آمادگی ایران برای مقابله با هر تهدید احتمالی

یکی از مهم‌ترین مولفه‌های قدرت دفاعی ایران، شرایط جغرافیایی کشورمان است؛ موضوعی که سطح توان دفاعی کشورمان را نسبت به سایر بازیگران منطقه‌ای افزایش داده است. برای بهینه‌سازی استفاده از این توانمندی، چه برنامه‌هایی را می‌توان پیاده کرد؟

موضوع جغرافیا اهمیت زیادی در معادلات دفاعی کشورمان دارد. در همین راستا همایشی با تمرکز بر مناطق کویری و بیابانی برگزار می‌کنیم تا به یک معماری
دفاعی ـ امنیتی مطلوب در این رابطه برسیم. از یاد نبریم که نزدیک به 64 درصد از خاک کشور بیابانی و کویری است. با این حال این پدیده به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته است. بنابراین با توجه به این‌که امنیت پایدار از مسیر توسعه و پیشرفت عبور می‌کند، ناچاریم در حوزه مسائل دفاعی و امنیتی، این مناطق را نادیده نگیریم.

آیا در حال حاضر توازنی در توزیع امکانات توسعه‌ای در کشورمان وجود دارد؟

ما الان با معضل عدم تعادل منطقه‌ای مواجه هستیم. به این معنا که اگر کشور را به دو منطقه غربی و شرقی تقسیم کنیم، استان‌هایی شامل هرمزگان،‌ سیستان‌و‌بلوچستان،‌ یزد، خراسان‌جنوبی و... جزو منطقه شرقی به حساب می‌آیند. وسعت منطقه غربی 45درصد است و وسعت منطقه شرقی 55 درصد. مناطق کویری بیشتر در منطقه شرقی قرار دارند. به لحاظ جمعیتی حدود 90درصد جمعیت در منطقه غربی است و 10درصد جمعیت در منطقه شرقی. وقتی به لحاظ صنعت و اشتغال صنعتی بررسی می‌کنیم باز به همین آمار برخورد می‌کنیم. همچنین در شاخصه‌های دیگر توسعه، مثل بزرگراه‌ها، راه‌های اصلی و‌ راه‌آهن نیز با یک عدم تعادل در این مناطق مواجه هستیم. این درحالی است که منطقه شرقی نزدیک به 65درصد از ذخایر معدنی را داراست. به لحاظ دیگر شاخصه‌های رشد مثل اشتغال رشد، اشتغال کشاورزی، ‌اشتغال خدمات، تراکم جمعیت و تراکم روستایی و تراکم شهری نیز کاملا به عدم تعادل میان شرق و غرب می‌رسیم که می‌تواند آثار سویی را در پی داشته باشد. به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب هم در بیانات مختلفشان تاکید فرمودند باید به کویرها و بیابان‌زدایی توجه داشت. تلاش‌هایی هم در این زمینه صورت گرفته اما کافی نبوده است. برای همین باید الگوی پیشرفت و توسعه خودمان را داشته باشیم تا به وضعیتی متوازن برسیم.

این عدم توازن، امنیت مناطق کمتر توسعه‌یافته ما را نیز تهدید می‌کند. آیا در طراحی الگوی پیشرفت و توزیع اعتبارات، این‌گونه ملاحظات امنیتی در نظر گرفته می‌شود؟

طبیعتا یکی از مسائل که باید به آن توجه داشت، مساله امنیت است و یکی از حوزه‌های ناامنی قاچاق مواد مخدر و کالاست که جزو مشکلات منطقه است. همان‌طور که گفتید، برخی مشکلات مربوط به عدم‌توسعه یافتگی این مناطق است و به میزان رشد و پیشرفت آن مناطق، خواه ناخواه این معضلات کاهش پیدا خواهد کرد. ترانزیت هم بحث مهمی است. هم‌مرز بودن با کشورهای همسایه مزیت‌های مختلفی دارد که باید شناسایی شود. همه اینها از نظر دفاعی و امنیتی حائز اهمیت است و نگاه جامعی می‌خواهد تا مزیت‌ها و چالش‌ها را شناسایی کرده و برنامه روشنی برای آن داشته باشیم. البته این برنامه یک یا دو ساله نیست بلکه ممکن است چند ده ساله باشد.

