سایه‌روشن‌های برنامه‌های صبحگاهی

ازجمله برنامه‌هایی که در این چند دهه بسیار مورد توجه بوده، برنامه‌های صبحگاهی است. محمد رحمان نظام‌اسلامی مجری، جانباز و هنرمند تلویزیون در این عرصه حضور طولانی‌مدت دارد به نوعی نامش با برنامه صبح ‌بخیر ایران گره خورده است. او مدتی است در سری تازه این برنامه‌ها که با شکل جدیدی صبح‌ها روی آنتن می‌رود، همکاری دارد. هنرمندی خونگرم و جنوبی که در رادیو و تلویزیون، جدای اجرا، سوابق مدیریتی در عرصه مدیریت گروه ایران و جامعه رادیو ایران دارد.

برنامه‌صبحگاهی باید ایجاد انگیزه کند

برنامه‌های صبحگاهی از همان ابتدا مورد توجه مخاطبان بوده و هر چه این برنامه متنوع‌تر، شادتر، به‌روزتر و در جهت پاسخگویی مخاطبان بوده، به همان اندازه هم استقبال از این نوع برنامه‌ها پررنگ‌تر بوده است.

نظام اسلامی با اشاره به فلسفه و ویژگی برنامه‌های صبحگاهی، می‌گوید: زود بیدار شدن و سحرخیزی حس طراوت و شادابی را به انسان منتقل می‌کند و همین حس در قالب اجرا معنا و مفهومش دوچندان می‌شود. کسی که صبح را با یک سر زندگی و شادابی، با لبخند و روی گشاده شروع می‌کند، تمام روزش با انرژی مثبت است. انتقال این انرژی مثبت به مخاطب در ساعات اولیه روز یکی از اهداف مهم برنامه‌های صبحگاهی است؛ برنامه‌هایی که می‌تواند متضمن امیددهی، ایجاد تحرک و انگیزه باشد. معتقدم اگر یک برنامه صبحگاهی اثرات مثبت را درون خودش نهادینه کرده و درست به مخاطبش منتقل کند، ضامن موفقیتش خواهد بود.

وجود ارتباط میان مجری، برنامه‌ساز بخصوص برنامه‌های زنده با مخاطب و مردم یک ضرورت غیرقابل کتمان است و پرداختن به نیازهای مردم جزو مطالبات این نوع برنامه‌هاست. نظام‌اسلامی در این‌باره می‌گوید: در این سه دهه مدام با مردم در ارتباط هستم و نظراتشان را جویا می‌شوم که البته نظراتشان بسیار صائب و مهم است و خوشبختانه با نظرات و عقاید مثبت و سازنده‌ای روبه‌رو شده‌ام. من در 30 سال گذشته 5 صبح از منزل خارج شده‌ام و اگر روزی این روال برهم خورده باشد، آن روز، روز کسل‌کننده‌ای برایم بوده است و دوست دارم همیشه این روال را دنبال کنم. من در این مدت تعداد زیادی مخاطب جوان داشته‌ام که حالا مردان و زنان باتجربه‌ای هستند و با من ارتباطشان را حفظ کرده‌اند. خیلی از مردم، بچه‌ها و خانواده‌ها موقعی که مرا می‌بینند، ابراز می‌کنند قبل از شروع فعالیت روزانه و رفتن به مدرسه و سر کار، برنامه صبحگاهی را تماشا می‌کنند.

البته با توجه به رشد فناوری و ارتباطات آسان، مردم از طریق شبکه‌های مجازی لزوم تغییرات در برنامه‌های صحبگاهی حس می‌شود. نظام‌اسلامی در این‌باره می‌گوید: خاصیت یک برنامه موفق این است که نوآوری داشته باشد و با افزودن آیتم‌های جدید بتواند مخاطبان گذشته را راضی و مخاطب جدید را هم جذب کند. شاید اگر بخواهید در مقام مقایسه بین دو برنامه صبحگاهی در دو شبکه انجام دهید، بدون شک برنامه‌ای که تلاش می‌کند به‌دنبال جواب برای مشکلات مردم و نیاز جامعه باشد و این‌کار را با نوآوری انجام دهد، طبیعی است که مخاطب دیدن این برنامه را انتخاب کند.

همراه بودن با نیاز جامعه در یک برنامه صبحگاهی برعهده تهیه‌کننده و مدیریت برنامه است تا بتواند براساس این نیازها به بحث‌های اساسی بپردازد. معتقدم همه دوستانی که در این عرصه کار می‌کنند، تمام تلاششان را با بهره‌گیری از تجربیاتشان انجام داده‌اند.

حضور برنامه‌ساز در تمام امور اجتماعی و مطلع بودن از شرایط مختلف در تمام رسانه‌ها مورد توجه بوده و تجربه نشان داده این نوع تجربیات در بطن جامعه اثرات سازنده‌ای داشته است. اسلامی در این‌باره نیز می‌گوید: در عصر حاضر و با توجه به شرایط زیست مردم، امیدبخشی یک وظیفه مهم رسانه‌ای و عواملی است که در آن فعالیت کنند. مخاطبی که با شرایط سخت در زندگی مواجه است، موقعی که اول صبح برنامه امیدبخش را می‌بیند، می‌تواند در کارش جدیت داشته باشد و ناامیدی را از خودش دور ‌کند. الان خیلی از رسانه‌های دشمنان تلاش می‌کنند این امید را به ناامیدی تبدیل کنند. در این وضعیت مسؤولیت ما به عنوان رسانه دوچندان شده است.

باید در کنار بیان واقعیت‌ها و حقیقت از بیان مسائل روحیه‌بخش هم غفلت نکرد و با دشمنان مقابله کرد. موقعی که در برنامه با مخاطب روراست و صادق باشید و مسائل را شفاف مطرح کنید، مخاطب می‌تواند قضاوت درستی داشته باشد. فضای مجازی با توجه به حسن‌ها و فرصت‌هایی که در اختیارمان قرار می‌دهد، یک تهدید جدی هم است. تهدید به این جهت که دشمن با استفاده فراگیر از آن علیه ما جوسازی می‌کند. در خیلی از این برنامه باورها، اعتقادات و سنت‌های ما مورد هجمه قرار گرفته است. این دشمنان، حقایق را وارونه جلوه می‌دهند.

در برخی از برنامه‌های تلویزیونی صبحگاهی مجری و برنامه‌ساز با دعوت از یک مدیر یا مسؤول وارد یک چالش درباره نحوه عملکرد و خدمات‌دهی به مردم ‌شده و گاهی این رویه به تنش و هیاهو منجر می‌شود.

نظام‌اسلامی درباره درستی یا نادرس تی چنین رویکردی می‌گوید: نکته‌ای که متاسفانه در برخی موارد در حوزه برنامه‌سازی وجود دارد و برنامه‌سازان برای جذابیت و جلب توجه بیشتر، سراغ چنین رویه‌ای می‌روند، تعریف برنامه‌های تلویزیونی مشخص است. موقعی که به یک برنامه لفظ برنامه صبحگاهی اطلاق می‌کنیم معنای آن این است که در برنامه چارچوب‌های مشخص وجود دارد و زمینه اصلی‌اش منطبق بر امید و آگاهی‌رسانی به مخاطب است. صبح‌هنگام زمان مطرح کردن طرح گلایه و به چالش کشیدن مدیران و مسؤولان نیست. زمان طرح گلایه و چالش در تعریف کنداکتور رسانه در برنامه‌های عصرگاهی و شبانگاهی است. در این برنامه‌ها راحت می‌شود مشکلات را بیان کرد و حق مشروع برنامه‌ساز است که عملکرد نادرست یک وزیر را نقد کند. در واقع باید برنامه‌های مختلف و روی آنتن رفتنشان تقسیم‌بندی ‌شود. به نظرم باید در این مساله تامل جدی داشت و این معیارها را رعایت کرد.

در این سه دهه بخشی از آیتم‌های برنامه‌های صبحگاهی تکرارشونده است. یک مربی ورزشی با موسیقی یا بدون موسیقی حرکات ورزشی را انجام می‌دهد یا تعدادی خانم هنرمند طرز تهیه و دوخت و دوز و خیاطی را آموزش می‌دهند. رویه‌ای که به نظر می‌رسد نیازمند تغییراتی است.

نظام‌اسلامی در این‌باره نیز می‌گوید: تکرار یکسری از عادت‌های پسندیده که به سلامت جامعه کمک می‌کند مثل ورزش کردن هیچ عیب و ایرادی ندارد و نمی‌شود به سازندگان برنامه‌های صبحگاهی به‌خاطر وجود چنین آیتم‌هایی خرده گرفت. البته باید در ساختار و نیز شیوه بیانش نوآوری و سبک‌های مختلفی را به کار برد.

«حالا خورشید» برنامه موفق صبحگاهی
این روزهای تلویزیون است

هرمز شجاعی‌مهر هم از جمله مجریان با‌سابقه‌ای که حضور قابل اعتنایی در برنامه‌های صبحگاهی داشته است. این مجری خوش‌اخلاق و با سابقه تلویزیون را اغلب به‌عنوان مرد خانواده می‌شناسند چه در زندگی شخصی و چه به لحاظ برنامه‌هایی که در آن حضور داشته است. او سال‌هاست در حوزه اجرا تاثیرگذار بوده و بیش از سه دهه اجرای یک برنامه روزانه و پرمخاطبی مثل سیمای خانواده به عهده اوست. شجاعی‌مهر درباره تفاوت برنامه‌های صبحگاهی با سایر برنامه رسانه می‌گوید: این برنامه‌ها ویژگی بسیار مهمی دارند که آن را از سایر برنامه‌های مشابه جدا می‌کند. در وهله اول باید مردم را برای یک روز خوب کاری آماده کند. این‌که چقدر برنامه‌های صبحگاهی در این زمینه موفق بوده‌اند من نمی‌توانم قضاوتی داشته باشم. زیرا همکارانم برای رسیدن به چنین وضعیتی تمام تلاششان را به کار گرفته‌اند.

