آگهی های تبلیغاتی بلای جان نما آهنگ ها شدند!

در ایران هم این پدیده از دهه 70 شمسی وارد تلویزیون شد و کارهای ماندگاری در این حوزه شکل گرفت. یکی از اولین پیشگامان عرصه کلیپ سازی در ایران، رامین حیدری فاروقی محقق، پژوهشگر، تهیه‌کننده وکارگردان مستند است. او دانش‌آموخته کارشناسی کارگردانی سینما و کارشناسی ارشد پژوهش هنر از دانشگاه هنر است. حیدری‌فاروقی فعالیت فرهنگی خود را با نگارش نقدهای سینمایی و تلویزیونی در مجلات سروش، سوره، گزارش فیلم، صنعت سینما و فصلنامه فارابی آغاز کرده و پس از ساخت چند ویدئو کلیپ (از جمله ویدئو کلیپ نوایی) به مستندسازی روی می‌آورد. مجموعه‌های مستند «رودی تا بهشت» در شبه‌قاره هند، «گره»، «ابر، باد، ماه»، «دیدار»، «اینجا آفریقاست»، و «شرق، دیوار، آفتاب» که با موضوع فرهنگ مدیریت و مدیریت فرهنگی در کشور چین تولید شده است، از جمله آثار برجسته کارنامه هنری رامین حیدری‌فاروقی محسوب می‌شود. با این هنرمند در باره روند نماآهنگ‌سازی در ایران گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.

اگر بخواهیم درباره زمان شکل‌گیری نماآهنگ‌سازی در تلویزیون ایران بررسی اجمالی داشته باشیم، این روند از چه موقعی آغاز شد؟

اوایل دهه 70 از طریق دفتر معاونت‌های پژوهشی صدا و سیما روند نماآهنگ‌سازی کلید خورد. در آن دوران من در دفتر کارگاه گسترش هنر در تلویزیون فعالیت می‌کردم و بعد از تلاش‌هایم برای تصویب کردن این طرح، مقدمات کار شروع
شد.

در ساختار نماآهنگ روایت داستان مهم‌تر از موسیقی و خواندن اشعار است؟

بستگی به فرمت نماآهنگ دارد و مثل سینما گونه‌های مختلفی دارد و اساس و مبنای کار نماآهنگ‌سازی در ایران با خارج از کشور متفاوت است.

دلیل این تفاوت چیست؟

در خارج از کشور نماآهنگ‌ها مبتنی بر کار خواننده و خواننده محور است. اول، قطعه موسیقی ساخته و بعد براساس آن نماآهنگ ساخته می‌شود و در کیفیت کار، نوع حضور و توانمندی‌های خواننده به‌عنوان شخصیت‌محوری بسیار مهم است. آغاز شکل‌گیری نماآهنگ از فیلم‌هایی شروع شد که تیتراژشان ترانه داشتند و این تیتراژ یا بخش موسیقیایی فیلم، با استفاده از قطعاتی از تصاویر کار تبلیغاتی برای معرفی اثر انجام می‌داد. این ساختار مورد توجه واقع شد و بعد در تلویزیون و شبکه‌های تخصصی موسیقی مورد الگو‌برداری قرار گرفت. یکی از راه‌های عرصه موسیقی این‌گونه بود که تصویر روی آن قرار بگیرد. الان در دنیا اهمیت تصویر و نماآهنگ برای قطعات موسیقی که به صورت ترک منتشر می‌شود، بسیار زیاد است و حتی موقع سرودن شعر یا خواندنش توسط خواننده از اول به این فکر می‌کنند که چه تصاویری روی آن قرار می‌گیرد. درایران ماجرا متفاوت است. طرح ابتدایی که قوانینش در تلویزیون برای نماآهنگ تصویب شد براین اصل استوار بود که ما در کشوری هستیم که بخش مهمی از هویت ما به حوزه شعر، خیال و ایجاز مرتبط است. درواقع نماآهنگ بازتاب بخشی از هویت ماست در نتیجه این شکل که نماآهنگ‌ها داشت، می‌تواند یک امکان باشد برای این‌که بخشی از این تجربیات معنوی یا پیام‌های اجتماعی در این قالب
عرضه شود.

مفاهیم و موضوعات اجتماعی و وقایع دوران دفاع مقدس در خیلی از نماآهنگ‌های اولیه تلویزیون مورد استفاده قرار گرفت.

همین‌طور است. همچنین نماآهنگ‌های زیادی درباره مواد مخدرساخته شد. بعد از موفقیت و اعتمادی که نماآهنگ‌ها به‌دست آوردند، این امکان فراهم شد که با موضوعات آزادتر هم بشود کار کرد. در این مقطع سرودن شعر را سفارش دادیم و خواننده‌ای با خواندن آهنگی مرتبط با مضمون متن، کارش را ادامه می‌داد و سوای شعر یک سناریو برای ساخت وجود داشت و اینها تبدیل می‌شد به یک نوع فیلم کوتاه موزیکال. با راه افتادن شبکه‌های دیگری در تلویزیون شکل‌های مختلفی از نماآهنگ مبتنی بر الگوهای آن‌ سوی آبی ساخته شد. در برخی از ویدئو کلیپ‌ها از بازیگران مطرح و نام آشنا هم استفاده شد.

البته برخی از این نماآهنگ‌ها بسیار مفصل بودند.

بله، تولید مفصل و بزرگی داشت و مورد توجه مخاطبان هم قرار گرفت.

اثر «نوایی» که شما با بازی رویا نونهالی ساختید جزو همین نماآهنگ‌های پر مخاطب بود؟

بله، نماآهنگ مرغ سحر مسعود آب‌پرور یا چند نماآهنگ شاهرخ دولکو همگی آثار محبوب و پر‌مخاطبی بودند.

این روند و دوران موفقیت تا چه زمانی ادامه پیدا کرد؟

تقریبا سال‌های ابتدایی دهه 80 و بعد نماآهنگ تبدیل شد به یک امکان برای مناسبت‌های خاص.

این روند براساس سیاست‌گذاری تلویزیون بود یا عوامل بیرونی هم در این قضیه دخالت داشت؟

هر دو این مسائل در این قضیه دخیل بود. نهادها و سازمان‌های دولتی تصور داشتند که می‌توانند با صرف هزینه کمتر، محصول فرهنگی متناسب با مناسبت خاص تهیه کنند و خود تلویزیون هم برای مناسبت‌های مختلف سفارش تولید نماآهنگ می‌داد. در این میان چند اتفاق افتاد و مهم‌ترینش این بود که ماهیت نماآهنگ با پخش مکرر همراه است و باید مدام پخش شود. موقعی که نماآهنگ‌ها مناسبتی باشد و فقط چند بار محدود پخش شود با ماهیت اصلی‌اش در تعارض است.

در سال‌های میانی دهه 80 خیلی‌ها سراغ نماآهنگ‌سازی رفتند.

بله، برخی‌ها تصور کردند این کار بسیار آسان است و تعداد زیادی سراغ آن رفتند و نماآهنگ‌سازی تبدیل شد به یک پروژه دم دستی.

نماآهنگ‌سازی یک حوزه تخصصی است؟

به نظرم بله. نماآهنگ موضوع مهمی است.

به نظر شما یک کارگردان مطرح و
نام آشنای سینما می‌تواند نماآهنگ‌ساز خوبی باشد؟

معلوم نیست. باید این توانایی شخص مورد نظر در حوزه موسیقی، موزیکال، شعر و ریتم و تمپو تعریف شود.

در این دوران ویدئو کلیپ‌ها با چه آسیب‌هایی مواجه بودند؟

در زمانی در تلویزیون فاصله زمانی خالی زیادی بین برنامه‌ها وجود داشت و در این فاصله‌ها میان برنامه و اسلاید پخش شد و با تولید نماآهنگ‌ها، مدام در این زمان‌های خالی پخش می‌شد. به‌‌عنوان مثال یادم می‌آید نماآهنگ نوایی به تعداد زیادی در بین برنامه‌ها پخش شد. در سال‌های بعد با گسترش سفارشات آگهی‌ تبلیغاتی از شبکه‌های مختلف این فرصت پخش نماآهنگ‌ها از بین رفت. در نتیجه هر چقدر هم نماآهنگ کلیپ کیفیت خوب و درجه یکی داشت حداکثر فرصت پیدا می‌کرد که پنج بار روی آنتن برود.

نماآهنگی درباره منابع طبیعی ساختم و پروداکشن بزرگی هم داشت که پشتیبانی چند نهاد را هم داشت و به اندازه یک فیلم سینمایی برای ساختش زحمت کشیدیم، اما بیش از چهار بار پخش نشد.

در سال‌های بعد هم این شرایط تداوم یافت؟

بله. به نوعی با پخش نشدن نماآهنگ‌ها زحمات گروه تولید دیده نمی‌شد و از طرفی سفارش‌دهنده هم توقع پیدا کرده بود برایش در مدت یک هفته کلیپ بسازید و هزینه‌ها کم باشد. بنابراین گروه اول نماآهنگ‌سازان بتدریج از حوزه نماآهنگ‌سازی خارج شدند و تعدادی از دوستان، نماآهنگ‌های ارزان و دم دستی ساختند.

احمد محمداسماعیلی