یار مهربان در مسیر ایران - افغانستان

در تمام این سال‌ها نویسندگان و شاعران افغانستانی متعددی هم در ایران حضور داشته‌اند. بعضی شان اینجا پا گرفته‌اند و در شب شعرها و گعده‌های ادبی رشد کرده‌اند، کتاب چاپ کرده‌اند، جایزه ادبی گرفته‌اند و خلاصه هم از شعر ایران آموخته‌اند و هم چیزی به شعر و ادب ایران و در اصل گنجینه زبان فارسی افزوده‌اند. این یعنی در هر بخش این همسایگی هم موفق نبوده‌ایم، در جریان ادبیات و بخصوص شعر هر دو بر هم تاثیر گذاشته‌ایم و اتفاقات خوبی را رقم زده‌ایم.

با همه اینها شرایط خاص افغانستان طی دهه‌های گذشته، کتاب خوانان این کشور را سخت به ایران وابسته کرده است. ناشران افغان هم یا کتاب‌های ایرانی را خریده و به کشورشان برده‌اند، یا آنها را افست چاپ کرده و به مخاطبان خود عرضه کرده‌اند. آمار نیویورک تایمز از کتابفروشی‌ها و ناشران فعال در کابل به عنوان پایتخت افغانستان بخوبی نشان می‌دهد که بازار کتاب افغانستان به کتاب‌های ایرانی نیاز دارد. به نوشته این روزنامه، در سال ۲۰۰۱ تنها دو ناشر و یک کتابفروشی مستقل در کابل فعالیت می‌کردند اما این آمار تا دی سال گذشته به ۲۲ ناشر محلی و ۶۰فروشگاه کتاب در حال فعالیت در کابل تغییر کرده است.

رفت و آمد کتاب‌ها میان 2 کشور

خب! این ماجرا دو بعد متفاوت داشته است. اول این‌که کلی کتاب ایرانی وارد افغانستان شده و آنها کتاب‌های ما را خوانده‌اند، داشتن زبان و خط مشترک طبیعتا این امکان را فراهم می‌کند و می‌شود که دو کشور از آن بهره ببرند. اما در مسیر بازگشت کتاب از افغانستان چالش‌هایی وجود داشته و بسیاری از کتاب‌هایی که در ایران اجازه نشر پیدا نکرده‌اند، آنجا منتشر شده و قاچاقی به ایران آمده‌اند. چون انتشار کتاب در افغانستان مجوزی نمی‌خواهد و... خلاصه خیلی از نویسندگان ایرانی هم از این موضوع سوءاستفاده کرده‌اند و با بی‌قانونی جولان داده‌اند. البته نمی‌توان گفت حجم این اتفاقات زیاد بوده است .

صادرات برنامه‌ریزی شده

اما آنچه قرار است، رخ دهد صادرات برنامه‌ریزی شده کتاب‌های ایرانی به کشور همسایه است. حالا و در شرایط اقتصادی فعلی ایران مردم افغانستان این توانایی را دارند که کتاب‌های ایرانی را خریداری کنند و سراغ چاپ‌های افستی که از کتاب‌های ایرانی در این کشور عرضه می‌شود، نروند و چاپ اصلی و باکیفیت کتاب را خریداری کنند.

اینها را سعید دمیرچی، فعال حوزه کتاب ایرانی در افغانستان به خبرگزاری ایبنا گفته و تاکید کرده است: اکنون فرصت مناسبی پیش‌روی ناشران ایرانی قرار دارد، زیرا با توجه به تفاوت قیمت در نرخ پول ایران و افغانستان، اکنون قدرت خرید مردم این کشور برای خرید کتاب ایرانی بالاست و باید از این فرصت استفاده کنند.

مدیر موسسه پخش کتاب دمیرچی می‌گوید: اتفاق جالبی که امسال رخ داد این بود که میزان افست از تابستان امسال به بعد حدود ۶۰ درصد کاهش داشته است که دلیل آن پایین آمدن ارزش پول ایران در برابر پول افغانستان به یک‌سوم بود. اکنون می‌توان در یک نگاه کلی گفت ثبت سفارش کتاب‌های ایرانی و صادرات کتاب‌ها به بازار نشر افغانستان امسال، نسبت به سال گذشته حدود صددرصد رشد داشته است.

جانستان افغانستان

ناشران افغانستان حالا شیوه دیگری پیش گرفته‌اند و به سمت حرفه‌ای شدن پیش می‌روند. آنها قانون کپی‌رایت را رعایت می‌کنند و آن‌طور که دمیرچی گفته سال گذشته رایت کتاب جانستان کابلستان در نمایشگاه کتاب هرات به یک ناشر افغانستانی فروخته شده و این کتاب جذاب رضا امیرخانی بزودی در آنجا منتشر خواهد شد.

هر چند آمار مشخصی وجود ندارد و نمی‌توان به‌طور مشخص گفت چند نویسنده و شاعر افغانستان در ایران فعالیت دارند، اما انتشار کتاب‌های شاعران شناخته شده افغانستان در ایران اتفاقی است که طی سال‌های گذشته همواره رخ داده است‌. مثلا کتاب‌های محمدکاظم کاظمی، سیدرضا محمدی، الیاس علوی و... در ایران منتشر شده و برخی چند بار تجدید چاپ هم شده‌اند. جالب است که برخی از این شاعران دیگر در ایران زندگی نمی‌کنند و ساکن افغانستان یا کشورهای اروپایی هستند، اما هنوز هم کتاب‌هایشان را در ایران منتشر می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد بازار کتاب ایران نسبت به کشور خودشان ثبات بیشتری دارد و آنها را مجاب می‌کند کشور ما را برای انتشار کتاب‌هایشان انتخاب کنند. ناگفته نماند که ناشران ایرانی هم از انتشار کتاب های این افراد به علت کیفیت بالایشان استقبال می‌کنند.

بی‌نیازی ایرانیان از افغان و تاجیک

با این حال اما رفیع جنید، شاعر افغانستانی مقیم آمریکا معتقد است مردم ایران شناخت خوبی از ادیبان افغان ندارند. او چندی پیش به فارس می‌گوید: این موضوع که مردم افغانستان شناخت خوبی از ادیبان ایرانی دارند، ولی مردم ایران شناخت کاملی از شاعران افغانستانی ندارند و بسیاری از شاعران افغانستان در ایران گمنام هستند، بحث بسیار مهمی است. اگر در چند جمله بخواهیم این مساله را واکاوی کنیم باید بگوییم که ایران به عنوان مهد فارسی‌زبانان شناخته می‌شود، بنابراین شهروندان ایران احساس نیازی برای شناختن بزرگان زبان فارسی ندارند در حالی که مردم افغانستان و تاجیکستان این نیاز را احساس می‌کنند.

زینب مرتضایی‌فرد

فرهنگ و هنر