رازهای سقوط «پرواز 505»

تصور کن از هواپیما تابوت ببارد ! تصور کن هواپیمایی در حال سقوط است و چهل تابوت که پیکر شهدا در آنها قرار دارد از آسمان به زمین می‌افتد.شبیه آنچه احمد مراد‌پور در قسمت آخر سریال رقص پرواز نشان داد، تابوتی که پیکر شهید مولایی (شهاب‌حسینی) درون آن است از هواپیما بیرون می‌افتد و بیننده را یاد این مصرع از غزل مولانا می‌اندازد: رقصی چنین میانه میدانم آرزوست...
حالا به یاد بیاور چه کسانی مسافران این هواپیما هستند؛امیر تیمسار جواد فکوری، تیمسار سرلشکر فلاحی، سرهنگ نامجو، سرداران کلاهدوز و جهان آرا.بخشی از مهم‌ترین فرماندهان جنگ که قرار بود طی عملیاتی بزرگ خرمشهر را آزاد کنند.اما هفت مهرماه سال60، هواپیمایی که بعدها به پرواز 505 شهرت یافت در نزدیکی تهران سقوط کرد و همه این فرماندهان بزرگ شهید شدند.از همان روز تا همین امروز این گمانه وجود دارد که سقوط این هواپیما عمدی بوده و خرابکاری باعث سقوطش شده و گرنه نمی‌شود همین‌جوری و بی‌دلیل چهار موتور هواپیما به یکباره خاموش شود... آن‌هم وقتی فرماندهی مانند امیر تیمسار فکوری(فرمانده نیروی هوایی) یکی از مسافران آن است...
فردا، هفت مهرماه، سالروز سقوط این هواپیماست؛ روزی بسیار غم‌انگیز در تاریخ ایران.از میان همه شهدای این هواپیما، شهید جهان‌آرا بیشتر ورد زبانمان است، شاید به خاطر شعر معروف « ممد نبودی، ببینی شهر آزاد گشته...» شعری که بعد از آزاد سازی خرمشهر در سوم خرداد سال 61 سروده شد .این شعر را جواد عزیزی برای شهید جهان‌آرا سرود، عزیزی بعد از آزادی شهرش، نتوانست نبود فرمانده‌ و همشهری‌اش را تاب بیاورد و با یک شعر برای همیشه او را در ذهن مردم جاودانه کرد.اولین بار حسین فخری ، مداح صاحب‌سبک خرمشهری این شعر و نوحه را خواند و در همین نوحه بود که گفت منظور از ممد، شهید جهان‌آراست.بعد از آن ،‌این نوحه و شعر به یکی از شعرهای حماسی تبدیل شد.
مهدی دزفولی، جوان مستندسازی است که درباره پرواز 505 فیلمی ساخته و چگونگی سقوط آن را به چالش کشیده، او امیدوار است این مستند به‌زودی از شبکه افق پخش شود.این مستندساز بر این باور است بعد از 31 سال که از پایان جنگ می‌گذرد زمان آن رسیده که مستندهای واقع‌گرایانه‌تر و فیلم‌ها و سریال‌های تاثیرگذارتری نسبت به اتفاقات دوران دفاع مقدس و فرماندهان جنگ ساخته و پخش شود. او به مستند روزهای آخر زمستان و فیلم ایستاده در غبار اشاره می‌کند و می‌گوید می‌توان با این‌گونه آثار اطلاعات مفیدی را در اختیار جوانان گذاشت.
ابهام در اعلام شهادت جهان‌آرا
دزفولی درباره انگیزه‌اش از ساخت مستند پرواز 505 می‌گوید:در یکی از نشریات نیروی هوایی که به حوادث دوران جنگ می‌پردازد، مطلبی را خواندم که درباره این پرواز بود.پروازی که فرماندهان مهم ارتش و سپاه را بعد از عملیات موفق ثامن‌الائمه که حصر آبادان شکسته می‌شود از اهواز به تهران بیاورد.در این مطلب نوشته شده بود که علت سقوط این هواپیما مشخص نشده. کنجکاو شدم و تصمیم گرفتم درباره این سقوط تحقیق کنم با مدیر آن نشریه تماس گرفتم تا شماره خلبان پرواز که آقای علی صولتی بود و در این حادثه به صورت معجزه‌آسایی زنده مانده بود را پیدا کنم. سال 93 موفق شدم با آقای صولتی گفت‌وگو کنم.او گفت: روز هفتم مهر، سالگرد ازدواجم بود و تصمیم نداشتم پروازی را قبول کنم اما چون شرایط خاص بود، قبول کردم که پرواز را انجام دهم.چند بار پرواز به تاخیر می‌افتد و پروازی که قرار بوده 9 صبح انجام شود، سه یا چهار بعد از ظهر انجام می‌شود.اول قرار بوده پرواز از اهواز انجام شود.اما برنامه تغییر می‌کند و قرار می‌شود اول یک بسته محرمانه به بوشهر ببرد و بعد به اهواز پرواز کند و فرماندهان را سوار کند.در ادامه گفته می‌شود که 40پیکر شهید را هم به تهران بیاورد.هر چند خلاف مقررات بوده اما بنا به شرایط خاص آن زمان این کار را هم انجام می‌دهد.عاقبت پرواز انجام می‌شود. تا نزدیکی تهران هم همه چیز عادی بوده اما نزدیکی‌های تهران که هواپیما ارتفاعش را کم می‌کند، چهار موتور هواپیما خاموش می‌شود.آن‌هم در شرایطی که موتورهای هواپیمای C-130 طوری طراحی شده که هیچ ربطی به‌هم ندارند و اگر یکی از آنها خاموش شود بقیه می‌توانند به کار خود ادامه دهند.شهید فکوری به کابین خلبان می‌رود و دلیل را جویا می‌شود و زمانی که متوجه می‌شود موتورها از کار افتاده‌اند ، تلاش می‌کند، چرخ‌های هواپیما را به صورت دستی باز کند تا بتوانند سالم به زمین بنشیند اما در همین حال هواپیما به زمین می‌خورد و چرخی که باز شده به قنات‌های منطقه بی‌بی شهربانو گیر می‌‌‌کند و هواپیما به دو بخش تقسیم می‌شود و چنین می‌شود که خلبان و کمک‌ خلبانان و دو سه نفر دیگر زنده می‌مانند و بقیه همه شهید می‌شوند. حدود 70نفر در این پرواز حضور داشتند که 65 نفرشان شهید می‌شوند و تابوت 40شهید هم در اطراف هواپیما پخش می‌شود.نکته دیگری که در این پرواز مبهم است، این است که تا چهلم شهدای پرواز 505، شهادت جهان‌آرا اعلام نمی‌شود. هنوز هم مشخص نیست که چرا همان روز اعلام نشد که محمد جهان‌آرا شهید شده است.
سال ترور
دزفولی می‌گوید: این که سقوط این هواپیما عمدی بوده و آن را می‌توان به حساب ترور گذاشت بسیار قوی است. تابستان سال 60، منافقان ترورهای زیادی را در کشور رقم زدند و آدم‌های مهمی را به شهادت رساندند.در آن طرف در جبهه، عملیات موفق‌آمیزی در جریان بود و تقریبا همه آماده بودند که خرمشهر را آزاد کنند و نکته دیگر این که به‌جز شهید جهان‌آرا بقیه فرماند‌هان از چند ترور و تهدید به ترور، جان سالم به در برده بودند.شهید فکوری عملیات کمان99 ،حمله به اچ سه و اوسیراک را طراحی کرده بود که فوق ‌العاده بود و پیروزی‌های زیادی را نصیب ایران کرد. شهید فکوری از طرف صدام تهدید به ترور شده بود.این سقوط، ضربه بزرگی به ایران وارد کرد. اگر این فرماندهان شهید نشده بودند، احتمال این که جنگ زودتر خاتمه پیدا می‌کرد، خیلی قوی بود.بعد از سقوط این را هم گفتند که دو روز قبل از پرواز یعنی پنجم مهر، دو نفر که خود را مامور امنیت معرفی کرده بودند به بهانه این که شنیده شده داخل هواپیما اسلحه کار گذاشته شده وارد هواپیما می‌شوند.یکی از گمانه‌هایی که ترور را قطعی‌تر می‌کند این است که همان دو نفر موتورهای هواپیما را دستکاری کرده‌اند.
بعد از سقوط این هواپیما، پرواز چند فرمانده با هم ممنوع شد، همچنین حمل تابوت شهدا با هواپیما هم ممنوع اعلام شد.یک گروه پاکستانی هم به ایران آمدند تا دلیل سقوط را پیدا کنند اما آنها هم اعلام کردند که چیز خاصی پیدا نکردند و پرونده مختومه اعلام شد.

38 سال قبل در روز هفتم مهر، ایران جمعی از بهترین فرماندهان خود را از دست داد.قهرمانانی که باید به جوان‌ها و نسل‌های آینده معرفی شوند.اما آیا دغدغه معرفی آنها وجود دارد؟ اگر جواب مثبت است آیا زمان آن نرسیده که مدیران فرهنگی دست به کار شوند و این اسطوره‌ها را به مردم معرفی کنند؟

طاهره آشیانی
روزنامه‌نگار