دلایل نزول تجارت با چشم‌بادامی‌ها

سفر آبه به ایران برای تقویت اقتصاد ژاپن
بابک افقهی، رئیس سابق سازمان توسعه تجارت با بیان این‌که ایران تا جایی که می‌تواند باید ارتباط خود را با کشورهای دیگر نگه دارد به جام‌جم گفت: ارتباط ایران با کشورهای جنوب شرق آسیا از جمله ژاپن بسیار خوب بوده و این کشور یکی از شرکای قدیمی کشور ما محسوب می‌شود اما تجربه نشان داده در زمان تحریم همراه آمریکا خواهد شد و از مقاصد اقتصادی خود عبور می‌کند.
وی با بیان این‌که برخی کشورهای جنوب شرق آسیا به‌طور کامل از دستورات آمریکا پیروی می‌کنند افزود: ایران باید بسیار هوشمندانه عمل کرده و در زمین دشمن بازی نکند، به این دلیل که آمریکا می‌خواهد ارتباط ما را با سایر کشورها قطع کند و این موضوع باید مورد توجه فعالان سیاسی و اقتصادی کشور باشد.
افقهی با اشاره به این‌که ایران آمادگی دارد تا با کشورهای مختلف روابط اقتصادی خود را حفظ کند و گسترش دهد، تصریح کرد: پالایشگاه‌های ژاپن براساس فرمول نفت ایران ساخته شده است و در صورت تغییر این فرمول هزینه زیادی متوجه دولت این کشور خواهد شد. به نظر می‌رسد دیدار رئیس‌جمهور آمریکا با نخست‌وزیر ژاپن در مورد مشکلات اقتصادی ژاپن بوده و از آنجا که شینزو آبه ید طولایی در بحث مذاکرات دارد ظاهراً خودش درخواست داده تا نقش میانجیگر را داشته باشد. احتمالاً یکی از مواردی که بین روسای جمهور ایران و ژاپن مطرح خواهد شد همین موضوع است و باید دید در ادامه این بحث چه مواردی مطرح می‌شود.
وی گفت: ایران صادرات نفت به ژاپن را قطع نکرده و سفر آبه به ایران ظاهراً برای رفع مشکل و از سرگیری تجارت بین دو کشور خواهد بود. البته باید توجه داشت کشورهای زیادی هستند که در همین شرایط تحدید حاضر به تجارت با ایران هستند و کشور ما باید در این زمینه شرکای تجاری خود را بیشتر کند.

عقب‌نشینی شرکت‌های ژاپنی
علاوه بر واردات نفت ژاپن از ایران که تحت تأثیر سیاست‌های آمریکا بوده، شرکت‌های ژاپنی هم که در یکی دو دهه اخیر برای سرمایه‌گذاری به ایران آمده‌اند، به تأسی از تحریم‌های آمریکا ایران را ترک کرده‌اند.
در سال ۲۰۰۰، ژاپن به اولویت حق مذاکره برای توسعه میادین گازی آزادگان که ۲۶ میلیون بشکه نفت در این میادین ذخیره شده بود دست پیدا کرد. انتظارات از توسعه ژاپنی این میادین بسیار بالا بود.
با این حال مخالفت آمریکا به شکست این مذاکرات منجر شد. در سال ۲۰۰۴، ژاپن درنهایت با شرکت ملی نفت ایران وارد مذاکره شده و ۷۵ درصد در توسعه میادین آزادگان شراکت کرد؛ اما در سال ۲۰۰۶ ژاپن تحت فشارهای آمریکا سهم خود را تا ۱۰ درصد کاهش داد و در سال ۲۰۱۰ به طور کامل از آزادگان خارج شد.
ژاپن در روابط خود با ایران، یک واردکننده صرف است. واردات از ایران در سال ۲۰۱۷، ۴۰۰ میلیارد ین تخمین زده شده است. ۹۸ درصد این میزان را سوخت‌های معدنی نظیر نفت خام تشکیل داده است. با امضای برجام و برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، ژاپن هم شروع به برنامه‌ریزی برای توسعه تجارت با ایران کرد. با این حال با روی کار آمدن ترامپ و خروج او از توافق هسته‌ای بار دیگر شرایط مبهم شد.
نتایج تجارت در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد میزان واردات نفت ژاپن از ایران 5/5 درصد از نفت مورد نیاز ژاپن را تشکیل داده است. با سخت‌تر شدن اوضاع، از اکتبر ۲۰۱۸ ژاپن واردات نفت از ایران را متوقف کرد و به‌دنبال سایر تولیدکنندگان نفت از جمله عربستان سعودی رفت.

دنباله‌روی ژاپن از آمریکا
روابط تجاری ایران و ژاپن در سال‌های اخیر تحت تأثیر شراکت ژاپن و آمریکا بوده است. ژاپن جزو کشورهایی است که بیشترین تبعیت را از تحریم‌های آمریکا علیه ایران داشته است.
هرگاه آمریکا واردات نفت از ایران را تحریم کرده، ژاپن فوراً این تحریم را اجرا کرده و تا زمانی که آمریکا معافیتی در این زمینه صادر نکرده، ژاپنی‌ها دست از پا خطا نکرده‌اند و تحریم‌های آمریکا را مو به مو اجرا کرده‌اند.
سال گذشته که آمریکا در اردیبهشت‌ از برجام خارج شد و اعلام کرد از شش ماه دیگر، صادرات نفت ایران را تحریم می‌کند، ژاپنی‌ها پیش‌دستی کردند و قبل از موعد اعلامی آمریکا، واردات نفت از ایران را متوقف کردند. آمریکا بزرگ‌ترین خریدار کالاهای ژاپنی در جهان است و بیش از یک‌پنجم صادرات 700 میلیارد دلاری ژاپن راهی آمریکا می‌شود. از سوی دیگر، 11 درصد واردات 670 میلیارد دلاری ژاپن را کالاهای آمریکایی تشکیل می‌دهند. همین مساله در کنار وابستگی‌های سیاسی ژاپن به آمریکا، موجب شده ژاپن از لحاظ تجاری نیز کاملاً پیرو آمریکا باشد. در تحریم‌های چند سال اخیر آمریکا علیه ایران، ژاپنی‌ها همچون یکی از ایالات آمریکا عمل کرده و فوراً مصوبات تحریمی آمریکا را به اجرا درآورده‌اند.

شرط ایران برای تجارت با ژاپن
کیومرث کرمانشاهی، کارشناس بازرگانی درباره روابط ایران با کشورهای دیگر معتقد است، ایران به غیر از دو کشوری که به معنای واقعی با ما خصومت دارند یعنی آمریکا و رژیم صهیونیستی علاقه دارد با همه کشورها ارتباط داشته باشد اما در این میان برخی کشورها هستند که در بزنگاه‌ها و تحریم‌ها علیه ایران، کشور ما را رها می‌کنند و گوش به فرمان آمریکا می‌شوند.
وی با اشاره به روابط ژاپن با ایران اضافه کرد: طی سال‌های 73 تا 86 محدودیتی برای ورود پسته ایران به اروپا به دلیل این‌که اعلام شده بود در پسته ایرانی آفلاتوکسین وجود دارد اعمال شد و اتحادیه اروپا استانداردهایی را برای ورود پسته تعیین کرد که ایران توانست همه آنها را پاس کند اما استانداردهایی که ژاپن تعیین کرده بود از قوانین کل اتحادیه اروپا بیشتر بود که مشخص شد این اقدام و شایعه‌سازی توسط آمریکا برای حذف پسته ایرانی از بازارهای جهانی انجام شده است.
کرمانشاهی با تاکید بر این‌که تجارت یک راه دوطرفه است و هر دو کشور باید تمایل به این کار داشته باشند افزود: اگر بخش خصوصی کشورها پیشقدم شوند می‌توانند دولت‌ها را برای گسترش روابط متقاعد کنند و به نظر می‌رسد این موضوع بهترین راه در شرایط فعلی باشد.
معاون سابق سازمان توسعه تجارت گفت: هر سال تحریم‌های جدیدتر و جدی‌تری علیه ایران وضع می‌شود و کشورهایی که در این محدودیت همراه ایران هستند قطعاً باید در اولویت تجاری ایران باشند اما باید توجه داشت که قطع ارتباط با کشورهای دیگر از جمله اهداف دشمن است و نباید نسنجیده اقدام به این کار کرد. ایران اکنون آماده صادرات برخی محصولات کشاورزی و معدنی است و مقامات ایرانی می‌توانند در سفری که نخست‌وزیر ژاپن به ایران آمده آنها را متقاعد به تجارت بیشتر کنند.
کرمانشاهی با بیان این‌که ژاپن همیشه مجری دستورات آمریکا بوده تصریح کرد: ایران برای انجام تجارت باید با این کشور شرط بگذارد که تنها در حوزه واردات کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای حاضر به انجام این کار است و از ورود کالاهای مصرفی جلوگیری خواهد کرد. این موضوع می‌تواند منجر به تحقق شعار سال که رونق تولید است بشود.

ژاپنی‌ها خیلی محافظه‌کار هستند
مهدی شریفی‌نیک‌نفس، نایب‌رئیس کمیته مشترک بازرگانی ایران و ژاپن به تراز پایین تجارت دو کشور اشاره کرد و گفت: کشور ژاپن در زمینه فناوری، الکترونیک و دانش فنی پالایشگاهی توان زیادی دارند اما مراوده ما با این کشور علی‌رغم صادرات بالای نفت ایران به این کشور بسیار محدود و اندک است.
وی با اشاره به ظرفیت تجاری ایران و ژاپن افزود: ایران و ژاپن ظرفیت افزایش روابط تجاری را دارند اما افسوس که این چشم‌بادامی‌ها بسیار محافظه‌کار هستند و به محض بروز تنش جزو اولین کشورهایی هستند که ایران را ترک می‌کنند.
شریفی‌نیک‌نفس با تاکید بر این‌که ژاپن جزو کشورهای پیشرفته محسوب می‌شود، اضافه کرد: محافظه‌کاری ژاپنی‌ها همیشه باعث شده روابط ایران و ژاپن به میزانی که ظرفیت دارد انجام نشود و این موضوع بزرگ‌ترین معضل کشور ما برای ارتباط با این کشور محسوب می‌شود. به گفته وی، ژاپنی‌ها زمانی حاضرند با ایران فعالیت داشته باشند که ما در شرایط بسیار عادی قرار داشته باشیم و هیچ تحریمی متوجه ایران نباشد، از این رو ایران نمی‌تواند روی این کشور به عنوان یک شریک تجاری مطمئن حساب باز کند.
نایب رئیس کمیته مشترک بازرگانی ایران و ژاپن اضافه کرد: صادرات ایران به ژاپن بسیار بیشتر از صادرات ژاپن به ایران بود و ما به عنوان عضوی از کمیته مشترک بازرگانی دو کشور خواستار افزایش ارتباط تجاری بودیم، اما ژاپن بیشتر از این‌که منافع اقتصادی خودش را در نظر بگیرد، می‌خواهد در مسائل سیاسی با مشکلی مواجه نشود و در صورت بروز اولین مشکل جزو نخستین کشورهایی است که صحنه کارزار را ترک می‌کند. این در حالی است که برخی کشورها در زمان تحریم با ایران همکاری و تجارت دارند اما برخورد ژاپن این‌گونه نیست.

مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به ژاپن

نفت خام و میعانات گازی
فرش دستباف
تخم زیره
پسته
متانول
فروکروم
زعفران

مهم‌ترین کالاهای وارداتی ایران از ژاپن

قطعات خودروهای سواری
خودروی سواری
قطعات توربین
قطعات خودروهای سنگین
تایر خودرو

راهبرد ژاپن بر هماهنگی با آمریکا تعریف شده است

علیرضا کلاهی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران گفت: ژاپنی‌ها بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاری و پروژه‌های مشترک هستند و بهتر می‌توان به آنها تکیه کرد. آنها در تصمیم‌گیری کند و بسیار محافظه‌کار هستند، اما اگر در پروژه جلو بیایند تا آخر آن پیش می‌روند. عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با ایلنا درخصوص رابطه تجاری ایران و ژاپن در ۴۰ سال اخیر گفت: استراتژی ژاپن روی منافع اقتصادی و هماهنگی با آمریکا تعریف شده است و این کشور تمام سیاست‌های خارجی، نظامی و تجاری خود را با آمریکا هماهنگ می‌کند. هرچند ژاپن یک کشور قوی در حوزه اقتصادی است، اما استراتژی سیاسی خود را این‌گونه تعریف کرده است.
با وجود این در هفته‌های اخیر شاهد حضور مدیران بلندپایه چند شرکت ژاپنی در ایران بودیم به طوری که مدیر شرکت کورسی که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فعال در بحث فولاد است در ایران حضور دارد.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران گفت: ما پس از برجام به دنبال تأسیس یک شرکت مشترک در زمینه تولید کابل دریایی بودیم اما محقق نشد، در حالی که ژاپن خیلی راحت این پروژه را با عربستان انجام داده یا در حوزه استارت‌آپ، سرمایه‌گذاری مشترک با صندوق سرمایه‌گذاری عربستان انجام داده است. اروپایی‌ها و ژاپنی‌ها شرکای قابل اطمینان‌تری نسبت به سایر کشورها هستند ضمن این‌که فناوری بهتری دارند. عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در خصوص ظرفیت همکاری ایران با ژاپن گفت: ژاپن در بخش برق و فناوری و بیشتر حوزه‌های صنعتی دارای برند مخصوص به خود است اما مهم‌تر از آن نظام مدیریتی است. این کشور در بخش مدیریت و بهره‌وری اکنون رتبه یک دنیا را دارد. کلاهی افزود: ژاپنی‌ها بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاری و طرح‌‌های مشترک هستند و بهتر می‌توان به آنها تکیه کرد. آنها در تصمیم‌گیری کند و بسیار محافظه‌کار هستند، اما اگر در پروژه جلو بیایند تا آخر آن پیش بروند.