«مدیریت سرزمینی آب» کلید کم‌آبی سمنان

باید بدانیم اکوسیستم‌ها، واحدهای زیست‌محیطی و با نظم خاص خود هستند. هر سامانه دارای ورودی و خروجی خود است. اگر این سامانه بخواهد خوب کار کند، ورودی و خروجی آن باید تامین شود. سامانه‌های باز مانند اقیانوس‌ها شرایط متفاوتی نسبت به سامانه‌های نیمه بسته مثل دریاچه‌ها دارند. اگر قرار باشد سامانه‌های نیمه بسته پایدار بمانند باید روی ورودی‌ها (یعنی رودخانه‌ها) و بارش باران متمرکز شویم. این در حالی است که با احداث سد روی رودخانه‌های خزر ما ورودی دریاچه را محدود کرده‌ایم و از طرف دیگر تغییرات اقلیمی هم موجب کاهش بارش باران و افزایش تبخیر آب این دریاچه شده است. نتیجه این شده که در شرایط کنونی شاهد کاهش حجم آب دریاچه خزر هستیم و برخی کارشناسان از کاهش جدی آب این دریاچه در آینده خبر می‌دهند. حال در صورت انتقال آب از این دریا واضح است چه بر سر آن خواهد آمد؟
در خصوص طرح انتقال آب با فرض (البته محال) برطرف‌شدن همه نگرانی‌های زیست‌محیطی، باید توجه داشت این یک طرح عمرانی عظیمی است که شامل مجموعه‌ای از خطوط انتقال و ایستگاه‌های پمپاژ آب است. هزینه تعمیرات و نگهداری تجهیزات این سامانه با توجه به خورندگی آب دریا و رسوبات آن فوق‌العاده سنگین است. بعلاوه استقرار تجهیزات لازم برای نصب ابزارها و فرآیندانتقال آب از نظر زیست‌محیطی موجب تخریب شدید در طبیعت می‌شود؛ آن هم در جنگل‌های هیرکانی که واجد ارزشی بالا و غیرقابل قیمت‌گذاری در جهان هستند. چه تضمینی وجود دارد اکوسیستمی که طی میلیون‌ها سال شکل گرفته و به وضع امروزی رسیده با اقدام نسنجیده ما تعادلش به‌هم نخورد؟ اکوسیستم قسمت شمالی البرز با اکوسیستم جنوبی به کلی متفاوت است و در صورت اجرایی شدن طرح انتقال آب، اکوسیستم هر دو منطقه مختل خواهد شد.
توجه داشته باشیم که در صورت انتقال آب خزر به خاک سمنان، با توجه به میزان بالای تبخیر در این استان، اگر این آب کیفیت مناسبی نداشته باشد، به علت خاصیت مویینگی آب، املاح و نمک‌ها از قسمت‌های عمقی خاک در سمنان رو به بالا به ناحیه سطح خاک کشیده می‌شود که نهایتا به شورترشدن خاک سطحی می‌انجامد. حتی با فرض شیرین‌کردن حجم بالایی از آب و ورود آن به دشت سمنان، کافی است کوچک‌ترین اختلالی در این سامانه رخ دهد و آب کیفیت خود را از دست بدهد تا شاهد شورترشدن خاک و نابودی اکوسیستم فعلی دشت سمنان باشیم.
بهترین راهکار برای حل مشکل آب سمنان، «مدیریت سرزمینی منابع آب» است؛ یعنی از آب موجود در هر سرزمین برای همان اکوسیستم استفاده کنیم. در جایی که اکوسیستم خشک است و با آن شرایط به تعادل رسیده، همان منابع آب را باید به‌طور اصولی مدیریت کرده و از آن برای تأمین آب شرب و کشاورزی استفاده کنیم.
انتقال آب خزر در قالب یک طرح عمرانی مسلما عمری محدود و در بازه‌ای حداکثر چند ده ساله می‌تواند انجام شود. مگر می‌شود صدها و حتی هزاران سال چنین طرحی را پیش برد؟ خزر مگر به منبع بی‌پایان آب متصل است؟ این طرح قطعا پایانی خواهد داشت و آن روز است که مشکلات زیست‌محیطی گریبان فرزندان ما را می‌گیرد. آیا برای تأمین آب سمنان باید دریاچه خزر را نابود کنیم؟ فراموش نکنیم سامانه‌های طبیعی زود تخریب می‌شوند، اما دیر بازسازی شده و تعادل این سامانه‌ها به کندی برقرار می‌شود.
با نادیده‌گرفتن اصول علمی نفرین ابدی نسل‌های بعد ایران را برای خود نخریم.

دکتر علی‌اصغر محمدی
کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری