تنها صدا کافی نیست...

در واقع صدای گوینده باید قدرت تاثیر‌گذاری بر مخاطب را داشته باشد تا بتواند پیام را بدرستی به شنونده منتقل کند.یک گوینده خوب می‌تواند برنامه یک تهیه‌کننده بد را به موفقیت برساند و یک گوینده بد می‌تواند موجب شکست برنامه یک تهیه‌کننده خوب شود. از این‌رو مجری‌گری در رادیو به مراتب دشوارتر از اجرا در تلویزیون است چون او باید فقدان تصویر را از طریق قدرت کلام و بیان خود جبران کند.

انواع صدای گویندگی

گویندگی رمز و رازهایی دارد که باید آن را عمیقا شناخت و در دل آن به پرورش صدا و مهارت‌های کلامی پرداخت. صدای خوب را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد. یکی صدایش خوب است یکی فکر می‌کند صدای خوبی دارد و یکی از صدای گوینده‌ای خوشش می‌آید و با او همذات‌پنداری کرده و سعی می‌کند از او تقلید کند، اما واقعیت این است که هیچ‌کدام از این سه دسته بدون اتکا به مهارت‌های کلامی و تربیت آن نمی‌توانند به گوینده حرفه‌ای بدل شوند. گویندگی مهارتی مداوم و تدریجی است که باید در دل تجربه‌های متعدد صیقل داده شود و به پردازش مستمر نیاز دارد. گویندگی یک تمرین و ممارست مستمر است و حتی گویندگان حرفه‌ای نیز تلاش می‌کنند با آموختن فوت و فن تازه به خلاقیت و نوآوری در بیان برسند و در هیچ نقطه‌ای متوقف نمی‌شوند.

تفاوت گویندگی و مجری‌گری

یکی از نکات مهمی که علاقه‌مندان گویندگی در رادیو باید به آن توجه کنند تمایز بین گویندگی و مجری‌گری است. باید بین مجری‌گری و گویندگی تفاوت قائل شد. ممکن است فردی از حیث ویژگی‌ها و استانداردهای صدا و بیان فاقد شرایط لازم باشد اما مجری خوبی باشد که ما نمونه‌های زیادی داریم مثلا عادل فردوسی‌پور که خودش نیز به این مساله اعتراف می‌کند یک مجری ورزشی درجه‌یک است اما همین فرد احتمالا نمی‌تواند در رادیو گوینده خوبی شود بنابراین خود رسانه و مدیوم را هم باید در ارزیابی این مساله در نظر گرفت و بر همین اساس باید گفت شرط صدا در رادیو که یک رسانه شنیداری و صدامحور است شرط بسیار مهمی است و در ادامه تقویت و رشد مهارت‌های کلامی و بیانی که بتواند آن صدای خوب را به یک بیان و کلام خوب و تاثیرگذار بدل کند. ضمن این‌که به این نکته باید توجه داشت غیر از مدیوم، زمان و این‌که در چه دوره با چه ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی هستیم نیز در چگونگی گویندگی تاثیر دارد، مثلا اجرای یک برنامه رادیویی در فضای پرشتاب زندگی شهری امروز با مثلا 50‌سال پیش خیلی متفاوت است. اجرای رادیویی در 50‌سال پیش با کندی و ریتم آرام‌تری همراه بود اما مخاطب امروز بویژه مخاطب نسل جوان انتظار دارد گوینده با هیجان و شور بیشتری حرف بزند و به مسائل اجتماعی روز واقف باشد. لذا گویندگی متناسب با هر دوره تاریخی نیازمند برخی شاخص‌ها و مولفه‌هاست می‌شود که یک گوینده در کنار صدای خوب باید به آنها نیز توجه کند تا در کارش موفق شود. در واقع زمان‌شناسی و شناخت نسبت به جامعه کمک می‌کند مخاطب‌شناسی رادیو نیز در ذهن و درون گوینده اتفاق بیفتد. در واقع گوینده رادیو صرفا یک گوینده نیست که متنی را که به او می‌دهند می‌خواند او باید از یک سو این متن را پردازش ذهنی کند و به این نتیجه برسد چگونه باید این متن را خواند تا بیشترین تاثیر را روی مخاطب بگذارد. برای این کار لازم است گوینده، مخاطب را هم بخوبی بشناسد؛ لذا مخاطب شناسی را هم باید از لوازم کار گویندگی دانست که کمک می‌کند گوینده بتواند ارتباط بهتری با شنوندگان خود برقرار کرده و به تعامل دوسویه و تاثیرگذار برسد. از سوی دیگر گویندگی صرفا خواندن متن نیست بلکه از طریق ارتباط زبانی و کلامی خود نیز با مخاطبان ارتباط برقرار می‌کند و این مستلزم کسب همه مهارت‌هایی است که می‌تواند کلام او را نافذ و تاثیرگذار کند. بر این اساس گوینده رادیو باید به روان‌شناسی مخاطب و روان‌شناسی گفت‌وگو و ارتباطات کلامی هم آگاهی و اشراف داشته باشد و با استفاده از همه ظرفیت‌های موجود بتواند از ظرافت کلامی و بیانی خویش در رسیدن به هدف بهره ببرد.

