شکوه عزای بوشهری‌ها

اگر در جنوب، هرمزگان تم اصلی هنری‌اش موسیقی باشد و در چند دهه گذشته خروجی ملودیک و موسیقایی زیادی داشته باشد، در موسیقی مذهبی، اما بوشهر در رده بالاتری نسبت به جاهای دیگر قرار می‌گیرد. البته این موسیقی نزدیکی و قرابت فراوانی هم با خوزستان دارد و این دو خیلی از هم وام گرفته‌اند و به هم شبیه هستند. اما فکر می‌کنم در حوزه خوزستان هم کسانی که فرهنگ موسیقی محرم و نوحه را پیگیری می‌کنند، به این معترف باشند که منبع اصلی اینها بیشتر بوشهر بوده است.
این مراسم‌ها در بوشهر همچنان از رونق قابل توجهی برخوردار است و ما در بوشهر توریست محرم داریم و این مسأله بسیار مهمی است. وقتی یک رویداد توریست دارد، با این‌که یک مکان یا یک وسیله توریست داشته باشد، متفاوت است. ما یک بار می‌رویم که یک قلعه یا پل را در شهری ببینیم، ولی رویداد این خاصیت را دارد که اگر برایت خوشایند باشد، دوست داری بارها و بارها در آن شرکت کنی. چون مشمول زمان است و هر بار تغییراتی در خودش دارد، در حالی که آن قلعه یا پل تا ابد به همین شکل باقی می‌ماند. بوشهر از این جنبه ورودی گردشگر دارد و این به‌خوبی نشان می‌دهد که مراسم عزاداری محرم در بوشهر نه تنها برای مردم رو به افول نیست و هر سال پرشور اجرا می‌شود، بلکه در بیرون هم تصویر خوبی از خودش ساخته است.
عزاداری بوشهر روی یک ساختار و چارچوب از آیین‌های سنتی غنی سوار است. یک کودک بوشهری از چهار سالگی دوست دارد دمام به او بدهند تا بنوازد. یا دلش می‌خواهد زودتر بزرگ شود تا در صف سینه یا به قول مردم بومی بُر سینه جای بهتری داشته باشد. وقتی این آیین اینقدر پویاست و سلسله‌مراتب دارد و تو می‌توانی در آن ارتقا پیدا کنی، می‌توانی صاحب درجات و مدارج بالاتری در برگزاری مراسم شوی. این خیلی هوشمندانه است و مثالی که درباره بچه‌ها زدم، درباره خودم هم صدق می‌کند. اولین‌باری که سنج را به من دادند، حتی نمی‌توانستم درست آن را نگه دارم و کس دیگری برایم نگه داشت. اما این لحظه را هرگز فراموش نمی‌کنم، تا زانوی آدم‌ها بودم و آن پایین داشتم سنج می‌زدم. تقریبا همه بوشهری‌ها هر جایی که زندگی کنند، سعی می‌کنند تاسوعا و عاشورا در بوشهر باشند. من هم هرکاری داشته باشم، تحت هر شرایطی از چند روز زودتر بلیت بوشهر را می‌گیرم.
نکته پایانی این‌که مراسم عزاداری در بوشهر همان قدر که برای مردان باشکوه است، در بخش زنانه هم بسیار پرشور برگزار می‌شود و متنوع است. دو بخش مردانه و زنانه که از شب پنجم و ششم شروع به عزاداری می‌کنند، شب عاشورا در سینه‌زنی مردانه به هم می‌رسند. یعنی زن‌ها از مجلس زنانه راه می‌افتند و خنچه عقد روی سر می‌گذارند، حجله حضرت قاسم درست می‌کنند، علم و کتل دست می‌گیرند و می‌آیند در جایی که مردان سینه می‌زنند و به آن «برهه» می‌گوییم. به جز دهه اول محرم، در روزهای پایانی ماه صفر هم عزاداری در بوشهر بسیار باشکوه است و به خیابان کشیده می‌شود. بر خلاف شهرهای دیگر که خیلی بیرونی رفتار می‌کنند، در بوشهر محله‌ها مرکز ثقل رویدادها هستند و کنار هر حسینیه‌ای یک فضای باز برای سینه زدن وجود دارد. به‌جز روز عاشورا و ۲۸ صفر که عزاداری بیرونی‌تر است و دسته‌های عزاداری مسجدها، حسینیه‌ها و محلات راه می‌افتند و در خیابان به هم می‌پیوندند.