«بی‌خوابی» و آن چه باید بدانیم و بهتر است انجام دهیم!

به گزارش جام جم آنلاین ، این در حالی است که یک خواب مناسب می‌تواند روز بسیار بهتری را برای افراد با هر شغل و اشتغالی به ارمغان بیاورد. بر همین اساس و در پاسخ به سوال‌های متعدد شما، صفحه مشاوره این هفته را به بررسی «بی‌خوابی» اختصاص می‌دهیم.

خواب یکی از مهم‌ترین فرآیندهای بدن برای تنظیم عملکرد و انرژی خود است که بر اساس آخرین یافته‌ها در همه موجودات زنده وجود دارد. در این فرآیند بسیار مهم بدن به کمترین میزان انرژی مورد نیاز خود می‌رسد و سلول‌ها از جمله سلول‌های مغزی ضمن استراحت، فرصت کافی پیدا می‌کنند تا برای فعالیت‌های انرژی‌گیر روزانه، خود را آماده کنند. اما اگر این فرآیند به خوبی انجام شود، می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد و همین مساله بی‌خوابی را به عنوان یکی از شایع‌ترین و مهم‌ترین مشکلات روانپزشکی مطرح می‌کند.

«بی‌خوابی» چیست؟

وقتی فرد به مدت قابل توجهی، نتواند به حدی بخوابد که از خواب خود احساس رضایت داشته باشد و موجب ناراحتی و خستگی روزانه‌اش شود مبتلا به بی‌خوابی است. بی خوابی در هر دو جنس و سنین و طبقات اجتماعی مختلف دیده می‌شود و می‌تواند عمیقا بر احساس فرد از خوشبختی خود تاثیر منفی بگذارد.

خواب راحت با دستگاه

یکی از علل مهم خواب نامناسب اختلال تنفسی فرد است. این اختلال اگر شدید باشد باید یا توسط دستگاه یا در مواردی عمل جراحی درمان شود. البته تجویز چنین راهکارهایی توسط متخصص یا فوق‌تخصص‌های اختلالات خواب امکان‌پذیر است، اما خوب است بدانیم این روش‌ها و بویژه استفاده از دستگاه کمک تنفسی از راه‌های مناسب بهبود خواب در این افراد به شمار می‌روند. استفاده از این دستگاه نه تنها منجر به بهبود خواب می‌شود بلکه سایر عوارض مشکلات خواب در این افراد را از جمله خطر مرگ‌و‌میر حین خواب نیز کاهش می‌دهد.

خواب طبیعی چند ساعت است؟

خواب طبیعی افراد مختلف بر اساس عملکرد مغز و ساز و کارهایی که بدنشان با آنها تطابق پیدا کرده است می‌تواند کاملا متفاوت باشد. به طور میانگین میزان خواب طبیعی اکثر افراد جامعه بین
6 تا 9 ساعت در 24 ساعت است. بعضی از افراد در شبانه روز کمتر و بعضی بیشتر از این میزان می‌خوابند اما نکته بسیار مهم این است که افرادی که سال‌هاست بدون هیچ مشکلی کمتر از این میزان می‌خوابند و از خواب خود راضی هستند و در طول روز هم احساس خستگی و خواب آلودگی نمی‌کنند دچار مشکل نمی‌شوند. در واقع مغز و بدن بعضی افراد به گونه‌ای است که نیاز به خواب کمتری نسبت به دیگران دارد و این به معنای بیماری نیست.

عوامل بی‌خوابی کدامند؟

منشأ بی‌خوابی می‌تواند از علل و عوامل متفاوتی باشد. مهم‌ترین و شایع‌ترین عوامل بی‌خوابی مشکلات روانپزشکی هستند. بسیاری از مشکلات روانپزشکی از جمله افسردگی و اضطراب می‌توانند منجر به مشکلات خواب شوند.

مبتلایان به این اختلالات به طور معمول نه‌تنها در به خواب رفتن، به خاطر اشتغال ذهنی با افکار آزاردهنده، مشکل دارند بلکه در طول شب نیز خواب سطحی دارند، مداوم از خواب می‌پرند و گاه خواب‌های آزاردهنده می‌بینند.

یکی دیگر از مشکلات شایعی که می‌تواند منجر به اختلال خواب شود مشکلات تنفسی است. بسیاری از افراد در طول خواب دچار وقفه‌های تنفسی می‌شوند که می‌تواند خود را با خر و پف‌های شدید یا احساس خفگی نشان دهد. این مشکل بویژه در مردان چاق که گردن‌های کلفت و کوتاه دارند، افراد سیگاری یا افراد دچار مشکلات تیروئید شایع‌تر است.

مشکلات متعدد دیگری نیز می‌تواند منجر به اختلال خواب شود. اما افرادی هم هستند که بدون عامل مهم روانی یا جسمی مدت‌هاست از بی‌خوابی رنج می‌برند.

درمان دارویی اختلالات خواب

همان‌گونه که ذکر شد در بسیاری از موارد اختلالات روانپزشکی می‌توانند در کنار سایر علائم منجر به اختلال خواب هم بشوند.

این بیماری‌ها معمولا اگر درمان شوند پس از مدتی خواب فرد نیز بهبود مناسبی پیدا می‌کند، اما در مواردی نیاز هست که در کنار داروی اصلی، حداقل به مدت کوتاهی، فرد دارویی برای بهبود خواب خود دریافت کند. اما اگر فرد بدون مشکل جدی روانپزشکی دچار مشکل خواب است و با رعایت بهداشت خواب نیز هنوز خواب مناسبی ندارد هم مصرف داروها می‌تواند به او
کمک کند.

نگرانی درباره داروهای خواب‌آور

بسیاری از مراجعان ما درباره داروهای خواب‌آور نگرانی‌هایی دارند که مهم‌ترین آنها ترس از وابستگی به آن هاست. واقعیت این است که داروهای خواب آور از سال‌ها پیش در موارد مورد نیاز توسط روانپزشکان و سایر پزشکان تجویز می‌شوند اما در طول این مدت داروها تغییرات قابل توجهی پیدا کرده‌اند.

داروهای قدیمی‌تر خواب آور ممکن بود خیلی زود اثر خود را از دست بدهند و فرد نیاز داشته باشد برای رسیدن به اثر مناسب آنها را بیشتر مصرف کند. اما داروهای فعلی خواب‌آور اگر تحت نظر روانپزشک و بر اساس نیاز فرد و با مقدار مناسب تجویز شوند نگرانی زیادی در رابطه با مصرف بی‌رویه و وابستگی ندارند. البته همه داروها وقتی در حال مصرف با دوز درمانی هستند نمی‌توان ناگهان آنها را قطع کرد و در صورت نیاز کاهش و قطع آنها باید تحت نظر پزشک باشد.

خوشبختانه در حال حاضر داروهای خواب‌آوری در میان داروهای روانپزشکی وجود دارند که احتمال وابستگی به آنها تقریبا وجود ندارد و این داروها در ایران نیز با قیمت و کیفیت مناسبی در دسترس هستند اما بسیار مهم است که افراد بدانند خوددرمانی در همه حوزه‌های پزشکی و بویژه در بی‌خوابی می‌تواند منجر به عوارض ناگواری شود و باید برای شروع و پیگیری درمان به روانپزشک یا پزشکان فوق‌تخصص اختلالات خواب مراجعه کنند.

دکتر محمدرضا شالبافان

روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران