پرورش‌یافته مکتب آیت‌ا... صدر و امام(ره)

در سال‌های پایانی حضور در عراق از طرف شهید آیت‌ا... صدر برای شرکت در کنفرانسی در یکی از کشورها فرستاده شدند و بعدها شهید صدر حضور ایشان را این‌طور توصیف کرده بود: هیمنه علمی این شخصیت بزرگ آن کنفرانس را فراگرفته بود.
این توصیف در حالی است که در آن زمان ایشان کمتر از 30 سال داشت و در واقع آیت‌ا... شاهرودی را می‌توان برکشیده و میراث‌دار مکتب فقهی شهید آیت‌ا... صدر دانست. ویژگی نگاه فقهی ایشان این بود که کاملا جامعه‌گرا بود و به وجود یک نظام اسلامی اعتقاد داشت و معتقد بود حتی تکالیف و وظایف فردی انسان در فقه اسلامی بالذات یا بالعرض، نتایج اجتماعی دارد. از این جهت با شهید آیت‌ا... صدر و طبعا امام خمینی همسو بود. آیت‌ا... شاهرودی به توصیه شهید صدر در محافل درسی امام هم شرکت می‌کردند و از اشکال‌کنندگان درس امام بودند و مورد توجه ایشان تا این‌که حتی بعد از پیروزی انقلاب هم که به ایران آمدند امام تاکید داشتند که آیت‌ا... شاهرودی حتما فعالیت علمی خودشان را در راس همه فعالیت‌ها قرار دهند. این چیزی بود که مورد علاقه ایشان هم بود و در مواردی هم که بعضی از مناصب قضایی و سیاسی را پذیرفت صرفا به خاطر نیاز نظام بود وگرنه علاقه اولیه ایشان بحث و تحصیل در حوزه بود. همین اندیشه اجتماعی موجب شد که ایشان با الهام از اندیشه چهره‌هایی چون استاد شهید آیت‌ا... صدر و امام خمینی با فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی درگیر شوند. در یک نوبت دستگاه رژیم بعث، ایشان را دستگیر و بعد از مدت‌ها آزار و اذیت آزاد کرد. پس از پیروزی انقلاب هم با توجه به این‌که ایشان از بازوهای علمی و عملی شهید آیت‌ا... صدر بود مجددا در پی دستگیری ایشان بودند و شهید صدر بعد از پیروزی انقلاب برای ایجاد ارتباط نزدیک‌تر با امام، ایشان را سریع به ایران فرستاد. البته این اقدام، هم برای استاد و هم برای شاگرد، بسیار پرهزینه تمام شد. از یک طرف بعثی‌ها سراغ آیت‌ا... صدر رفتند و از سوی دیگر چند نفر از برادران آیت‌ا... شاهرودی، گرفتار و به دست رژیم صدام اعدام شدند.
آیت‌ا... شاهرودی پس از آمدن به ایران به جهت شخصیت علمی‌شان مورد استقبال حوزه قرار گرفتند. ایشان در تشکیل مجلس اعلای انقلاب اسلامی در کنار مرحوم شهید آیت‌ا... محمدباقر حکیم نقش شاخصی داشتند. چند بار از سوی رژیم بعث عراق طرح سوءقصد ایشان ریخته شد و تیم‌هایی برای این کار به ایران اعزام ‌شدند که البته موفق نشدند. به هر حال همان‌طور که خودشان و اساتیدشان اصرار داشتند وجه علمی، وجه غالب شخصیت ایشان بود و اگر منصبی را هم پذیرفتند از باب نیاز نظام بود. شاگردان بسیار برجسته‌ای هم تربیت کردند و از همه مهم‌تر موسسه‌ای است که در قم به عنوان فقه اهل بیت پایه‌گذاری شد و آثار بسیار ارزنده‌ای منتشر کرد که یکی از مهم‌ترین‌های آن دایره‌المعارف فقه اهل بیت بود که یکی از وزین‌ترین آثار فقهی است که در حوزه‌های علمیه تولید شده و در زمره یادگارهای علمی ایشان به شمار می‌رود.

محمدرضا کائینی

پژوهشگر تاریخ معاصر