مجریان معروف رادیو

شاید به نظر برسد رادیو به‌دلیل تصویری نبودن فاقد ظرفیت لازم برای ستاره‌سازی است، اما گویندگان و مجریانی در رادیو بودند که توانستد با خلاقیت و توانایی خاص خود در اجرا مشهور و به ستارگان رادیویی تبدیل شوند. بدیهی است تعداد این ستارگان نسبت به سینما و تلویزیون کمتر بوده اما آنها توانستند هم خودشان به برندهایی رادیویی تبدیل شوند و هم برنامه‌هایشان را به برند رادیویی بدل کنند. در ادامه به چند نفر از آنها می‌پردازیم.

هرمز شجاعی‌مهر

گرچه بسیاری از مردم صدا و چهره او را با برنامه سیمای خانواده در شبکه یک به یاد می‌آورند، اما او کار خود را از رادیو شروع کرد و نخستین گوینده برنامه زنده بعد از انقلاب محسوب می‌شود. شجاعی‌مهر دارای لیسانس تعاون و تأمین اجتماعی است و سال 1361 کار در رسانه ملی را با گویندگی در رادیو آغاز کرد و اجرای برنامه‌هایی چون «سلام صبح‌بخیر»، «تهران ساعت 20» و «ساعت خوش» را در کارنامه خود دارد.

با ورود مجریان و گویندگان نسل جدید در دو دهه اخیر، شجاعی‌مهر فراموش نشد. هم مردم با اجرا و صدایش خاطره داشتند و هم بسیاری از گویندگان و مجریان نسل جدید او را به‌عنوان استاد خود می‌شناسند. شجاعی‌مهر البته با انتقادتی هم مواجه شد وقتی که از اجرای رادیویی به مجری تلویزیون بدل شد. منتقدانش به‌واسطه تن صدا و فن بیانش او را برای اجرایی رادیویی مناسب‌تر از تلویزیون می‌دانستند. هرمز شجاعی‌مهر را می‌توان از پیشگامان رادیو در دهه 60 دانست

جواد آتش‌افروز

جواد آتش‌افروز متعلق به نسل اول مجریان و برنامه‌سازان ایرانی پس از انقلاب است. مهم‌ترین اثر وی، طراحی و اجرای برنامه رادیویی سلام صبح بخیر در فاصله زمانی 1361 تا 1368 از رادیو ایران بود.

این برنامه رادیویی که در بحبوحه موشک‌باران و بمباران تهران و بسیاری از شهرهای ایران به‌صورت زنده پخش می‌شد و آتش‌افروز به‌عنوان مجری برنامه، با لحنی خاص و ریتمی تند، مردم را به زندگی و امید و آرامش دعوت می‌کرد در نوع خود، برنامه جدید و خاصی در فضای رسانه‌ای آن سال‌های ایران بود. آتش‌افروز در سال‌های اخیر کم کار است و تنها برخی هفته‌ها اجرای برنامه بخش صبحگاهی شنبه‌های رادیو پیام را به عهده دارد.

آتش‌افروز نیز از گویندگان پیشرو و موفق دهه 60 بود.

زنده یاد مهران دوستی

بدون شک او از گویندگان برتر رادیو بود که همیشه به این رسانه وفادار ماند و در رشد و ارتقای گویندگی و مجری‌گری رادیو هم نقش بسزایی داشت. در واقع مهران دوستی علاوه بر این‌که در گویندگی رادیو یک ستاره محسوب می‌شد شاگردان زیادی هم تربیت کرد و در پرورش گویندگان توانای رادیو نقش مهمی داشت. دوستی با اجرای برنامه‌های مثل عصر پرتقالی و کافه هنر توانست این دو برنامه را به برندی رادیویی بدل کند. شیوه و سبک اجرای او همواره به‌عنوان یک الگو در گویندگی رادیو مورد تایید بود. دوستی موفق شد تقریبا در سه دهه و نیم به‌عنوان گوینده برتر و موفق رادیو از دهه 60 تا نیمه‌های دهه 90 بدرخشد.

فرزاد حسنی

گرچه فرزاد حسنی را بیشتر به‌عنوان یک مجری تلویزیونی می‌شناسند اما او از رادیو شروع کرد و همچنان نیز در رادیو حضور دارد و این رسانه را به‌عنوان خاستگاه اصلی خود می‌شناسد. شیوه اجرای خاص او در گویندگی و اجرا که با نوعی ساختارشکنی همراه بود ،موجب شهرتش شد و می‌توان او را نمادی از گویندگان موفق نسل جدید دانست که اجراهایش در رادیو همواره با استقبال مخاطبان بالایی همراه می‌شود. شاید اغراق نباشد که بگوییم بسیاری از گویندگان جوان رادیو سعی کردند از سبک و سیاق او در گویندگی و اجرا تقلید کنند و از این حیث می‌توان او را فردی جریان‌ساز در گویندگی رادیو و اجرا دانست.

سید رضا صائمی