پشت‌پرده مذاکرات در «تجربه‌ای دیگر »

درباره مرتضی غرقی چه می‌دانیم؟
همه روزنامه‌نگاران، عکاسان و مسؤولان فرهنگی باید دست به قلم باشند و بنویسند. مرتضی غرقی بر این نکته تاکید دارد و کتاب را بهترین ابزار برای انتقال تجربیات می‌داند. نویسنده کتاب «تجربه‌ای دیگر» وقتی از ماموریت در سازمان ملل به ایران بازگشت، مذاکرات شروع شده بود و او بلافاصله مامور شد که اخبار مذاکرات را پوشش بدهد.
غرقی می‌گوید، به واسطه حضورش در سازمان ملل به عنوان گزارشگر، در جریان هر شش قطعنامه درباره ایران بوده و از آنجا که به یادداشت‌نویسی عادت کرده، جزئیات و تاریخ رخدادها را خوب به خاطر دارد. نتیجه یادداشت‌های شخصی این خبرنگار تا امروز سه کتاب بوده است:
«خاطرات خیابان 42» درباره پنج سال زندگی و کار حرفه‌ای در نیویورک
«از تفنگ تا قلم» دستنوشته‌هایی درباره حضور در جبهه‌های دفاع مقدس
«تجربه‌ای دیگر» درباره مذاکرات هسته‌ای ایران با 1+ 5
او بعد از هر جلسه مذاکره، اطلاعات و نظراتش را در دفترچه‌ای یادداشت می‌کرد. بعد از مذاکرات، وقتی به یک دیدگاه جامع درباره این مذاکرات دست پیدا کرد، دست به کار شد و شروع به نوشتن کرد. البته برای تکمیل کتابش با یکی دو نفر از اعضای گروه مذاکره‌کننده، مصاحبه کرد.

تجربه‌ای دیگر درباره چیست؟
این کتاب همان‌طور که در زیر عنوانش توضیح داده شده، گزارشی از مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+ 5 است. مرتضی غرقی اما معتقد است در بخش‌هایی از این کتاب به اتفاقات و ماجراهای پشت پرده اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: از طریق یکی از خبرنگاران و به نقل از یک خبرنگار آمریکایی متوجه شده بودم که آمریکایی‌ها گفته‌اند از دکتر ظریف چیزی خواهیم خواست که مجبور شود برای گرفتن پاسخ به ایران بازگردد. اگر این اتفاق می‌افتاد به این معنا بود که توپ مذاکرات را به زمین ایران انداخته‌اند و اگر وزیر خارجه کشورمان به تهران باز می‌گشت و با نتیجه دلخواه غرب به مذاکره بازنمی‌گشت به این معنا بود که ایران نتوانسته مذاکرات را پیش ببرد و شکست خورده است.
مرتضی غرقی کمی بعد متوجه شد که وزیر خارجه قرار است به تهران بازگردد. مراتب را به اطلاع مدیرانش در صدا و سیما رساند و از آنجا موضوع به اطلاع معاونت سیاسی سازمان و مسؤولان رده‌بالای کشور رسید و در نهایت ترفند غربی‌ها بدون جواب باقی ماند، چون دکتر ظریف به کشور باز نگشت.
غرقی تعریف می‌کند: خانم موگرینی متوجه می‌شود که آقای ظریف به کشور باز نگشته و از این موضوع تعجب می‌کند. دکتر ظریف می‌گوید درباره مسأله مطرح شده همین‌جا تصمیم‌گیری می‌کنیم و به این ترتیب غربی‌ها فرصت گیر انداختن ایران در تله شکست را از دست می‌دهند.
بر اساس اظهارات غرقی از این دست اطلاعات در کتاب او می‌توان نمونه‌های متعددی دید و خواند، اما برای او به‌عنوان یک خبرنگار بیشتر از هر چیز این مهم بوده که به واقعیت وفادار بماند. غرقی معتقد است: ارائه گزارش درست و دقیق از تاریخ است که باعث می‌شود، یک رویداد تاریخی به یک تجربه تاریخی بدل شود.
خواننده در این کتاب ضمن آشنایی با زمینه و دور جدید مذاکرات از سال 1392 با نقش نهادها، شخصیت‌ها، دولت‌های مختلف و دسیسه‌ها و اتفاقات پشت پرده در این مذاکرات آشنا می‌شود. همچنین کتاب شرح مبسوطی از فعالیت و کوشش تیم مذاکره‌کننده ایرانی و روش‌ها مذاکره ارائه می‌دهد.
کتاب «تجربه‌ای دیگر» با شمارگان 2000 نسخه و به قیمت 16 هزار تومان در غرفه انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.

