فضـانــوردی با قارچ جادویی!

قارچ جادویی (Magic Mushroom) با نام رسمی سایلوسایبین (Psilocybin) گروهی از قارچ‌ها هستند که دارای مواد موثر ویژه‌ای به نام‌های سایلوسایبین و سایلوسین هستند که خواص ویژه‌ای دارند. پیشینه استفاده از این قارچ‌ها به عنوان بخشی از آیین کهن در حکاکی‌های بازمانده از عصر حجر با قدمتی بیش از 6000 تا 9000 سال پیش در بخش‌هایی از اروپا و آفریقا دیده شده است. اما بیشترین گزارش تاریخی استفاده از این قارچ مربوط به آیین‌های مذهبی آمریکای مرکزی و جنوبی بوده است که آن را خوراکی مقدس با خواص درمانی می‌دانستند. در گزارش‌های تاریخی متعددی استفاده از قارچ جادویی در قبایل آمریکای‌جنوبی گزارش شده است. پس از این که اسپانیا، سرزمین مکزیک را در قرن شانزدهم فتح کرد، مذهب کاتولیک به عنوان مذهب رسمی آن سرزمین اعلام و به دنبال آن اجرای آیین‌های مذهبی بومیان تا حد زیادی سرکوب شد. اما این ارتباط بین قاره‌ای از طرف دیگر مسیر ورود قارچ جادویی به عنوان دارو را به اروپا باز کرد.
در قرن بیستم میلادی مطالعات مختلفی برای شناسایی بهتر ترکیبات این قارچ با توجه تأثیراتی که بر روان افراد داشت انجام شد و سرانجام محققی سوئیسی دو ترکیب سایلوسایبین و سایلوسین را به عنوان ماده موثر این قارچ شناسایی کرد.
در حال حاضر بیش از 200 گونه از این قارچ شناسایی و رده‌بندی شده است. اگرچه این‌گونه پُر تنوع در بخش‌های مختلف زمین مانند آمریکا، کانادا، اروپا، آسیا، آفریقا و حتی اقیانوسیه مشاهده شده است، اما بیشترین میزان فراوانی آن در مکزیک (حدود 50گونه) گزارش شده است، اما از آنجا که مصرف این قارچ جادویی تأثیر مستقیمی بر روان و عملکرد سیستم عصبی دارد، در دسته مواد روانگردان طبقه‌بندی شده و کشت، خرید و فروش و مصرف این قارچ‌ها در اکثر کشورهای جهان منع قانونی دارد. اما سوال اینجاست که آیا این اثرگذاری بر روان می‌تواند جنبه مثبتی هم داشته باشد؟
روانگردان‌ها گاهی کاربرد دارویی دارند
از آن‌جا که سازوکار عملکرد اکثر مواد روانگردان و مخدر بر اساس تأثیر آنها بر سیستم عصبی ایجاد می‌شود، بسیاری از محققان با به دست آوردن شیوه اثرگذاری آنها توانسته‌اند داروهای متعددی با خواص درمانی از بسیاری ترکیباتی که سوء مصرفشان منجر به مشکلات متعددی مانند اعتیاد، نقص در عملکرد سیستم عصبی، مغز و سایر دستگاه‌های بدن می‌شود، تولید کنند. از این میان می‌توان به مورفین اشاره کرد که از مُسکن‌های بسیار قوی برای کاهش درد پس از عمل‌های جراحی سنگین است. همین داروی ضد درد قوی در صورتی که خارج از برنامه درمانی و میزان مصرف مجاز استفاده شود، اعتیادآور بوده و عملکرد سیستم عصبی بدن را مختل می‌کند.
قارچ جادویی نیز همان‌گونه که اشاره شد، از مطالعات محققان دارویی دور نمانده است. هفته پیش صفحه دانش روزنامه گاردین مقاله‌ای منتشر کرد که در آن محققان با استفاده از ترکیبات موثر قارچ جادویی، موفق به درمان گروهی از افرادی شده‌اند که مبتلا به افسردگی حاد و مقاوم به درمان‌های رایج بودند. اما آیا واقعا مصرف قارچ جادویی می‌تواند افسردگی شدید را درمان کند؟!
نمونه‌ای از موفقیت در درمان افسردگی
گروهی از محققان بیمارستان هَمِر اِسمیت لندن، طی مطالعه درباره اثربخشی ماده سایلوسایبین قارچ جادویی برای درمان افسردگی‌های مزمن و طولانی‌مدت، اثر این ماده را روی مردی 56 ساله بررسی کردند. مایکل، حدود 30 سال است که از افسردگی حاد رنج می‌برد. با وجود روش‌های درمانی متعدد و داروهای ضدافسردگی مختلفی که دریافت کرده، تاکنون هیچ بهبودی در شرایطش ایجاد نشده است. او پس از فوت مادرش بر اثر سرطان که همزمان با خودکشی یکی از دوستانش بود، به‌شدت افسرده شد. مایکل وقتی دید تعدادی قارچ در حیاط خانه‌اش روییدند، در اینترنت درباره سمی‌ بودن یا نبودن‌شان جست‌وجو کرد و اتفاقی متوجه شد مرحله بررسی بالینی داروی جدید ضدافسردگی در امپریال کالج لندن در حال آغاز است. از آنجا که بعد از همه تلاش‌های ناموفقی که برای بهبود شرایطش داشت به‌شدت احساس ناامیدی می‌کرد تصمیم گرفت برای بررسی بالینی این داروی جدید داوطلب آزمایش ‌شود!
حس او پس از اولین دریافت دارو مانند این بوده که چراغ‌هایی در ذهنش روشن شده که او را به اعماق ذهنش هدایت می‌کرد. در سفر ذهنی پنج ساعته‌ای که مایکل بر اثر دریافت سایلوسایبین داشت، بسیاری از خاطرات کودکی‌اش بازیابی و با رنج عمیق درونی‌اش روبه‌رو شد.
بررسی‌ها نشان داد که سه ماه پس از دوره درمانی، نشانه‌های افسردگی در او کمرنگ‌تر شد و احساس بهتری برای پذیرش اتفاقات گذشته و لذت بردن از زندگی فعلی پیدا کرد. به نظر مایکل حالا پس از گذشت چند ماه، او به فرد دیگری تبدیل شده و دیگر آن مرد درون‌گرایی نیست که تمایلی به خارج شدن از خانه نداشت. در این مطالعه که مرحله اول آن حدود سه سال پیش صورت گرفته بود، 19 بیمار شرکت داشتند که به طور متوسط بیش از 18 سال از افسردگی رنج می‌بردند و روش‌های متعدد درمان افسردگی را پیشتر امتحان کرده و نتیجه نگرفته بودند. همه آنها پس از دریافت دو دوز از دارو پس از یک هفته احساس کاهش چشمگیری در حالت‌های افسردگی خود داشتند.
پس از گذشت سه سال، مرحله جدید این بررسی‌ها در دی 97 به صورت گسترده‌تری با حضور 60 بیمار (شامل گروه کنترل و گروهی که داروی رایج افسردگی به نام اس‌سیتالوپرام را دریافت می‌کردند) آغاز شد و نتایج اولیه آن موفقیت‌آمیز بود. این مطالعه همزمان با چند مطالعه گسترده دیگر در آمریکا، کانادا و اروپا در حال انجام است و اگر نتایج اثربخشی سایلوسایبین در تمام این مطالعات تأیید شود، می‌تواند مجوزهای لازم برای تولید انبوه به عنوان داروی جدید ضد افسردگی را دریافت کند. به عقیده رابین کارهارت هریس (Robin Carhart Harris) رئیس مرکز مطالعات روانی ایمپریال کالج، بر اساس نتایج بسیار موفق به دست آمده، سایلوسایبین حداکثر تا پنج سال دیگر مجوزهای لازم را به عنوان داروی معجزه‌گر درمان افسردگی دریافت خواهد کرد.
به عقیده محققان این دارو اثربخشی بسیار خوبی برای درمان افسردگی که عامل ایجاد برخی بیماری‌های روان‌محور ثانویه مانند خشم و مشکلات گوارشی است، خواهد داشت. در مطالعه دیگری که در دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا روی مبتلایان سرطان‌های پیشرفته صورت گرفته بود، مصرف سایلوسایبین تا حد زیادی وحشت از پایان زندگی و استرس ناشی ترس از مرگ را در
80 درصد بیماران کاسته بود.
از دیگر ویژگی‌های دارویی بسیار جالب سایلوسایبین که در حال بررسی است، اثر آن بر کاهش میل افراد سیگاری یا الکلی به مصرف دخانیات یا الکل است! در این مطالعه افرادی که به شدت سیگاری بودند پس از دریافت دارو تا شش ماه پس از آن تمایلی به مصرف حتی هفته‌ای یک نخ سیگار را هم نشان ندادند.
به عقیده برخی کارشناسان اثربخشی این دارو به دلیل تأثیر آن بر گیرنده‌های عصبی و ایجاد دیدی بازتر به جهان واقعی است. در واقع این دارو تصویری واقعی‌تر از حقیقت را در ذهن افراد ایجاد می‌کند و این درست همان‌چیزی است که بسیاری از روان‌پزشک‌ها در جلسات درمانی خود به دنبال ایجاد آن هستند.
مطالعات تصویربرداری اف‌ام‌آر‌آی (fMRI) از مغز بیماران تحت درمان سایلوسایبین نشان داده میزان جریان خون در بخش آمیگدالای مغز که در شرایط افسردگی و خشم بسیار فعال است، پس از دریافت دارو به شدت کاهش می‌یابد و به حالت استراحت می‌رود. همچنین برخی ارتباطات شبکه عصبی کاهش یافته و مجدد برقرار می‌شود که به‌گفته کارشناسان همین موضوع عامل سفر ذهنی فرد به دوران کودکی، ایجاد ذهنیت تازه از اتفاقات گذشته و جلوگیری از هجوم افکار و رفتارهایی است که مدام در ذهنشان می‌آید.

