ساها، گنجینه‌ای برای اقتدار‌ملی

پراکندگی تجهیزات آزمایشگاهی در کشور و حتی خاک خوردن تعدادی از آنها با وجود صرف بودجه‌های سنگین برای تهیه این تجهیزات، موجب شده شاهد اتلاف بخشی از سرمایه‌های ملی باشیم. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی از سه سال پیش تصمیم گرفتند با توجه به ظرفیت عظیمی که در واحدهای دانشگاهی این مجموعه در سراسر کشور وجود دارد، سهم ارزش افزوده این سرمایه را ارتقا دهند و سرانجام موفق شدند 31 اردیبهشت سال گذشته با یکپارچه‌سازی مدیریت 11 هزار آزمایشگاه تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی در سراسر کشور، سامانه آزمایشگاه‌های همکار آزاد را با نام ساها راه‌اندازی کنند.

تشکیل ساها و مزایای آن

دکتر علیرضا ایرانبخش، مدیرکل توسعه و پشتیبانی شبکه‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره ضرورت تشکیل این سامانه و چگونگی عملکرد آن می‌گوید: قبل از تشکیل اداره‌ کل مستقل درخصوص آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها در حوزه معاونت پژوهش و فناوری، واحدهای آزمایشگاهی دانشگاه آزاد تقریبا جزیره‌ای و بدون ارتباطات طولی و عرضی عمل می‌کردند و هر واحد بر‌مبنای صرفه و صلاح خود مستقل تصمیم می‌گرفت. در تیر 1393 بر مبنای رویکرد مدیریتی دکتر حمید میرزاده، رئیس سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی و دکتر ابراهیم واشقانی‌ فراهانی، معاون پژوهش و فناوری تصمیم گرفته شد این بی‌نظمی با دو هدف جلوگیری از خریدهای غیرضروری و تکراری و بهینه‌سازی استفاده از تجهیزات تخصصی رفع شود تا بتوان علاوه بر بهره‌وری مناسب و مدیریت بهینه منابع و مصارف، پاسخگوی نیاز جامعه علمی کشور بود.

وی ادامه می‌دهد: ضعف در نگاه تخصصی هنگام خرید تجهیزات آزمایشگاه‌ها، ما را بر آن داشت تا 17 کارگروه تخصصی در حوزه‌های مختلف شیمی، مهندسی نفت، زیست‌شناسی، مهندسی پزشکی، مکانیک، مهندسی برق و سایر رشته‌ها با حضور متخصصان خبره و باتجربه تشکیل بدهیم تا درخواست واحدها را از نظر کیفیت فنی دستگاه و کیفیت ارائه خدمات و پشتیبانی ارزیابی کنند و هرگونه اقدام براساس نتایج بررسی این کارگروه‌ها و کمیته‌ تخصصی انجام می‌گیرد.

وی درباره میزان صرفه‌جویی ناشی از اجرای ساها می‌گوید: سال 94، تقریبا 11 میلیارد و 600 میلیون تومان صرفه‌جویی کردیم، هرچند این صرفه‌جویی به معنای تامین نکردن تجهیزات مورد نیاز آزمایشگاه‌ها یا خرید ابزار با کیفیت پایین نیست. به‌رغم همه فشارهای اقتصادی سال گذشته، تقریبا بیش از 45 میلیارد تومان تجهیزات آزمایشگاهی خریدیم.

تبدیل دانشگاه به یک مجموعه کارآفرین

دانشگاه‌ آزاد اسلامی با عبور از نسل اول و دوم فعالیت‌های خود در زمینه آموزش و پژوهش، در حال استقرار فعالیت‌هایش بر مبنای نسل سوم دانشگاه‌ها، یعنی کارآفرینی است.

مدیرکل توسعه پشتیبانی شبکه‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی، شبکه‌ای شدن آزمایشگاه‌های فعال در دانشگاه‌ها را در راستای تحقق این رسالت عنوان می‌کند و می‌گوید: هدف ما پاسخگویی به نیازهای کل جامعه علمی کشور است. بر این اساس، دیگر هیچ دستگاهی در انحصار یک فرد، گروه یا آزمایشگاه خاصی نیست. وی تأکید می‌کند: در کنار ممانعت از خریدهای غیرضروری، توزیع و جابه‌جایی امکانات مازاد آزمایشگاه‌ها میان سایر واحدهای دانشگاهی مطابق با نیاز آنها، یکی دیگر از رسالت‌های تعریف شده از سوی ساهاست که این کار با نظارت و هماهنگی ما در گستره جغرافیایی دانشگاه آزاد در کل کشور انجام می‌شود تا محققان دست‌کم زحمت را برای بهره‌گیری از این امکانات متقبل شوند.

به گفته دکتر ایرانبخش، همه استادان، پژوهشگران و دانشجویان کشور اعم از دولتی، غیردولتی و صنعتی می‌توانند از این ثروت عظیم ملی بهره‌مند شوند. همچنین همه کسانی که در حوزه‌های تخصصی بخش صنعت فعالیت می‌کنند، امکان استفاده از این امکانات را می‌یابند.

ایجاد بانک اطلاعاتی جامع دستگاه‌ها و تجهیزات

نبود بانک اطلاعاتی در زمینه‌های مختلف از مشکلات جدی در بیشتر سازمان‌ها و دستگاه‌های کشور در هر سطحی است. مدیرکل توسعه پشتیبانی شبکه‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی بر مبنای تجربیات خود در عرصه‌های مدیریتی مختلف، بانک اطلاعات جامع دستگاه‌ها، تجهیزات، کارکنان و ارائه خدمات آزمایشگاهی را راه‌اندازی کرد.

وی با اشاره به اطلاعات جمع‌آوری شده از طریق فرم‌های مخصوص طراحی شده در این زمینه می‌گوید: در حال حاضر اطلاعات مربوط به همه دستگاه‌های خریداری شده در 34 سال گذشته، تعداد آزمایشگاه‌ها، پرسنل و درجه تحصیلی آنها، تجهیزات ایمنی و خدمات آزمایشگاهی در این بانک وجود دارد.

دکتر ایرانبخش با اشاره به اقدامات انجام شده برای ارتقای ایمنی آزمایشگاه‌ها می‌گوید: یکی از اهداف مهم ما، استقرار استاندارد بین‌المللی ایزو 17025 است. به همین منظور بخشنامه‌های دقیق و مهمی را در راستای ایمنی آزمایشگاه‌ها، کارگاه‌ها و ایمنی استفاده از مواد شیمیایی تدوین، تصویب و به واحدها ابلاغ کردیم. همه واحدها را تشویق کرده‌ایم با اختصاص ردیف‌های پژوهشی و مالی برای استاندارد‌سازی آزمایشگاه‌ها و استقرارسیستم‌های ایمنی تلاش کنند.

شیوه استفاده از خدمات

متقاضیان استفاده از امکانات ساها می‌توانند از طریق نشانی اینترنتی saha.iau.ir وارد سامانه آزمایشگاه‌های همکار آزاد شوند و بدون آن‌که به عضویت نیازی باشد، می‌توانند ضمن دستیابی به مشخصات دستگاه مورد نظر خود، درخواست استفاده حضوری یا غیرحضوری از آن را نیز ثبت کنند.

دکتر ایرانبخش درباره تعرفه استفاده از خدمات می‌گوید: دانشجویان دانشگاه آزاد با تخفیف 50 درصدی و سایر دانشگاه‌ها با 30 درصد تخفیف می‌توانند از امکانات آزمایشگاه‌های ما در نقاط مختلف کشور استفاده کنند. به همین نسبت، استادان و محققان نیز از تخفیف‌های خاص برخوردار می‌شوند. با این کار عدالت پژوهشی نیز در حال اجراست.

سیاست‌های تشویقی برای موفقیت «ساها»

ایجاد انگیزه میان کارکنان در موفقیت و تحقق اهداف یک طرح، اهمیت بسیار دارد و خوشبختانه این موضوع مهم در اجرای ساها دیده شده است.

مدیرکل توسعه پشتیبانی شبکه‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی، بازنگری در حق فنی آزمایشگاه‌ها بعد از 13 سال را از ثمره‌های مثبت تولد ساها عنوان می‌کند و می‌گوید: معتقدم کار در آزمایشگاه‌ها باید به ارزش تبدیل شود. این یکی از شعارهایی است که همیشه به‌دنبال تحقق آن بوده‌ام. در این دوره توجه خاصی به این نیاز کارشناسان آزمایشگاه‌ها شد. در ضمن با برنامه‌ریزی و اجرای بیش از 30 دوره تخصصی، سعی بر آن شد دانش و مهارت کارشناسان آزمایشگاه به‌روز و در سطح قابل قبولی باشد.