مواجهه با کتاب چطور بود؟
یادداشت‌های مرتضی غرقی به کتاب تبدیل شد؛ در حالی که به گفته خودش تلاش کرده بود نگاه و نظرش در محتوای کتاب و روی گزارشش از واقعیت تاثیر نداشته باشد. اما نتوانست برای کتاب ناشری پیدا کند! حتی کتابخانه ملی هم به او روی خوش نشان نداد تا این‌که به مرکز اسناد انقلاب اسلامی رفت. غرقی می‌گوید: من تاریخ را روایت کردم، همان طور که اتفاق افتاده بود، اما هر دو جناح سیاسی در مقابلش جبهه گرفتند و کدورت‌هایی با مسؤولان وزارت خارجه ایجاد شد. در نهایت، بر خلاف انتظار من، روح‌ا... حسینیان که به عنوان یک اصولگرای تندرو شناخته می‌شود، پذیرفت این کتاب را منتشر کند. آقای حسینیان به وضوح به من گفت که با نظر و دیدگاه‌های این کتاب مخالف است اما چون تاریخ این کشور است، به احترام روایت تاریخ آن را منتشر می‌کند و در آغاز کتاب هم نوشته شده این کتاب نظرات نویسنده را منعکس می‌کند و محتوای آن به نشر مرکز اسناد انقلاب ارتباطی ندارد. به گفته غرقی، کتاب تجربه‌ای دیگر قبل از چاپ به چند نفر هم سپرده شد تا نظراتشان را بگویند و آن را راستی‌آزمایی کنند؛ دکتر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی، دکتر ظریف وزیر خارجه و سیدعباس عراقچی، معاون خارجه و مجید تخت‌روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل متحد. از این جمع، سه نفر کتاب را منطبق با تاریخ و واقعیت دانستند و دکتر ظریف هیچ نظری درباره کتاب نداد. غرقی می‌گوید بعد از انتشار کتابش،‌ دکتر صالحی آن را در حد یک منبع قابل تدریس، موثق و دقیق دانسته اما وزارت خارجه روی خوش نشان نداد، اما او آماده است برای هر کدام از مطالب مطرح شده در کتاب، مستنداتش را ارائه کند. یکی از مواردی که به اعتقاد غرقی باعث شد وزارت خارجه به این کتاب روی خوش نشان ندهد، این بود که در کتاب ذکر شده، دولت روحانی آغازگر مذاکرات نبوده و قبل از این دولت مذاکرات آغاز شده بود. نویسنده کتاب می‌گوید: وزارت خارجه اصرار دارد خودش را شروع‌کننده و تمام کننده این مذاکرات بداند. در حالی که از دوره آقای احمدی‌نژاد شروع شده بود و بعد از انتخاب آقای روحانی از شورای امنیت به وزارت خارجه منتفل شد.

