجام رسانده‌اند. محصولات جدید و نوآورانه، عمدتا حاصل همگرایی فناوری‌های مختلف است و دیگر به‌سختی می‌توان انتظار داشت که یک محصول پیچیده، فقط در یک حوزه فناوری دیده شود.

براساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، «فناوری‌های همگرا» معمولا به‌عنوان یک اصطلاح جامع مورد استفاده قرار می‌گیرد و به گروهی از فناوری‌ها که ظرفیت تلفیق (برقراری ارتباط) با یکدیگر را دارند اطلاق می‌شود. چنین ادغامی به هم‌افزایی و منافع مشترک واحد‌های اولیه و همچنین ایجاد ارزش افزوده منجر می‌شود. همگرایی فناوری، همان تحول فعالیت‏‌های چندرشته‌‏ای به سوی فعالیت‏‌های میان‌رشته‌‏ای است. در فعالیت‏‌های میان‌رشته‏‌ای، رشته‌‏های قبلی که جدا از یکدیگر بوده‌‏اند به‌طور هم‌‏افزایی در کنار یکدیگر قرار می‌‏گیرند تا فعالیت‌های جدیدی را شکل دهند. در حالی که فعالیت‌‏های چندرشته‌‏ای با هم‌‏افزایی تجربی باعث ارتقای تحقیق و توسعه می‏‌شوند. در واقع همگرایی فناوری، چیزی فراتر از تلفیق رشته‌ها و فناوری‌‏های مختلف است. ارزشی که از طریق همگرایی افزوده می‌‏شود، ایجاد ایده‏‌ها، روش‌ها و خروجی‌های کاملا جدید را به‌دنبال دارد. بر‌اساس گزارش شورای اروپا، همگرایی همواره بستری مهم برای نوآوری بوده است، زیرا پیشرفت‌های مهم در فناوری، اغلب در مرز بین فناوری‌های مختلف و بخش‌های صنعتی رخ می‌دهد.

برای درک بهتر روند همگرایی فناوری‌ها، لازم است که میان سه مفهوم متمایز، اما به هم مرتبط تفکیک قائل شویم:

فناوری‌های همگرا (Coverging Technologies):

فناوری‌های همگرا مجموعه‌ای از فناوری‌های نوظهور و درحال‌توسعه هستند که طی دهه‌های اخیر در حوزه‌های علمی، فناوری و کاربردی مختلف به یکدیگر پیوند خورده‌اند. در حال حاضر، چهار فناوری نانو (به همراه سایر مواد پیشرفته)، زیست‌فناوری، فناوری اطلاعات و علوم‌شناختی نمونه‌های شاخص فناوری‌های همگرا تلقی می‌شوند و به همین دلیل، از عنوان NBIC که از کنار هم گذاشتن سرواژه‌های فناوری‌های مذکور تشکیل شده برای اشاره به فناوری‌های همگرا استفاده می‌شود، اما پیشنهاد‌هایی برای افزودن فناوری‌های دیگر نیز وجود دارد و ممکن است در سال‌های آینده فناوری‌های دیگری نیز ظهور کنند و به این جمع افزوده شوند.

نقاط همگرایی (Convergence Nodes):

موارد خاصی از علوم بین‌رشته‌ای، فناوری‌های ترکیبی یا حوزه‌های کاربردی که در آن‌ها دو یا چند فناوری مذکور هم‌زمان به کار گرفته می‌شوند و هم‌افزایی آن‌ها به فناوری‌ها یا کاربرد‌های بدیعی می‌انجامد که قابلیت‌ها یا ارزش‌افزوده جدیدی خلق می‌کنند.

همگرایی فناوری‌ها (Technology Convergence):

همگرایی فناوری‌ها روندی است که در مراکز تحقیقاتی برتر و شرکت‌های پیشرو دیده می‌شود. در این فرآیند، گروه‌هایی مرکب از متخصصان در فناوری‌های مختلف گرد هم می‌آیند و فناوری‌ها و محصولات جدیدی را با بهره‌گیری از دو یا چند فناوری نوظهور توسعه می‌دهند. به این ترتیب، همگرایی فناوری‌ها فعالیتی انسانی و اجتماعی است.

با توجه به موارد بالا، همگرایی فناوری‌ها و درنتیجه، ظهور نقاط همگرایی در سه سطح دیده می‌شود:
همگرایی در تحقیقات: شکل‌گیری حوزه‌های تحقیقاتی جدیدی مانند نانوزیست‌فناوری و زیست‌شناسی مصنوعی.

همگرایی در زنجیره‌های ارزش: بهره‌گیری از دو یا چند فناوری برای بهبود یک زنجیره ارزش کنونی یا شکل‌گیری یک زنجیره ارزش نوظهور مانند دارورسانی هوشمند، اینترنت اشیا یا خودرو‌های خودران.

همگرایی در حل مسائل و چالش‌ها: بهره‌گیری از دو یا چند فناوری به‌منظور رفع چالش‌های بزرگ مانند پیر شدن جمعیت، بحران آب، آلودگی هوا، محدودیت منابع انرژی و مانند آنها.

به‌طور کلی محصولات مرتبط به فناوری‌های همگرا باید از همگرایی ۲، ۳ و ۴ تایی چهار فناوری نانو، زیست‌فناوری، فناوری‌اطلاعات و علوم شناختی ساخته شده باشند. اگر این شرط در ساخت محصول صدق کرده باشد، می‌توان گفت مرتبط به فناوری‌های همگراست.

روزنامه جام جم