وی ادامه می‌دهد: براساس بخشنامه ابلاغ شده، آزمایشگاه‌ها در ازای ارائه خدمات به واحدهای داخلی دانشگاه به میزان 5 درصد و بیرون از دانشگاه تا 15 درصد حق فنی دریافت کنند. این اقدام یک بازی برد ـ برد است که باعث به‌روز و استاندارد ماندن آزمایشگاه‌ها می‌شود.

نظارت بر عملکرد شبکه

دکتر ایرانبخش ـ که بخوبی می‌داند نظارت و پایش عملکرد بخش‌های مختلف در موفقیت و تحقق اهداف ساها بسیار موثر است ـ بعد از کسب مجوز، اداره نظارت و پایش ساها را راه‌اندازی کرده است.

به گفته وی، بازدیدهای سیستماتیک و دوره‌ای، بررسی نظرات کاربران درباره کیفیت خدمات و چگونگی عملکرد کارشناسان مسئول، رسیدگی به شکایت‌های کاربران و نواقص گزارش شده از جمله محورهای فعالیت اداره نظارت ساهاست. متقاضیان می‌توانند با تلفن گویای 47350000 نظرات، پیشنهادها و شکایات خود را مطرح کنند. مدیرکل توسعه پشتیبانی شبکه‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی تأکید می‌کند: همه اطلاعات از زمان اعلام تقاضا تا زمان تماس کارشناس و هماهنگی‌ها ثبت می‌شوند و این فرآیند کاملا نظارت می‌شود.

تخفیف 50 درصدی به دانش بنیان‌ها

براساس سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب در شهریور 93، تا پایان سال 1404 باید 50 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) از محل شرکت‌های دانش بنیان تامین شود. اگر دانشگاه آزاد اسلامی را 50 درصد ظرفیت آموزش عالی کشور بدانیم، این یعنی 25 درصد از تولید ناخالص داخلی باید از خود دانشگاه آزاد اسلامی و از محل تولیدات شرکت‌های دانش بنیان باشد.

دکتر ایرانبخش با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: ترتیبی اتخاذ شده تا شرکت‌های دانش بنیانی که در تولید محصولات خاص خلاقانه و نوآورانه عمل می‌کنند، از امکان دریافت تخفیف 50 درصدی خدمات ما در ساها برخوردار شوند. دانشگاه آزاد تلاش می‌کند تا جامعه علمی کشور، کارهای خودش را به نحو احسن انجام بدهد.

مدیرکل توسعه پشتیبانی شبکه‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان می‌کند: با آن‌که هنوز در مرحله فرهنگ‌سازی، توسعه و معرفی ظرفیت‌های ساها هستیم، خوشبختانه در سال 94 از محل اجرای این طرح 9 میلیارد و 800 میلیون تومان درآمد داشتیم و پیش‌بینی می‌کنیم امسال درآمد بیشتری کسب شود.

ارتقای کیفیت مقالات تولیدی

یکی از مشکلات ما این است که نشریات علمی معتبر بین‌المللی از انتشار برخی مقالات ما به دلیل بی‌کیفیت بودن مستندات امتناع می‌کنند. توزیع امکانات آزمایشگاهی در کل کشور و تسهیل شرایط دسترسی دانشجویان و محققان به این تجهیزات باعث رفع این مشکل و ارتقای کیفیت تولیدات علمی می‌شود و این اتفاق بسیار خوشایندی برای کشور است.

مدیرکل توسعه پشتیبانی شبکه‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه می‌دهد: ضمن توجه به پتانسیل‌های خاص هر استان، به منظور هویت‌بخشی به آزمایشگاه‌ها و دستگاه‌ها، این توانمندی‌ها در قالب کتاب‌های تخصصی چاپی و الکترونیک، کاتالوگ و کتاب‌های استانی منتشر شده و می‌شود.

وی با اشاره به انتشار دو نسخه از کتب مرجع در حوزه آزمایشگاه می‌گوید: ترجمه و چاپ جزوات و کتاب‌های مرجع دانشگاه‌های معتبر دنیا همچون ماساچوست و هاروارد، به عنوان یکی از برنامه‌های ساها همچنان ادامه دارد و همچنین با استفاده از ظرفیت عظیم دانشگاه اقدام به تالیف کتب مرجع کرده‌ایم.

دکتر ایرانبخش در پایان اظهارات خود از جامعه علمی کشور دعوت می‌کند تا در بارور کردن نهال نوپای ساها و تبدیل آن به یک درخت تنومند با هدف ارتقای اقتدار علمی ایران در حد توان همکاری و تلاش کنند.

سهیلا فلاحی