مجازات شکار گونه‌های در معرض انقراض

با این اوصاف باید دید شکار گونه‌های حیوانی از نظر قانون چه حکمی دارد و چه مجازاتی در انتظار متخلفان است؟

مجازات شکار گونه‌های در معرض انقراض

شکار و تلفات گونه‌های در معرض انقراض مانند پلنگ و یوزپلنگ ایرانی صدمه غیرقابل جبرانی به حیات وحش و محیط زیست ایران وارد کرده است؛ همان‌طور که ببر مازندران و شیر ایرانی در طول نیم قرن گذشته نابود و منقرض شدند، حالا گونه‌های بیشتری از گربه‌سانان در معرض تلف شدن و انقراض هستند. جدا از موارد مربوط به شکار غیرمجاز، تصادف با وسایل نقلیه و البته کشتن حیوانات وحشی توسط چوپانان محلی بخشی از مهم‌ترین علت تلف شدن حیوانات به‌خصوص گونه‌های نادر در سال‌های اخیر بوده است. در برخی موارد چوپانان و افراد محلی ادعا می‌کنند حمله پلنگ به دامهایشان باعث تلف شدن تعدادی گوسفند و بز اهلی می‌شود و برای همین خود را در کشتن این حیوانات وحشی محق می‌دانند اما آیا چنین ادعایی از سوی قانون قابل پذیرش است؟

براساس قوانین موجود، شکار گربه سانان و گونه‌های وحشی در معرض انقراض به کلی ممنوع بوده و سازمان محیط زیست از صدور هرگونه مجوز برای شکار این گونه‌ها منع شده است.

همچنین براساس ماده 13 قانون صید و شکار (اصلاحی 1375) شکار جانوران وحشی کمیاب و در معرض خطر انقراض از قبیل جبیر، گورخر، گوزن زرد ایرانی، پلنگ و یوز پلنگ، تمساح (کروکودیل)، هوبره و میش مرغ ممنوع است و هرکس مرتکب آن شود به مجازات حبس از 91 روز تا سه سال یا جزای نقدی محکوم می‌شود. البته اگر کسی بعد از مجازات دوباره مرتکب چنین جرمی شود، بار دوم به هر دو مجازات محکوم می‌شود.

همچنین براساس ماده 13 مذکور، شکار در پارک‌های ملی، شکار، صید یا کشتار جانوران وحشی با استفاده از سموم و مواد منفجره و امثال آن و شکار به‌صورت تعقیب با استفاده از وسیله نقلیه موتوری و‌همچنین کشتار آنان به طریق جرگه و محاصره دسته‌جمعی، مبادرت به اقداماتی که موجبات آلودگی آب دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان با مواد غیرنفتی را فراهم آورده و باعث مرگ و میر آبزیان یا به‌خطر افتادن محیط‌زیست آنان شود و ایجاد یا فراهم کردن مقدمات آتش‌سوزی در پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی و مناطق حفاظت شده یا پناهگاه‌های حیات وحش براثر بی‌مبالاتی یا‌رعایت نکردن مقررات محیط‌زیست یا تخلف از نظامات دولتی، جرم بوده و برای مرتکب علاوه بر حبس از 91 روز تا سه سال، جزای نقدی از 180 هزار تومان تا 2 میلیون تومان در پی دارد.

قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 هم از منظر عمومی جرم، مجازات‌های خاصی را برای شکار غیرمجاز حیوانات در نظر گرفته است. در ماده 679 این قانون آمده است: «هرکس حیواناتی را که شکار آنها توسط دولت ممنوع اعلام شده است بکشد یا مسموم یا تلف یا ناقص کند به حبس از 91 روز تا شش ماه یا جزای نقدی از یک میلیون و 500 هزار ریال تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.»

جریمه نقدی صید و شکار غیرمجاز

آنچه به‌عنوان جزای نقدی در قانون صید و شکار و قانون مجازات اسلامی درخصوص مجازات صید و شکار غیرمجاز تعیین شده، پس از وصول به خزانه عمومی واریز می‌شود اما علاوه بر اینها، سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان مدعی خصوصی می‌تواند علاوه بر درخواست مجازات فرد، جبران خسارت وارده را نیز مطالبه کند.

براساس بند (چ) ماده 3 قانون شکار و صید (مصوب 1346 و اصلاحی 1375) تعیین بهای جانوران وحشی به لحاظ مطالبه ضرر و زیان از وظایف و اختیارات شورای عالی حفاظت محیط‌زیست است و براساس ماده 18 همین قانون در مورد جرایم مذکور، سازمان محیط‌زیست از حیث مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم به‌عنوان شاکی خصوصی شناخته می‌شود.

شورای عالی محیط‌زیست در سال 94 با بازنگری در میزان جریمه‌های نقدی قابل پرداخت از بابت ضرر و زیان وارده به محیط‌زیست ناشی از شکار و صید غیرمجاز جانوران وحشی موضوع بند(چ) ماده 3 قانون شکار و صید، مبالغ به نسبت سنگینی تا حداکثر 100 میلیون تومان برای شکار غیرمجاز تعیین کرد.

گرچه این جریمه از بابت ضرر و زیان به محیط زیست از فرد خاطی مطالبه می‌شود ولی در واقع نمی‌تواند جبرانی برای از دست رفتن یک گونه در معرض انقراض تلقی شود اما به هرحال این امید وجود دارد که وضع جریمه‌های سنگین بتواند به‌عنوان یک عامل بازدارنده در پیشگیری از صید و شکار موثر باشد.

براساس مصوبه شورای عالی محیط‌زیست، بالاترین میزان جریمه برای شکار غیرمجاز یوزپلنگ و پلنگ به ترتیب 100 و 80 میلیون تومان تعیین شده است. پس از این دو گونه گربه‌سان و در معرض انقراض، جریمه شکار گوزن زرد 60 میلیون و جریمه شکار گورخر ایرانی، خرس سیاه و خرس قهوه‌ای 50 میلیون تومان تعیین شده است. جریمه مرال وشوکا هم 35 میلیون تومان است. شکار گربه شنی، گربه پالاس و سیاه گوش هم 10 میلیون تومان برای شکارچی جریمه دارد. جریمه شکار گونه‌های کوهستانی و شایع در شکار مانند قوچ، میش وحشی، کل و بز وحشی، آهو و جبیر هم 10 میلیون تومان است. در خصوص صید غیرمجاز آبزیان هم بیشترین جریمه مربوط به صید کوسه ماهیان، با جریمه 30 میلیون تومانی و پس از آن صید غیرمجاز انواع ماهی خاوریاری تا 10 میلیون تومان جریمه در پی خواهد داشت. در میان پرندگان هم بیشترین جریمه برای شکار غیرمجاز شاهین، بحری، بالابان، لاچین و طرلان با مبلغ 60 میلیون تومان است. در میان خزندگان هم، شکار تمساح پوزه کوتاه ایرانی 20 میلیون تومان جریمه دارد.

شاهرخ صالحی کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی