شکست راهبرد رهبری جهان عرب

از طرف دیگر باید به این نکته هم اشاره شود که عربستان یکی از متحدان اصلی آمریکاست و ترامپ هم به دنبال پیگیری سیاست تجارمآبانه خود در منطقه است. این هم در رویه‌های سیاست خارجی عربستان تاثیرگذار خواهد بود و باید به عنوان مقدمه حتی در تنظیم سیاست داخلی و خارجی عربستان به آن توجه کنیم، ترامپ در حال تعادل بخشیدن به این سیاست‌هاست.

باتلاق یمن؛ شکستی استراتژیک برای آل‌سعود

عربستان در منطقه هزینه‌ها یا به تعبیر اصلی شکست‌های متعددی را طی چند سال اخیر متحمل شده است. اصلی‌ترین شکست عربستان عدم دستیابی به مشروعیت رهبری جهان عرب طی چند سال اخیر است، به گونه‌ای که شیخ‌نشین خلیج فارسی مانند قطر نیز از این مجموعه کنار می‌کشد و ائتلاف‌های ضدداعشی که چند سال توسط عربستان راهبری می‌شود نتوانسته مشروعیتی را در منطقه کسب کند همچنین بحران‌های یمن، سوریه یا خروج قطر از فضای بظاهر همگرایانه خلیج فارس نشان از آن دارد که عربستان شکست جدی در مشروعیت‌سازی رهبری خود در منطقه دارد.

از شکست‌های دیگر عربستان می‌توان به یمن اشاره کرد. بحران یمن شکست نظامی برای عربستان است، باوجود این‌که عربستان مدعی دارا بودن بالاترین نرخ تسلیحات در منطقه است و شاهد بیشترین آمار تهاجم نظامی به یمن هستیم اما کمترین بازدهی را در یمن داشته است نه‌تنها مردم یمن و جریانات سیاسی در یمن با عربستان همراهی نکردند بلکه جبهه ضد سعودی نیز در یمن شکافی را ایجاد کرده است، شاید در ادامه بتوان مهم‌ترین شکست عربستان را در سوریه و تمایلاتی که برای رفتن اسد داشت عنوان کرد.

این موضوع مهم‌ترین ضعف‌های عربستان از سال 2011 است، آخرین گزاره‌ها شاید نشان‌دهنده این باشد که عربستان با ماندن اسد کنار آید و این نشان‌دهنده این است که عربستان در مسیر فرسایش قرار گرفته است، سیاست‌هایش روزانه شده و از استراتژیکی بودن فاصله گرفته است، بنابراین می‌توان یومیه شدن سیاست‌های عربستان و فاصله گرفتن از سیاست‌های راهبردی این کشور را از ویژگی‌های مهم سیاست عربستان در مقطع فعلی نام برد.

دشواری‌های اقتصاد بدون‌نفت

در مورد تلاش بن سلمان برای حفظ ثبات در عرصه داخل و بین‌الملل باید گفت بن سلمان فردی رویا پرداز است و به تعبیری جاه‌طلبی و رویاهای بلند‌پروازانه بسیاری دارد، اصلی‌ترین نماد این رویاپردازی‌ها عربستان بدون نفت برای سند2030 سعودی، با هدف قطع وابستگی ریاض به نفت است، پروژه‌ای بلندپروازانه که در عمل با چالش‌هایی جدی روبرو است. محمد بن سلمان که در زمان تدوین این سند جانشین ولیعهد بود اکنون ولیعهد سعودی شده است و طراح و پشتیبان اصلی و مجری این سند به شمار می‌آید.

همچنین بن سلمان اصلاحات متعدد فرهنگی اجتماعی را در دستور کار قرار داده است، برای برخی فعالان مذهبی، دینی، سیاسی و اجتماعی شرایط جدیدی مطرح کرده است و در این ارتباط برخی انتقادات از ناحیه وهابیت سلفی نسبت به بن سلمان وجود دارد. به هر حال نگاه‌های 2030 که سعودی‌ها توسط بن سلمان رونمایی کردند نشان‌دهنده این است که عربستان با بن سلمان در فضای جدید قدم می‌گذارد اما به دلیل این‌که صحبت از کشوری می‌کنیم که به ظرفیت محدودی در ایجاد آزادی‌های سیاسی و اجتماعی زنان و جوانان دارد ممکن است منجر به این شود که به جهت جامعه‌شناختی بحران‌های متعددی گریبانگیر وی شود، باید پیش‌بینی کنیم که بن‌سلمان به دنبال بلندپروازی‌هایی در حوزه منطقه است اما به دلیل عدم تجربه اقدامات این چنینی و بدون مشرعیت‌سازی در عربستان احتمال دارد این سیاست‌ها با چالش مواجه شود.

بازی 2 سر باخت تسلیح ریاض

در مورد سیاست افزایش تسلیحات از سوی بن سلمان نیز باید گفت این سیاست هم منجر به تامین امنیت عربستان نخواهد شد به دلیل این‌که افزایش تسلیحات نه‌تنها موجب تقویت امنیت عربستان نشده بلکه در شرق این کشور و حتی اماکن زیارتی بحران‌های متعددی از ناحیه شهروندان سعودی و گروه‌های تکفیری وجود دارد.

نگاه بن سلمان برای رسیدن به ثبات از جاده‌ای عبور می‌کند که در جهان تجربه شده است، اسرائیل نیز به دنبال هدف افزایش توان تسلیحاتی بود اما به جهت این‌که توان بازدارندگی آنها در دو مقطع از سوی حزب‌الله و حماس دچار چالش شد پی بردند که باید ابتدا مشروعیت‌سازی کنند. بنابراین به نظر نمی‌رسد ثبات منطقه‌ای به سادگی شکل گیرد و چالش‌های بسیاری خواهد بود.

دکتر محسن اسلامی / استاد دانشگاه