سکوتی سرشار از ناگفته‌ها

از این‌رو ساخت برنامه‌های رادیویی با محوریت کتاب هم کم نیست و نمی‌توانیم بگوییم صداوسیما در این زمینه خیلی کار نکرده یا کم کار کرده است. دلایل نرخ پایین مطالعه و کتابخوانی را باید در عوامل دیگری جستجو کرد و این نیازمند مباحثه و مطالعه آسیب شناسانه درباره این سوژه است. خوشبختانه یکی از برنامه‌های رادیویی همین رویکرد را نسبت به کتاب و مطالعه در پیش گرفته و به جای تبلیغ و ترویج مخاطب به کتابخوانی سراغ دلایل فقدان این فرهنگ رفته و همه مسائلی که فرآیند تولید و توزیع و مصرف کتاب را با چالش مواجه می‌کند.

بررسی مشکلات حوزه نشر

برنامه «سکوت کتاب» رادیو فرهنگ در همین زمینه، مشکلات حوزه نشر کتاب را بررسی می‌کند که در حال حاضر بسیاری از نویسندگان و تولیدکنندگان کتاب را برای تولید، چاپ و نشر اثرشان دچار آسیب کرده است. در واقع نگاه این برنامه یک نگاه ساختاری و زیر‌بنایی است که صرفا به مخاطب کتاب نمی‌پردازد بلکه مسائل و مشکلات نشر و ناشران را هم بررسی می‌کند. به این معنا که در حلقه مفقوده کتاب دو دایره وسیع وجود دارد که یکی به فرهنگ مطالعه و میزان گرایش و علاقه مردم به خواندن برمی‌گردد که سویه فرهنگی ماجرا را دربرمی‌گیرد و از آن طرف مسائل مربوط به اقتصاد نشر و تولید کتاب وجود دارد که سویه تجاری و اقتصادی این قصه را شامل می‌شود.

سکوت کتاب تلاش کرده از منظری متفاوت به مساله نگاه کند و عوامل مختلف دخیل در قصه بحران کتاب و کتابخوانی را دستمایه ساخت برنامه قرار دهد. این برنامه قصد دارد مشکلات پشت پرده حوزه کتاب را با حضور متولیان این جریان، رئیس اتحادیه‌ها، تولیدکنندگان، ناشران کشور و بزرگان و افرادی که اهل قلم هستند، بررسی کند. برخی از قسمت‌های برنامه به شکل مناظره برگزار شده و افرادی که دیدگاه متفاوتی درباره یک موضوع دارند در برنامه حضور پیدا کرده و به بحث می‌پردازند. یکی از بخش‌های جذاب برنامه همین قسمت است که اگر مخاطب آن باشید با مشکلات و موانع جدی و واقعی نشر و مصرف کتاب آشنا خواهید شد.

بررسی جایگاه حقوقی ناشران و نویسندگان و تبیین مسیرهای قانونی برای احقاق حق این قشر، نقش متولیان حوزه کتاب از جمله معاونت فرهنگی و بخش‌های دیگر که مسئولان اجرایی چرخه نشر در کشور هستند و بررسی نقش اتحادیه‌های صنفی کتاب از جمله اتحادیه ناشران و ماموریتی که برعهده دارند، از مباحث مطرح‌شده در این برنامه بود و سرفصل همین عناوین نشان می‌دهد تهیه‌کنندگان برنامه تلاش کرده‌اند از سطح مسائل کلیشه‌ای و حرف‌های تکراری و بیان شده درباره هر آنچه مربوط به کتاب و کتابخوانی و نشر و ناشران است عبور کرده و به عمق قصه برسند. در واقع آنها به دنبال ریشه‌های مشکلات مربوط به کتاب بوده و قرار نیست که یک برنامه تهییجی و تبلیغی درباره کتاب ارائه دهند. از این رو «سکوت‌کتاب» سرشار از ناگفته‌هایی درباره کتاب و چالش‌های آن است که می‌تواند بویژه برای مخاطبان فرهیخته‌تر و اهل دردی که همواره دغدغه کتاب و کتابخوانی دارند حرف جذابی برای شنیدن داشته باشد. ضمن این‌که از آن‌سو نه فقط مخاطبان و خوانندگان کتاب که نویسندگان و ناشران وتولیدکنندگان آن نیز می‌توانند مسائل صنفی یا دغدغه‌های فرهنگی خود را در حوزه کتاب از طریق این برنامه پیگیری کنند. از جمله تاثیرات روانی و عاطفی این برنامه می‌تواند این باشد که وقتی مخاطب با مشکلات کتاب از ابعاد مختلف آشنا می‌شود درمی‌یابد که تولید یک کتاب چه فرآیند و پروسه دشواری را طی می‌کند تا به کتابفروشی‌ها برسد و چه بسیار از این تلاش‌ها به دلیل فقدان فرهنگ مطالعه و علاقه به کتاب به اشیایی بدل می‌شوند که انگار پشت ویترین کتابخانه‌ها خاک می‌خورند و زحماتی که پشت آن کشیده شده را بر باد می‌دهند.

یک برنامه چالشی

«سـکوت کتاب» یـکی از چــالشی‌ترین برنامه‌های رادیو درباره کتاب و مسائل آن است. یکی از موضوعات مهمی‌که در این برنامه نقد و بررسی شد مسائل مربوط به قاچاق کتاب بود که به‌عنوان یکی از مصادیق سوداگری فرهنگی شناخته می‌شود. در این برنامه درباره قاچاق کتاب و آسیب‌شناسی آن و مشکلات قانونی که برای اجرای راهکارهای مقابله با قاچاق کتاب وجود دارد،بحث و گفت‌وگو صورت گرفت و علیرضا بهرامی، کارشناس‌- مجری این برنامه ‌با کارشناسان درباره آسیب‌های حوزه نشر به گفت‌وگو پرداخت. محمود آموزگار (رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان استان تهران) درباره تعریف پدیده قاچاق کتاب، خلأهای قانونی مبارزه با این پدیده، عاملان و مسببان قاچاق کتاب در ایران و موضع‌گیری اتحادیه‌ها و اصناف مختلف درباره این پدیده گفت‌وگو کرد که مباحث قابل تاملی درباره مشکلات این حوزه مطرح شد.

حضور اهالی فرهنگ، نویسندگان و شاعران یا منتقدان ادبی همچنین ناشران و دست‌اندرکاران تولید کتاب در کنار مدیران و سیاستگذاران این حوزه از وزارت ارشاد و نهادهای مربوط، «سکوت کتاب» را به کانون و پاتوقی درباره نقد و تحلیل کتاب تبدیل کرده؛ برنامه‌ای که تشویق مستقیم برای خواندن کتاب نمی‌کند اما از دل آسیب‌شناسی‌ای که صورت می‌دهد انگیزه‌های عمیق و آگاهانه‌تری برای رفتن به سوی کتاب و غرق شدن در دنیای آن فراهم می‌سازد.

گاهی که به این برنامه گوش می‌دهید دلتان برای کتاب، این یار مهربان می‌سوزد. یار مهربانی که نامهربانی‌های زیادی در حق آن صورت گرفته و تک‌تک ما در این نامهربانی با کتاب شریک و سهیم هستیم.

این برنامه 30 دقیقه‌ای که روزهای دوشنبه ساعت 16 از رادیو فرهنگ پخش می‌شود صدای پر‌درد و رنج کتاب است که در لابه‌لای این همه هیاهوی دنیای مدرن به گوش می‌رسد. اگر اهل کتاب و فرهنگ هستید حتما شنونده این صدا باشید.

سید رضا صائمی