چرا برجام شکست خورد؟
پیچ و مهره‌های برجام سفت نبود. این نظر مرتضی غرقی است. وقتی او کتاب تجربه‌ای دیگر را می‌نوشت مثل بسیاری دیگر و مثل تیم مذاکره‌کننده، نمی‌دانست چه سرنوشتی در انتظار برجام است، اما غرقی همیشه طرفدار مذاکره بوده و هست با این تفاوت که به اعتقاد او برجام حفره‌هایی داشت که در زمان خودش به آنها توجه شد، اما حالا می‌تواند یک تجربه بسیار خوب باشد.
خبرنگار صدا و سیما در مذاکرات هسته‌ای ایران و 1 +5، توضیح می‌دهد: ما 22 ماه برای رسیدن به برجام مذاکره کردیم اما در نهایت با عجله آن را به پایان بردیم، در حالی که باید همه چیز گام به گام پیش می‌رفت. یک گام ما بر می‌داشتیم و یک گام طرفین مذاکره، نه این‌که ما همه اقدامات را انجام بدهیم و وقتی نوبت به غرب رسید، آنها به تعهدات‌شان عمل نکردند.
غرقی برای شکست برجام یک کلید واژه دارد و آن شتابزدگی است ودلیلش را این طور توضیح می‌دهد: دولت می‌خواست برجام را به اسم خودش تمام کند و امضای خودش را پای آن بزند. مذاکرات همزمان شده بود با انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا. شاید اگر آرام‌تر و دقیق‌تر پیش می‌رفتیم و این مذاکرات بعد از انتخاب ترامپ هم ادامه پیدا می‌کرد، او از این توافق خارج نمی‌شد.
اگرچه غرقی در کتابش، برجام را نفی نکرده و اگرچه همچنان طرفدار مذاکره است و عقیده دارد حتی در جنگ هم گریزی از مذاکره نیست، اما تاکید می‌کند: باید حساب‌شده می‌رفتیم جلو. بعد از امضای برجام من از از دکتر ظریف درباره تضمین اجرای آن پرسیدم و آن زمان پاسخ‌هایی در نشست خبری داده شد اما واقعیت این است نباید به آمریکا اعتماد می‌کردیم و باید خیلی محکم‌تر و گام‌به گام جلو می‌رفتیم که نتواند از برجام خارج شود.
حسن برجام این بود که تجربیات ارزشمندی به دست آوردیم و هر دو جناح سیاسی و همه مردم درباره مواجهه با غرب به وحدت نظر رسیدند. حالاهمه می‌دانیم با تفرقه و دوگانگی نمی‌توان از تمامیت کشور و از حقوق ایران دفاع کرد.

چرا تجربه‌ای دیگر؟
تجربه‌ای دیگر، نام معمول و متعارفی برای کتابی درباره مذاکرات هسته‌ای به نظر نمی‌رسد، به خصوص که قبلا کتابی در این زمینه منتشر نشده. غرقی درباره نام این کتاب، تاریخچه کوتاهی درباره مذاکرات ایران و آمریکا نقل می‌کند: مذاکرات هسته‌ای با آمریکا از زمانی آغاز شد که جان کری ریاست کمیسیون سیاست خارجی در سنای آمریکا را برعهده گرفت، به عمان سفر کرد و عمانی‌ها به او پیشنهاد کردند برای مذاکره با ایران، غنی‌سازی هسته‌ای ایران را به‌رسمیت بشناسد. او به دکتر صالحی نامه نوشت و مذاکرات شروع شد. بعد از آن بود که انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران، برگزار شد و بعد از انتخاب آقای روحانی به عنوان رئیس‌جمهور، تیم مذاکره در دولت جدید شکل گرفت و این مذاکرات ادامه پیدا کرد. تیم جدید مذاکره نزد مقام معظم رهبری رفتند. آقای روحانی و تیم مذاکره‌کننده اصرار به انجام مذاکره داشتند و رهبر معظم انقلاب هم مخالف نبودند اما اعتقاد داشتند که آمریکایی‌ها قابل اعتماد نیستند. ایشان تاکید کردند که اگر می‌خواهید باردیگر تجربه کنید با در نظر گرفتن شرط و شروط و بر اساس نکات مهم و اساسی مرتبط با منافع ملی این کار را بکنید.
غرقی بر اساس اشاره رهبر معظم انقلاب به تجربه‌ای دیگر، این عنوان را برای کتابش انتخاب کرده است.

آذر مهاجر

ادبیات و هنر