اعتماد به نفس نفتی

بهانه این رشته واکنش‌های تند، توییت ساده روز پنجشنبه وزیر خارجه کانادا بود که در آن وی خواهان آزادی فعالان حقوق زنان از جمله سمر بدوی شده بود. حکومت عربستان در ماه ژوئن ممنوعیت رانندگی برای زنان را پس از سالها انتظار زنان عربستانی لغو کرد. اما درست چند هفته قبل از این اقدام، حکومت سعودی اقدام به دستگیری فعالان حقوق زنان از جمله سمر بدوی کرده بود که خواهان آزادی رانندگی زنان و اعطای حقوق دیگر به آنان بودند. سمر بدوی خواهر رائف بدوی نویسنده و وبلاگ‌نویسی است که در سال ۲۰۱۲ در عربستان بازداشت و سپس به جرم توهین به اسلام به هزار ضربه شلاق و ده سال زندان محکوم شد.

ید طولای سعودی‌ها در قهر کردن

با وجود این‌که محمد بن سلمان تنها چند سال است در قدرت حضور دارد، اما وی در قطع کردن روابط با دولت‌های منتقد خود سابقه دار است.

در ماه مارس 2015 میلادی، عربستان بعد از آن‌که وزیر خارجه سوئد تصمیم دادگاه عربستان در مورد رائف بدوی را «قرون وسطایی» و خاندان آل‌سعود را حاکمان یک «دیکتاتوری» توصیف کرد، سفیر خود را از استکهلم فراخواند و همکاری نظامی خود با این کشور را متوقف کرد، مساله‌ای که باعث بروز بحرانی کوتاه مدت بین دو کشور شد. عربستان سال گذشته نیز به‌دلیل انتقاد آلمان از بازداشت سعد حریری نخست‌وزیر لبنان در ریاض و محاصره قطر سفیر خود را از آلمان برای مشورت فراخواند. در ادامه دولت آلمان فروش سلاح به ریاض را به حالت تعلیق درآورد.

به نظر می‌رسد حداقل بخش بزرگی از درگیری فزاینده سعودی‌ها با جهان، ناشی از سیاست تهاجمی عربستان و محمد بن سلمان است. محمد کمی بعد از روی کار آمدن، عربستان را از لاک دفاعی خارج کرد و جنگی بزرگ در کشور همسایه خود یعنی یمن به راه انداخت. این کشور همچنین تنش‌ها با ایران را افزایش داد و در نهایت در سال 2016 به بهانه حمله به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد روابط با ایران را قطع کرد.

عربستان سپس در سال 2017 قطر را هدف داد و تحریم‌های بی‌سابقه‌ای ضد آن اعمال کرد تا دوحه را به تبعیت از خواسته‌های خود وادار کند. به این فهرست می‌توان ماجرای دستگیری سعد حریری در ریاض به خاطر همراهی نکردن وی با مواضع تند عربستان را نیز اضافه کرد.

گرفتار شدن عربستان در این بحران‌ها سبب تضعیف وجهه عربستان در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی و حتی در نزد کشورها و دولت‌های هم پیمان با ریاض شده است. این پرونده‌ها از جمله محاصره قطر نقل محافل بین‌المللی و رسانه‌های گروهی شده‌اند و جبهه‌ای گسترده از انتقادها علیه عربستان را
گشوده‌اند.

خطوط قرمز جدید

رفتار سعودی‌ها در قبال کانادا نشان می‌دهد ظاهرا آنها هیچ‌گونه انتقاد خارجی را نمی‌خواهند بپذیرند و قصد دارند از خود چهره‌ای قدرتمند در خارج به نمایش بگذارند. می‌توان حدس زد که روی کار آمدن دونالد ترامپ و قراردادهای چند صد میلیارد دلاری بین دو کشور، باعث قوت قلب حکام سعودی شده باشد و آنها را در پیگیری سیاست جدید خود جسورتر کرده باشد.

هلیر، یک محقق اندیشکده شورای آتلانتیک در توییتر نوشت: «هیچ‌کس نباید این اقدام ریاض را جدی تفسیر کند. به احتمال خیلی زیاد، این اقدام با هدف ایجاد خطوط قرمز جدید برای کشورهایی که با ریاض رابطه دارند انجام شده است. سوال این است که آیا دیگر کشورها به این خطوط قرمز احترام می‌گذارند یا خیر.»

اما بعید نیست مناقشه جدیدی که عربستانی‌ها به راه انداخته‌اند نیز به شکستی دیگر در پرونده آنها تبدیل شود.

حکومت عربستان از کانادا خواسته به‌دلیل موضع‌گیری‌اش عذرخواهی کند. اما به نظر می‌رسد برآورده کردن این خواسته بسیار سخت باشد، بویژه باتوجه به واکنش اولیه کانادا که تأکید کرد به دفاع از حقوق بشر در جهان و نه فقط در عربستان سعودی ادامه می‌دهد زیرا این دفاع رکن اساسی سیاست‌هایش است.

به نظر می‌رسد تصمیم دولت عربستان بر مراودات اقتصادی دو کشور که سالانه حدود سه میلیارد دلار می‌شود تاثیرگذار است، هرچند این تاثیر چندان برای اقتصاد 1635 میلیارد دلاری کانادا خطرناک نیست.

همچنین آمریکا نیز در اولین واکنش خود عربستان را بازخواست کرده و خواستار توضیح بیشتر دولت سعودی درباره بازداشت فعالان حقوق بشری شده است البته وزارت خارجه آمریکا اذعان کرد عربستان و کانادا هر دو هم‌پیمان نزدیک این کشور هستند و آمریکا برای حل مناقشه تلاش خواهد کرد.

گرچه به دنبال اعلام تصمیم عربستان، چند نفر از متحدان این کشور از جمله بحرین، امارات و تشکیلات خودگردان فلسطین و نیز شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب در بیانیه‌هایی با عربستان اعلام همبستگی کردند، اما به نظر می‌رسد فضای افکار عمومی جهانی نیز به نفع کاناداست.

اقدام عربستان انتقادات زیادی را در فضای توییتر برانگیخت. کاربران فضای مجازی عموما با جانبداری از کانادا خواهان ورود کشورهای دیگر به قضیه در حمایت از این کشور شدند.

علاوه بر فعالان حقوق بشری، حکومت سعودی در حال حاضر صدها عالم دینی، اندیشمند، اقتصاددان، بازرگان و ... را نیز در بند دارد. سابقه سیاه حقوق‌بشری عربستان و نیز سیاست‌های تهاجمی ملک سلمان بخصوص تهاجم آن به یمن باعث گسترش انتقادات از این کشور بخصوص در اروپا شده است.

با این حال عربستان سعی دارد با بهره‌گیری از تنها اهرم قدرت خود یعنی دلارهای نفتی چشم جهانیان را بر روی جنایاتش ببندد. سابقه واکنش منفعلانه غرب در برابر تهدیدهای پولی عربستان هم گویای عملی بودن این راهبرد سعودی است.

امیرعباس اصغری

بین الملل