ابعاد سیاسی - اقتصادی بازگشت سفیر قطر

در این فاصله خود قطر از منطق یا به تعبیر درست‌تر بی‌منطقی دولت عربستان آسیب دید، اما البته دامنه آسیب قطر از ایران خیلی بیشتر بود، چرا که فراخوان دولت سعودی برای قطع روابط حوزه عربی با ایران در عمل به جایی نرسید و جز چند کشور به آن پاسخ مثبت ندادند.

در حالی که در سال گذشته البته قطر برخلاف عربستان، امارات و بحرین، سفارت خود در تهران را تعطیل نکرد و به کاهش سطح رابطه سیاسی از سفیر به کاردار بسنده کرد و با این اقدام به نوعی نارضایتی خود از مصوبه شورای همکاری خلیج‌فارس را نشان داد و شاید آنچه حدود یک سال بعد بر این کشور کوچک رفت پیامد عدم تبعیت از مصوبه شورای همکاری بود.

در اینجا طبعا سوال این است که تاثیر اقدام دوحه در بازگرداندن سفیر و ارتقای رابطه سیاسی با ایران چیست؟ منطق سیاسی حکم می‌کند که هرچیز در اندازه خود مورد بحث و بررسی قرار گیرد. واقعیت این است که رابطه قطر و ایران تاکنون درنهایت به نفع قطر بوده چراکه این روابط عمدتا در حوزه سیاسی محدود بوده و به‌صورت برگ برنده قطر در مواجهه با بعضی از دولت‌ها عمل کرده است و از این رو بازگشت سفیر یک اقدام در راستای منافع قطر تلقی می‌شود و فعلا سود آنچنانی برای ما ندارد. اگر به سطح «بسیار اندک» مناسبات اقتصادی تهران – دوحه نظر بیندازیم در می‌یابیم که ایران در آخرین ردیف‌های تجاری با این کشور قرار دارد و حال آن‌که از نظر جغرافیایی ایران یکی از نزدیک‌ترین کشورها به قطر به حساب می‌آید و طبعا دسترسی این کشور عرب به بازار کشاورزی ایران که بیشترین نیاز این کشور را پوشش می‌دهد،‌ خیلی ارزان‌تر است.

قطر مثل سایر کشورهای عرب جنوب خلیج‌فارس ترجیح داده کالای کم‌کیفیت‌تر کشاورزی را از این سوی و آن سوی دنیا فراهم کند و چشم خود را به محصولات بسیار کیفی‌تر ایران ببندد.

بازگشت سفیر قطر به تهران البته پاسخ به یک سوال مهم دیگر هم هست؛ آیا قطع یا کاهش رابطه با ایران دوام می‌آورد؟ بازگشت سفیر قطر می‌گوید خیر. سر مطلب هم این است که ایران کشوری بزرگ و اثرگذار بر اکثر پرونده‌ها در حدفاصل هند تا مراکش است و از این رو قطع یا کاهش رابطه سیاسی در زمانی کوتاه تاثیرات منفی خود را نشان می‌دهد و به پشیمانی دولتی که این گزینه را انتخاب کرده است، می‌انجامد.

اما یک نکته اساسی در روابط خارجی این است که ما در روابط سیاسی با دولت‌های خارجی توجه چندانی به «منفعت‌آمیز» بودن آن نداریم و به عبارتی دیگر رابطه با یک کشور در «لایه سیاسی» محدود می‌ماند و این یک خطای راهبردی محسوب می‌شود. برای نمونه در رابطه دیپلماتیک با دوحه که سابقه‌ای به درازای عمر کوتاه قطر دارد – تقریبا - هیچ منفعت اقتصادی برای ایران نداشته است و حال آن‌که حجم واردات قطر در سال از 22 میلیارد دلار فراتر می‌شود و به طور طبیعی و خیلی طبیعی باید دست‌کم پنج میلیارد دلار آن در روابط دوجانبه اقتصادی با ایران قرار گیرد.

از این رو به عقیده این قلم اگر روابط ما با قطر از سطح سیاسی به سمت اقتصادی و فرهنگی گسترش نیابد ادامه کار سفارت قطر در ایران و سفارت ایران در قطر فقط به درد گره‌گشایی
از مشکلات قطر می‌آید.

دکتر سعدالله زارعی - کارشناس مسائل بین الملل