طرح کارورزی؛ کارآموزی یا اشتغال؟

دولت یازدهم برای رفع معضل اشتغال، طرح‌هایی ارائه کرده که یکی از آنها طرح موسوم به «اعتبار کارانه اشتغال جوانان» (کاج) است. دولت در ماه گذشته اقدام به راه‌اندازی سایت کارورزی کرد که بر این اساس فارغ‌التحصیلان می‌توانند پس از طی دوره کارورزی وارد بازار کار شوند.

با توجه به این‌که تاکنون 60 هزار نفر در این سامانه ثبت‌‌نام کرده‌اند و به گفته معاون وزیر کار در دوره آزمایشی 70 درصد کارورزان مشغول به کار شده‌اند، اگر روند اجرای این طرح به همین صورت باشد می‌توان پیش‌بینی کرد که همزمان با آغاز اجرای این طرح فرآیند اشتغال‌زایی 42هزار نفری کلید می‌خورد.

در حالی که قرار است اولین گروه از آموزش‌دیدگان طرح کاج وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تیرماه سال جاری وارد بازار کار شوند، همچنان بیم و امیدهای زیادی درباره آینده حرفه‌ای و شغلی این گروه از دانش‌آموختگان و افراد شاغل فعلی وجود دارد که باعث واکنش کارشناسان و فعالان کارگری در بخش‌های مختلف شده است.

در این زمینه گروهی از کارشناسان معتقدند گرچه هر نوع فعالیتی برای ارتقای سطح مهارت و دانش کارگران مناسب است اما دستاوردهای آن در پرده‌ای از ابهام قرار دارد و در نهایت ممکن است این طرح به اشتغال منجر نشود.

این مشکلات و نگرانی‌ها از سوی فعالان کارگری و کارشناسان باعث شد تا علاوه بر ورود کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی به این موضوع، مسئولان و مدیران مربوط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی جلسه‌ای خارج از نوبت با فعالان کارگری برگزار کنند.

این طرح کارآموزی است نه اشتغال

در همین حال سلمان خدادادی، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس درباره طرح کارورزی دولت به خبرنگار ما گفت: دولت از اواخر سال گذشته طرح‌های مختلفی برای ایجاد شغل در بازار کار مطرح کرده است که یک مورد همین طرح کارورزی و دیگری مربوط به اشتغال در دنیای مجازی است و بر همین اساس قرار است 200هزار نفر در طرح‌های یادشده مشغول به کار شوند.

خدادادی با تاکید بر این‌که قبل از هرگونه اظهارنظر لازم است توجه داشته باشیم که این طرح در واقع کارآموزی است نه تعهد برای اشتغال جویندگان کار افزود: کارآموزان با تصمیم شخصی خود و در صورت تمایل کارفرما دوره‌ای را برای آموزش می‌گذرانند تا در آینده یا در همان مجموعه یا به صورت شخصی مشغول به کار شوند.

خدادادی با اشاره به این‌که طرح یادشده دارای مصوبه قانونی شورای عالی کار است، تصریح کرد: در این طرح تعهد یا الزامی برای بیمه شدن کارآموزان برای کارفرما ایجاد نمی‌شود و قطعا در صورت نیاز یا صلاحدید کارفرما، فرد آموزش‌دیده برای پس از دوره کارآموزی به کار گرفته خواهد شد.

وی معتقد است گرچه در کلان موضوع طرح کارآموزی برای بازار کار ایران مفید است اما باید با در نظر گرفتن تجارب و واقعیت بازار ایران به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که انتهای اجرای طرح اشتغال مولد و پایدار ایجاد شده باشد که همین امر امروز مورد سوال است.

رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس تصریح کرد: با در نظر گرفتن این‌که این طرح کارآموزی است، باید توجه داشته باشیم در دوران کارآموزی بیمه مطرح نیست و امروز هم نباید از طرح کارآموزی دولت انتظار بیمه شدن افراد را داشت، چون این طرح در واقع اشتغال بدون بیمه و حقوق است که در آینده می‌تواند نتایجی برای بازار کار ایران همراه داشته باشد.

حق بیمه، اولین نگرانی

از سوی دیگر علی دهقان کیا، فعال کارگری با اشاره به طرح کارورزی دولت به جام‌جم گفت: گرچه هرگونه فعالیتی برای کمک به اشتغال جوانان پسندیده است، اما طرح فعلی دارای مشکلات و نواقصی است که می‌تواند عامل نگرانی در میان کارگران و کارآموزان باشد، به این دلیل که نه‌تنها موضوع حقوق و دستمزد آنها مشخص نیست بلکه درباره حق بیمه آنها مشکلات عمده و ابهام زیادی وجود دارد.

دهقان‌کیا با اشاره به ماده 148 قانون کار افزود: حتی اگر از بحث دستمزد عبور کنیم نگرانی اصلی درباره شرایط حقوق بیمه‌ای افراد است، چون بر اساس قانون حتی اگر یک فرد برای یک ساعت هم در کارگاه یا شرکتی فعالیت داشته باشد باید بیمه‌شده باشد، اما اکنون هیچ دستورالعمل یا آیین‌نامه‌ای در این زمینه نیست و استناد شده است که کارآموزان نیازی به بیمه شدن ندارند در حالی که باید سؤال کنیم اگر حادثه‌ای اتفاق افتاد،چه شخصی پاسخگوست و کدام نهاد باید از کارآموزان دفاع کند.

به گفته وی، مشکل دیگر بیمه‌ای در این طرح مربوط به حق بیمه است به این دلیل که سازمان تامین اجتماعی باید دریافتی برای حقوق بیمه داشته باشد که بتواند خدمات ارائه کند، ولی در این طرح هنوز مشخص نیست که دولت حق بیمه مربوط را چگونه قرار است تامین کرده و در اختیار سازمان تامین اجتماعی قرار دهد به این دلیل که اگر مبلغ فوق پرداخت نشود، سازمان تامین اجتماعی که همین امروز هم با مشکلات عمده اقتصادی روبه‌روست، قطعا با چالش بزرگ‌تری روبه‌رو خواهد شد.

این فعال کارگری تاکید کرد: نکته دیگری که باید درباره طرح کارورزی بدانیم، مربوط به جایگزینی کارآموزان با نیروی کار فعلی است، چون هیچ مرز مشخصی برای این منظور مشخص نشده و احتمال سوءاستفاده و اختلاف‌های زیادی در این‌باره وجود دارد به همین دلیل لازم است توجه داشته باشیم نباید کارگری بیکار شود تا از کارآموزان جدید جایگزین آنها شود. دهقان‌کیا ضمن اشاره به امتیازهای چنین طرح‌هایی برای ارتقای سطح مهارتی نیروی کار به جام‌جم گفت: بهتر بود قبل از اجرای این برنامه، نشست‌های مشورتی تخصصی با نمایندگان کارگری برگزار می‌شد تا حین اجرا با مشکلات روبه‌رو نشویم و کل طرح با چالش مواجه نشود.

روزنه‌های سوءاستفاده بسته شود

در همین حال، اولیا علی بیگی، رئیس کانون‌عالی شوراهای اسلامی کار کشور معتقد است در طرح فعلی با در نظر گرفتن تجارب گذشته باید سازوکار اجرای طرح به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که هرگونه روزنه سوءاستفاده را برای کارفرمایان از بین ببرد به دلیل این‌که در صورت بی‌توجهی به این موارد قطعا موفقیت طرح با مشکلاتی مواجه می‌شود که نمی‌توانیم آنها را مدیریت و جبران کنیم. به عنوان مثال در ماده 10 نوسازی صنایع که قبلا اجرا شد، دیدیم متأسفانه جذب نیروی کار اتفاق نیفتاد و صرفا گروهی با استفاده از خلأ قانونی توانستند با 25 سال سابقه بازنشسته شوند و نیروهای جایگزین هم پس از دوره‌ای از کار بیکار شدند.

رئیس کانون شوراهای کشوری کار به جام‌جم گفت: در طرح یادشده به نظر کارشناسان شورا،باید ملاک جذب نیروهای جدید، فهرست بیمه‌ای اسفند 95 کارگاه‌ها باشد به این ترتیب که اگر کارگاهی ده نفر پرسنل داشته، نفر یازدهم باید مشمول طرح شود، نه این‌که کارفرما با همان تعداد شاغل به استفاده از امتیازهای طرح جدید اقدام کند.

به گفته این مقام صنفی به همین دلیل قرار شده که جلسه‌ای مشورتی با مسئولان وزارتخانه داشته باشیم تا بتوانیم قبل از اجرای طرح، مشکلات موجود آن را شناسایی و برطرف کنیم به این ترتیب نتیجه و دستاوردهای طرح می‌تواند برای اشتغال کشور مفید واقع شود.

پیش‌بینی اشتغال 70 درصدی کارورزان

عیسی منصوری معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی وزیر کار در تشریح جزئیات اجرای طرح کارورزی فارغ‌التحصیلان گفت: با توجه به کثرت نیروی کار، بنگاه‌های ما جذب نیرو نداشتند و 75 درصد افرادی که وارد بازار کار شدند در سال 1395، فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها بودند.

وی با بیان این‌که معمولا در بسیاری از کشورها از چنین ابزارهای تشویقی و حمایتی برای ترغیب و تشویق کارفرمایان در راستای جذب نیروی کار جدید استفاده می‌شود، گفت: هم اکنون در نظر داریم در گام اول کارفرما را تشویق کنیم تا نیروی کار فارغ‌التحصیل دانشگاهی جدید جذب کنند. بنابراین پیش‌بینی کردیم حدود دوسال، کارفرمایانی که نیروی کار دانش‌آموخته دانشگاهی جذب می‌کنند، مشمول مشوق بیمه کارفرمایی شوند. یعنی به ازای هر فرد جذب‌شده کارفرمایان مشمول حمایت بیمه سهم کارفرما بشوند.

منصوری ادامه داد: در مرحله بعد هدف ما آماده‌سازی نیروی کار برای بازار کار است که این افراد در دوره کارورزی مهارت لازم را برای ورود به بازار کار کسب می‌کنند.

معاون وزیر کار با بیان این‌که طرح کارورزی سال گذشته در هشت استان به صورت آزمایشی اجرایی شد، اظهار کرد: در اجرای آزمایشی طرح، بالای 70 درصد کسانی که در این طرح شرکت کرده بودند، جذب بنگاه‌های کار شدند.

عماد عزتی

اقتصاد