سقفی بالای سر خانواده

انس عجیب برخی کودکان به پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها خود گویای این مطلب است که چقدر کودکان به این دست از رابطه‌ها نیاز دارند!
همراهی به نام پدربزرگ و مادربزرگ
برخی پدربزرگ و مادربزرگ‌ها به دلایل متعددی چون پرستاری از کودک، جلب محبت و توجه، پرکردن خلأ‌های عاطفی یا به حکم بزرگ‌تر بودن نسبت به نوه‌هایشان بیش از اندازه احساس مسؤولیت یا حتی احساس تملک و مالکیت می‌کنند و گاهی اوقات نیز در این مسیر به طور کاملا ناخودآگاه، به رقابت با والدین کودک برمی‌خیزند و با دخالت در نحوه تربیت نوه‌شان، بی‌هیچ غرض‌ورزی اقتدار والدین را تضعیف می‌کنند. مثلا به خاطر رقت‌قلب امتیازاتی بیجا به کودکان می‌دهند که باعث لوس بار آوردن کودک می‌شود و گاه با رشوه دادن به کودک، محبت او را می‌خرند یا در موقعیتی اشتباه بی‌دلیل از کودک دفاع می‌کنند و... پیامد تمامی این خطاهای رفتاری نتیجه نامساعدی به همراه دارد که در نهایت به تربیت و شخصیت پایدار کودک آسیب می‌زند. به منظور اجتناب از این وضعیت، به عنوان والدین کودک باید همیشه به‌خاطر داشته باشید پدربزرگ یا مادربزرگ بودن کاری تمام وقت نیست که مسؤولیت این امر خطیر، یعنی تربیت را تمام و کمال به آنها محول کنید. بپذیرید آنها فقط کمک حال شما هستند و در نهایت باید زندگی خودشان را ادامه دهند، نه آن که آنچنان در مدیریت زندگی شما و نوه‌هایشان غرق شوند که چیزی برای خودشان باقی‌نماند.
الگویی پر از تجربه
گرچه کودکان در کنار پدربزرگ و مادربزرگ‌ها خرسند و ایمن هستند، اما این امر هرگز نباید باعث سلب مسؤولیت والدین شود. هم شما به عنوان والدین و هم پدر و مادرتان باید این واقعیت را بپذیرید که مسؤولیت نهایی تربیت کودکان به دست شماست. فارغ از آن که به چه‌دلیلی مجبور هستید نگهداری فرزندتان را به والدین خود یا همسرتان واگذار کنید باید پیش از هر اقدامی، به طور صریح گفت‌وگو کنید و بدون تعارف به آنها بگویید چه درخواستی دارید، چه میزان به حضور و همیاری آنان نیاز دارید و دقیقا نیازمند چه کمکی هستید. در‌صورت پذیرش، آنگاه با درایت، برای تمامی خواسته‌ها و انتظارات خود محدوده‌ای تعیین کنید. اگر چه رعایت حدود بسیار حائز اهمیت است اما باید آنقدر منعطف باشید که بتوانید به وقت لزوم در آن دخل و تصرف کنید یا راه را برای ارائه نظرات و پیشنهادهای والدین‌تان باز بگذارید. بی‌توجهی به این مساله مهم، مصائب جبران ناپذیری همراه دارد که در درجه اول سلامت آینده زندگی کودک را دچار آسیب می‌کند. برای روشن‌تر شدن موضوع مثالی می‌زنیم؛ تحقیقات متعددی نشان داده‌اند پدربزرگ و مادربزرگ‌ها نقش الگویی مهمی در شکل‌گیری شخصیت کودکان دارند، به این معنی که کودکان به واسطه حضور مدام در کنار آنان، بسیاری از رفتارها، باورها و ارزش‌ها را اقتباس کرده و با اطمینان بردرستی این پذیرش، آنها را اجرا و عملی می‌کنند. مثلا پدربزرگی که مورد تائید و علاقه نوه است اگر از استعمال دخانیات به‌شدت ابراز ناراحتی و تنفر کند به طور حتم نوه نیز دیدگاهی مشابه ایشان نسبت به دخانیات خواهند داشت و صد البته معکوس این وضعیت هم امکان‌پذیر است یعنی کودک ممکن است با مشاهده مصرف دخانیات پدربزرگش متمایل و ترغیب به مصرف شود. لذا باید علاج واقعه پیش از وقوع آن کرد؛ یعنی باید نقاط ضعف و قوت تاثیرات رفتاری پدربزرگ و مادربزرگ‌ها در شکل‌گیری شخصیت کودکان مشخص شود، به این صورت که والدین باید متفق‌القول و هماهنگ با یکدیگر، درباره حدود و خطوط قرمز ارتباطات، هم با کودک و هم با والدین‌شان، به طور اختصاصی گفت‌وگو کنند و قوانین اخلاقی و رفتاری را به طور کامل و واضح، روشن و مبرهن سازند.
احترام بی‌قید و شرط
در ارتباط با پدربزرگ‌ها و مادر‌بزرگ‌ها، چه والدین مادری و چه والدین پدری، رعایت ادب و تکریم در اولویت اول است. چه بسا گاهی کودک شاهد تفاوت و تناقضاتی در نحوه برخورد با این دو گروه از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هاست، که این خود آثار تربیتی مخربی چون پیشداوری، سوءتفاهم، خشم و پرخاشگری و... به همراه دارد که والدین آگاه باید نسبت به آن هوشیار باشند. اگر کودک شاهد بی‌توجهی، نادیده گرفتن، بی‌ارزش قلمداد کردن، بی‌مهری یا بی‌احترامی ما به والدین مان باشد، بی‌تردید این الگوی رفتاری در وجود او نهادینه شده و بی‌ادبی و بی‌حرمتی در برابر آنها کاملا عادی تلقی می‌شود. برای اجتناب از این وضعیت، والدین باید در اولین گام بپذیرند که پدر و مادرشان، هر آنچه هستند، چه خوب و چه بد، قابل تکریم و احترامند و همیشه شایسته برخورداری از رفتاری توام با ادب و احترامند. آنان باید در برابر دیدگان فرزندان شان نسبت به والدین خود و همسرشان احساس مسؤولیت، دلسوزی، رسیدگی و مهربانی کنند تا کودکان آنها را بیاموزند و در وجودشان نهادینه کنند.
ملاقات با پدربزرگ و مادر‌بزرگ، وظیفه مهم یک نوه
روزهای خاصی از هفته را به دیدار از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها اختصاص دهید. آخر هفته‌ها و تعطیلات فرصت مناسبی است که کودک می‌تواند اوقات فراغتش را با پدربزرگ و مادربزرگ سپری کند البته در صورت وجود فاصله، حتما تماس تصویری با آنها برقرار کنید یا مدام برای آنها عکس بفرستید. اجازه دهید پدر و مادربزرگ‌ها با تماشای قد کشیدن و شیرین زبانی‌های نوه‌هایشان، بازی و مراقبت از آنها غرق شادی و لذت شوند. به خاطر داشته باشید پویایی روابط درون خانوادگی نه تنها باعث صمیمیت والدین و فرزندان‌تان ‌شده، بلکه اهمیت حضور آنان در کنار هم نیز پررنگ و ارزشمند قلمداد می‌شود. برای بهینه‌سازی این زمان حضور می‌توانید شرایطی فراهم آورید که بسیار جذاب و سرگرم‌کننده است. مثلا کودک خود را همراه پدربزرگ و مادربزرگ به پارک ببرید تا هم از مناظر اطراف لذت ببرند و هم زمانی را برای کنار هم بودن و گفت‌وگو داشته باشند. برای صمیمت بیشتر می‌توانید از خصوصیات خلقی و رفتاری مختصِ سن کودک و والدین‌تان به بهترین شکل ممکن استفاده کنید. همان‌طور که علاقه کودک به هیجان، کنجکاوی، آگاهی و کشف، زیاد است والدین میانسال و کهنسال نیز دوست دارند راهنما باشند و به خوبی بتوانند دانش، تجربیات، ارزش‌ها و داشته‌های خود را که به قیمت گذر یک عمر به دست آورده‌اند، به کوچک‌ترها انتقال دهند. به این منظور بهتر است فضای ارتباط دو نفره‌ای که پاسخگوی نیاز هر دو طرف است مهیا شود؛ مثلا از والدین‌تان بخواهید به کودک‌تان آشپزی و باغبانی یاد دهد، برای او داستان بخواند و قصه بگوید، همراه او ورزش کند و استخر برود و... برای صمیمت بیشتر توصیه می‌کنیم ارتباط را دوسویه کنید؛ گاهی از کودک و نوجوان‌تان نیز بخواهید کارهایی را که پدربزرگ و مادر‌بزرگش قادر به انجام آنها نیستند یا نیاز به یادگیری دارند تقبل کنند، مثلا خریدهای خانه را به‌عهده بگیرند یا شیوه‌های گشت و گذار در دنیای اینترنت و شبکه‌های مجازی را به آنها یاد دهند و... .

نسرین صفری/ روان‌شناس بالینی