شجاعی‌مهر با اشاره به موفقیت‌های برنامه «حالا خورشید» که از شبکه سه سیما پخش می‌شود، می‌گوید: زمان و شرایط جامعه در این بحث تعیین‌کننده است. در حال حاضر مردم و جامعه به چنین فضایی نیاز دارند. این نیاز منحصر به برنامه‌های صبحگاهی نمی‌شود .مردم دوست دارند در برنامه حرف‌هایشان شنیده شود. بعد از طرح این حرف‌ها و مشکلات، دولتمردان در جهت رفع آن کاری انجام بدهند. به نظرم حتی این قضیه و رفع مشکلات در مردم نشاط ایجاد می‌کند .

این مجری با سابقه در پاسخ به این سوال که آیا تعریف ثابتی برای اجرای استاندارداین نوع برنامه‌ها وجود دارد به قاب کوچک می‌گوید: در وهله اجرا امری سلیقه‌ای است و اجرای هر مجری ارتباط دارد با دانش، اطلاعات، شیوه زندگی و توانش.البته اجرا مثل هر کار دیگری استانداردهایی هم دارد و مجری باید به این استانداردها برسد و در کنارش هم برای اجرای موفق بایدآموزش‌های موثری که برای یک مجری نیاز است، ارائه شود. بقیه کار به توان و درک مجری از کارش بستگی دارد. بستر مهم برای این کار آموزش است شخص باید در یک محیط دانشگاهی یا آکادمیک این دوره‌ها را فرا بگیرد. استفاده درست از صدا، تنفس و تولید صدا به‌طور حتم یکی از نیازهای مهم و آموختنی برای مجری است.

مجری باید متوجه باشد با چه سازوکاری صدا تولید می‌شود و چگونه می‌تواند به صدایش سمت و سوی مورد نظرش را بدهد.

وی در توضیح بیشتر این موضوع می‌گوید: در برنامه زنده مجری گویندگی نمی‌کند، بلکه زندگی می‌کند. من در اجرای برنامه زنده دوربین را در حکم مردم می‌بینم و سعی می‌کنم با مردم ملموس و راحت حرف بزنم. مردم هم این قضیه را می‌فهمند که مجری با صداقت با آنها حرف می‌زند و همه چیز برنامه باید واقعی و درست باشد. شجاعی‌مهر در پاسخ به این سوال که آیا الگویی برای اجرای برنامه داشتید نیز می‌گوید: در آن سال‌ها (دهه 70) نه کلاسی بود و نه این‌قدر راه‌های ارتباطی وجود داشت. مجری‌ها به‌صورت خود جوش و براساس علاقه‌شان به سمت اجرا رفتند. البته در گذشته مجریانی بودند که کارشان استاندارد بود و ما نیم‌نگاهی به عملکردشان داشتیم. به مرور و با گذشت زمان و کسب تجربه مجریان در کارشان به تکامل نزدیک شدند. این مجری درباره تغییر رفتار مخاطب نیز می‌گوید: شاید مردم نسبت به گذشته کمتر حوصله تلویزیون تماشا کردن را دارند و از طرفی درگیر زندگی روزمره خودشان هستند و کمتر مجال این نوع کارها را پیدا می‌کنند. شب‌هنگام اوضاع تفاوت پیدا می‌کند و اغلب مردم در کنار خانواده در خانه هستند و برنامه‌ای را تماشا می‌کنند.

صبح در هر صورت شروع فعالیت کاری است و اغلب برای این‌که گذران زندگی داشته باشند مجبور به کارکردن در چند جا می‌باشند و این هم عاملی برای کمتر دیدن برنامه‌های صبحگاهی می‌تواند باشد. به نظرم می‌شود با جا به جا کردن ساعت پخش برنامه تا حدی شرایط را تغییر داد و به نظرم شروع برنامه‌های صبحگاهی باید 8 یا 9 صبح باشد. شجاعی‌مهر البته به لزوم شناسایی نیازهای مخاطب در ساخت این نوع برنامه‌ها اشاره می‌کند ومی گوید: در وهله اول باید مشخص شود چه نوع قشری در صبح برنامه‌های صبحگاهی را می‌بیند.

مادر خانواده اولین نفری است که از خواب بیدار می‌شود تا صبحانه بچه‌ها را برای رفتن به مدرسه آماده کند. در ادامه پدر خانواده هم برای رفتن به سر کار از خواب برمی‌خیزد و بنابراین موقعی که همسر و بچه‌ها به مدرسه رفتند آخرین بخش برنامه صبحگاهی بیشتر باید به مسائل خانم‌ها بپردازد که وقت می‌کنند برنامه را ببینند در بخش‌های اول بیشتر باید بچه‌ها و پدران مورد توجه قرار بگیرند. الان مهم‌ترین رسالت برنامه‌های صبحگاهی ایجاد امید است.

روزگار سخت است و نمی‌شود غمزده گوشه‌ای ماند. بلکه باید با امید و تلاش در مقابل مشکلات مقابله کرد.

احمد محمد اسماعیلی