تالاب‌ها، شاخص مناسب احیای دشت‌ها

برای این‌که تالاب‌ها بتوانند به حیات خود ادامه دهند، باید حداقل تراز آب مورد نیاز این اکوسیستم‌ها تامین شود. اگر این مساله را نادیده بگیریم، در واقع سرزمین را رها کرده‌ایم. علت این‌که در حال حاضر رودخانه‌های زاگرس را از دست می‌دهیم، این است که تالاب‌های کوهستانی را زهکش می‌کنیم. همه کوهستان‌ها از قله به پایین، محدوده پرشیبی دارند. سپس در دشت‌های مرتفع، این شیب مستهلک می‌شود. آبی که از کوهستان می‌آید در دشت انباشته می‌شود و تبدیل به تالاب می‌شود. این آب به تدریج آب‌های زیر زمینی را پر می‌کند و اضافه آن از زمین در قالب چشمه و تالاب بیرون می‌زند.

در واقع ظهور تالاب در این مناطق، علامت پر شدن منابع آب زیرزمینی دشت است. در کوهستان‌های زاگرس، چند پله شیب و دشت داریم. آب اضافی چشمه‌های هر پله دشت به دشت بعدی می‌رود و در نهایت این آب‌ها به رودخانه می‌رسند. حال که دشت‌ها را از طریق زهکش خشکانده‌ایم تا در آنها کشاورزی کنیم، در زمان بارندگی آب اضافی زهکش شده به صورت
گل آلود وارد رودخانه شده و سیل ایجاد می‌کند.

در زمان خشکسالی هم، با کم‌آبی رودخانه مواجه می‌شویم. این مساله به نحو وحشتناکی کارون و بسیاری از رودخانه‌های زاگرس را متاثر کرده است. در حالی که اگر حداقل تراز اکولوژیک تالاب‌ها را تامین کنیم، تالاب کارکرد طبیعی خود را حفظ می‌کند. زیستمندان آنها که طی میلیون‌ها سال تکامل یافته و خود را با تغییرات سازش داده‌اند هم اگر حداقل تراز اکولوژیکی حفظ شود، آسیب نمی‌بینند. در حال حاضر مشکل زیستمندان تالاب‌های کشور این است که آن قدر تغییرات را به دلیل دخالت در نظام آبی سریع کرده‌ایم که نمی‌توانند خود را با شرایط سازگار کنند.

خشک شدن تالاب‌ها در کره زمین امری طبیعی است، اما این تغییرات طی دو تا 3000 سال رخ می‌دهد و در خلال این اتفاقات زمانبر، زیستمندان خود را با شرایط سازگار می‌کنند. ما با رفتارهای خود سرعت تغییرات را بالا می‌بریم.

مسعود باقرزاده کریمی

معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست