شکوه اعجاز آمیز زبان فارسی

جامعه فارسی‌زبان، چنانچه برای پاسداشت زبان فارسی کاری بنیادین نکنند به زعم مقام معظم رهبری این میراث معنوی ما آسیب‌های اساسی خواهد دید. دکتر امیر اسماعیل ‌آذر با این گزین‌گویه یادی کرد از دوران نه‌چندان دور اقتدار و شکوه زبان فارسی که روزگاری زبان فارسی از کرانه‌های قسطنطنیه تا فرارودان (ماوراء‌النهر) تا شرق دور، از دربار مصر تا دربار چین سایه گسترده بود (مثلا نامه تیمور گورکانی ترک مغول‌نژاد به حاکم عرب مصر به زبان فارسی است) ابن بطوطه جهانگرد در دریای چین، غزل سعدی می‌شنید و ولی‌عهد چین به تسلط بر فارسی و خواندن اشعار شیخ اجل مباحات می‌کرد. سید اسماعیل جرجانی(گرگانی) در ولایت خوارزم به فارسی، ذخیره خوارزمشاهی می‌نوشت و به شعر حافظ شیراز، سیه‌چشمان کشمیری و ترکان سمرقندی می‌نازیدند و دست‌افشانی می‌کردند و اوج ‌سخنش چنان بود که زمزمه‌های عرشی(به قول خودش) خبر می‌داد که «گویی قدسیان نیز شعر حافظ از بر می‌کنند». حسن دهلوی و امیرخسرو پیرو نظامی حمزه و... می‌نوشتند. بیدل ابوالمعانی با طرحی نو درانداختن در پارسی‌سرایی، مولانای دیگری بر چکاد سلسله جبال سرفراز سخن پارسی برآورد. در قونیه (مرز و برزن شرقی بلاد روم در آن زمان) مولوی بلخی با یارمرا غار مرا...بی‌تو به سر نمی‌شود... غلغله در قدسیان می‌افکند هم او که اوج آواهای سحرانگیز زبان فارسی را تا سپهر اعجاز فرابرد...
تازه! این بخشی از روزگاران فرهنگ‌های پارسی‌زبان است تا همین چندی پیش در اقصای چین هنوز حافظ‌خوانی رواج داشت(ر.ک.گزارش کنگره جهانی حافظ) و در روستاهای هند نسل میانسال به پارسی سخن می‌گفت گو این که تا چند دهه پیش زبان شبه‌قاره فارسی بود.
بلایای استعمار نو بر سر زبان
کافی است سازوکار استعمار نو را در نظر داشته باشید با اندک پژوهشی درمی‌یابید تا کجا هنوز هم پس از چهاردهه استعمارستیزی، زیر نفوذ این سلطه شوم هستیم؛ به گفته دکتر امیراسماعیل آذر، امروزه دانشجو حتی در رشته زبان و ادبیات فارسی برای این که به مرتبه استادی برسد باید به زبان انگلیسی مقاله بنویسد و در مجله انگلیسی‌زبان چاپ کند! از این رو می‌توان انگاشت استعمار در جزیی‌ترین و گاه مهم‌ترین شیوه‌های زندگی علمی و اجتماعی و...ما حضور و تاثیر جدی و بلامنازعی دارد، در حالی که این حضور و نهاده‌های استعماری از سوی دیگر غفلت سراسری، چنان وسیع و عمیق است که به خاطر استمرار زیاد و عادت‌شدگی حتی حس نمی‌شود و به چشم نمی‌آید.
دکترآذر دوران ویکتوریا را فرایاد می‌آورد که تمام دانشمندان و نویسندگان و فرهیختگان قرن19 اروپا تحت تاثیر و ملهم از شرق به ویژه ایران بودند؛ مثلا ویکتورهوگو(پیشرو رمانتی سیسم ها) آرزو کرد: «کاش در سرزمین خسروها به دنیا می‌آمدم».
مولوی و سعدی،‌از دیروز تا امروز
بی گمان هنوز هم فرهنگ مادری ما می‌تواند تاثیرگذار باشد و برای جهان حرف‌ها داشته باشد به یاد بیاوریم که همین یکی دو دهه پیش «کلمن بارکس» برپایه ترجمه «آلبری» مولوی بلخی را برای آمریکایی‌ها آن هم به انگلیسی ساده بازنوشت چه غوغایی کرد پرتیراژیش شگفت انگیز شد و...در این باره امیراسماعیل آذر گوش‌زد می‌کند: آیا سخنان مولوی جز تمسک به مفاهیم قرآنی است، مگرنه این که سخن رومی برگرفته از شکوه حکمت معنوی ایرانیان است؟ «آندره دوریه» 1643م گلستان سعدی را که ترجمه کرد این متن، اروپا را زیر سلطه معنوی خود درآورد تا جایی که رئیس‌جمهور وقت فرانسه نام سعدی را عنوان/لقب خود قرار داد. «امرسون» اندیشگر در سفر به اروپا جسته‌گریخته با سپهر شگرف حافظ آشنایی یافت، پس‌آنگاه در آمریکا مکتب تعالی‌گری را زیر سایه پررنگ نگره‌های این شاعر بزرگ دایر کرد. خیلی‌ها! شاعران بزرگ اروپا (گوگول و..) یا فلاسفه آلمان که تاثیرگرفتن شان از ایران اظهرمن الشمس است (نیچه و...) «امیلی دیکنسون» و «والت ویتمن» و...چنان شیفته زبان فارسی شدند که عمری را بر سر آن نهادند. «گوته» هرچند فارسی نمی‌دانست ولی از لابلای ترجمه‌های عموما نارسای «هردر1812، اشله گل، روکرت» با حافظ که آشناشد کتابی نوشت مربوط به شرق، خاصه ایران و به ویژه حافظ؛ گوته که ناپلئون را تحت تاثیر قرار داده بود این چنین به حافظ می‌نگریست فرازی از کتاب غربی‌شرقی‌اش را بازبخوانیم و سخن، دیگرکنیم: ای حافظ! ای شاعر آسمانی! تو چونان کشتی اقیانوس‌پیمایی و من همانند تخته‌پاره‌ای به دنبال این کشتی. این مشت بود در نمای درشت.
نشانگر توانایی‌های گسترده فارسی و تپش مؤثر، زنده و سازنده آن را می‌توان از این نکته‌نگره دکتر آذر به روشنی دریافت: در کنار تاریخ کهن زبان فارسی، در طول بیش از هزارسال در کشور ما زبان‌های عربی و ترکی و ترکی مغولی رایج بوده در سه سده نخست هجری که زبان عربی مرسوم بود با یورش ترکان غز که ورود بیگانگان به کشورمان رقم خورد و از پی غزنویان سلجوقیان ترک سپس خوارزمشاهیان و مغولان و ایلخانان و تیموریان و صفویه و افشاریه و قاجاریه که به ترکی مغولی و ترکی سخن می‌گفتند. با این همه زبان فارسی هیچ گاه از تابش و درخشش نیفتاد و همچون گوهری بر چکاد زبان‌های دیگر نشسته. شگفتا پس از گذشت این همه سده این زبان بکر و دست‌نخورده مانده و همه نیازهای ما را با رسایی‌اش برطرف می‌کند، در حالی که یک انگلیسی اگر بخواهد شعرهای «پدر زبان انگلیسی جفری چوسر» را بخواند باید آن را ترجمه کند تا بفهمد!
نظر رهبری درباره زبان فارسی
برگردیم به آغاز سخن! پس از سخنان مقام معظم رهبری در ضرورت و بایستگی پاسداشت زبان فارسی، اکثر مبادی و سازمان‌هایی که به نوعی با زبان فارسی سروکار دارند به تلقی امیراسماعیل آذر از خواب غفلت بیدار شدند و برآنند که در تقویم و تحکیم این میراث ارجمند کاری بکنند اما هنوز هم مشکل بنیادین همان است که سعدی هم بدان اشاره کرده است: ندهد هوشمند روشن‌رای/ به فرومایه کارهای خطیر/ بوریا‌باف اگرچه بافنده‌ست/ نبرندش به کارگاه حریر. یعنی به قول قدیمی‌ها باید در این مهم کار را به کاردان سپرد. خوشبختانه با تشکیل شورایی در صداوسیما با شرکت بلندپایگان و کارشناسان زبان و ادب فارسی قرار است اتفاقات مبارکی بیفتد [خارج از این مصاحبه بخوانید و بدانید که نماینده فرهنگستان زبان و ادب فارسی در جلسات شورای یادشده در زمینه زبان انگلیسی تحصیل کرده نه زبان و ادب فارسی!] شورای یادشده برای پاسداشت زبان فارسی با بهره‌گیری از اندیشمندان و صاحب‌نظران، بهترین راهکارها را گزین و کاربردی خواهدکرد که از آن جمله تذهیب زبان و جلوگیری از غلط‌خوانی و تذکر به مجریان و دست‌اندرکاران در این باره و برخورد جدی (جلوگیری از حضور در برنامه و پخش) در صورت تکرار غلط‌خوانی یا ابراز جملات نادرست و نارسا یا کاربرد واژه‌های بیگانه و مانند اینهاست. همچنین بازآموزی و دانش‌افزایی مدیران تا دست‌اندرکارانی است که به نحوی با زبان فارسی سروکار دارند.
سخن آخر: از بن دل از روزنامه جام‌جم و گزارشگر مرتبط با این مصاحبه که خود دانش بسزایی در این زمینه داشتند جدا سپاسگزاری خود را اعلام می‌نمایم.

علی مظاهری

روزنامه‌نگار