تبعات مصرف قارچ سایلوسایبین

دو ماده مؤثر سایلوسایبین و سایلوسین قابل تبدیل به هم هستند و سایلوسین حالت قابل جذب آنها در بدن است. این آلکالوئیدها پس از مصرف در بدن با رفتاری مشابه هورمون سروتونین موجب احساس سرخوشی و افزایش حساسیت گیرنده‌های عصبی می‌شود. در نتیجه وضوح دید، شدت رنگ‌ها و حساسیت شنوایی مصرف کننده تا چند برابر افزایش پیدا می‌کند. بسیاری از افرادی که تحت تأثیر مصرف این قارچ قرار گرفته‌اند، تجربه خود را به حضور در دنیایی پر رنگ‌و لعاب مشابه تصاویر سه بعدی پر نقش و نگار تعبیر می‌کنند. البته در کنار این تحریکات عصبی، حالت تهوع، احساس ضعف در عضلات، خواب‌آلودگی و عدم تطابق دید نیز در مصرف‌کننده ایجاد می‌شود و قطعا مانند هر ماده روان‌گردان دیگری می‌تواند اثرات مخربی بر سیستم عصبی وارد کند. البته ویژگی منحصر به فرد و متفاوت این روان‌گردان در مقایسه با روان‌گردان‌های دیگر این است که با افزایش دفعات استفاده یا مقدار استفاده، اثربخشی آن به طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند!

مصرف خودسرانه اثر درمانی ندارد !

با توجه به ویژگی‌های منحصر به فردی که در مورد استفاده از سایلوبین گزارش شده است، شاید این تصور به وجود بیاید که استفاده از قارچ جادویی بتواند حال و احوالمان را بهتر کند. پس چرا خرید و فروش و مصرف این قارچ ممنوعیت قانونی دارد؟!
دکتر علیرضا نوروزی، روانپزشک و عضو مرکز ملی مطالعات اعتیاد به جام‌جم می‌گوید: اثربخشی درمانی بسیاری از ترکیبات مخدر و حتی روان‌گردان در حالت دارویی و بنا به تجویز پزشک اثبات شده است و حتی برخی از آنها مانند مورفین بسیار رایج هستند.
این موضوع می‌تواند در مورد ماده موثر قارچ جادویی نیز صدق کند. اگرچه هنوز مطالعات بالینی در این خصوص در حال انجام است، استفاده از این ماده در جهان به عنوان دارو مشروط به دریافت مجوزهای رسمی از سازمان غذا و داروی آمریکا و اروپا خواهد بود. وی در ادامه با اشاره به اهمیت میزان مصرف دارو تأکید می‌کند: اثربخشی هر ماده دارویی تا زمانی است که مصرف آن از میزان تجویز پزشک دارای صلاحیت بیشتر نشود. در غیر این صورت مصرف خودسرانه هر دارویی می‌تواند اثرات زیانباری داشته باشد.
اما یکی از تصورات غلطی که درخصوص بسیاری از داروهایی با منشأ طبیعی وجود دارد این است که افراد از این موضوع به عنوان دستاویزی برای توجیه سوءمصرفشان استفاده کنند. دکتر نوروزی توضیح می‌دهد: «استفاده دارویی از برخی ترکیبات براساس بررسی‌های دقیق و مطالعات متعدد صورت می‌گیرد و این ترکیبات حاوی میزان مشخصی از ماده موثر به صورت خالص هستند که این موضوع قابلیت تجویز میزان مناسب دارو و کنترل اثرات آن را برای پزشک فراهم می‌کند. این در حالی است که افرادی که به سوء مصرف این ترکیبات روی می‌آورند معمولا می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد. استفاده از ماده موثر قارچ جادویی در تولید داروهای پزشکی دور از ذهن نیست، اما به این معنا نیست که این قارچ بسیار مفید است و افراد می‌توانند آزادانه آن را مصرف کنند!»
وی توضیح می‌دهد: این تصور غلط در مورد مواد مخدری مانند تریاک نیز رایج است که بسیاری از مصرف‌کنندگان برای توجیه سوء‌مصرفشان می‌گویند تریاک دارای خواص دارویی است! اما این تصور از اساس اشتباه است و تمام ترکیباتی که بر سیستم عصبی و عملکرد مغز اثرگذار هستند باید با تجویز پزشک و در مقدار بسیار محدود در بیماری‌های خیلی حاد استفاده شوند.

عسل اخویان طهرانی

دانش