به‌نظر می‌رسد از نظر دفاعی و امنیتی، مردم می‌توانند مهم‌ترین نقش را در این مناطق داشته باشند. این‌طور نیست؟

امنیت پایدار در این مناطق مساله مهمی است و شرط تحقق آن پیش‌بینی زیرساخت‌های لازم است. با این حال موافقم که امنیت پایدار سخت‌افزاری صرف نیست بلکه برآمده از مشارکت مردم است. نظام سکونتگاهی ما در این مناطق خیلی روشن نیست. اگر بتوانیم نظام استقرار سکونتگاه‌ها را معلوم کنیم آن سکونتگاه‌ها می‌توانند به ایجاد امنیت پایدار در آن مناطق کمک کنند، همان‌طور که توسعه و پیشرفت در این مناطق می‌تواند در چارچوب معماری دفاع و امنیتی، امنیت را به این مناطق برگرداند. ضمن این‌که مناطق خالی و بدون جمعیت در کشور فرصتی برای دشمن است. ما باید در مناطق خالی از جمعیت به طریق مناسب استقرار جمعیتی داشته باشیم چون استقرار جمعیت با برقراری دفاع و امنیت همخوانی دارد. در مورد جمهوری اسلامی که امنیت و دفاع آن مردم‌پایه است این مساله اهمیت ویژه دارد. به هر حال دروازه ورود به ایران از شرق، از این مناطق می‌گذرد. می‌دانید که در طبس آمریکایی‌ها در همین منطقه عملیات انجام دادند و بخشی از اشرار ما در این منطقه عملیات می‌کنند. اینها همه ملاحظاتی است که باید در نظر گرفته شود.

با توجه به ملاحظاتی که مورد اشاره قرار دادید، آیا در کل، تنوع شرایط جغرافیایی ایران، تامین‌کننده نیازهای دفاعی ایران است یا نه؟

کشور ما موقعیت ژئوپلتیکی و ژئواستراتژیکی خاص خود را دارد. البته کشورها به لحاظ نوع دفاع، تقسیم‌بندی می‌شوند. کشور ما برای دفاع خوب شکل مناسبی دارد. برخی کشورها باریکه‌ای هستند که برای دفاع مناسب نیستند یا وسعت کافی و عمق استراتژیک ندارند. تنوع جغرافیایی هم امتیازات ویژه‌ای را به ما برای دفاع از کشورمان می‌دهد. بنابراین تنوع جغرافیایی از جمله مزیت‌ها ماست. ما هم دریا، هم کوهستان و هم دشت داریم و این تنوع موجب شده که نظام دفاع ما این توانایی را داشته باشد تا با هر خطر و تهدیدی مواجه شود.

آیا این ویژگی‌ها برای ایران منحصربه‌فرد است یا نمونه مشابه منطقه‌ای داریم؟

اینها امتیازات و ویژگی‌های دفاعی ایران به لحاظ جغرافیایی است و البته برخی کشورهای دیگر نیز از چنین ویژگی‌هایی برخوردارند، با این حال بعضی از کشورها دریا ندارند، یا برخی از آنها جنگ در کوهستان را تجربه نکردند و حتی برخی از آنها با جنگ در کویر آشنایی ندارند. همچنین برخی کشورها به لحاظ وسعت سرزمینی نمی‌توانند آن رزمایش‌هایی را که در ایران اتفاق می‌افتد، تجربه کنند.

در کنار مزیت‌هایی که برای تنوع جغرافیایی ایران برشمردید، نقاط چالش برانگیز موقعیت ژئوپلتیک ما کجاست؟

در کنار امتیازات گفته شده، تعداد مرزها بخصوص بعضی مرزهای ناامنی که در جوار کشورهای همسایه وجود دارد، باعث شده شاهد نفوذ تروریست‌ها از مرزهای بویژه شرقی و انتقال مواد مخدر باشیم. وجود برخی بحران‌ها در کنار مرزها می‌تواند آثار مختلفی داشته باشد که البته جمهوری اسلامی با توجه به دانش گسترده‌اش توانسته است وظایف خود را بخوبی در حوزه دفاعی انجام دهد.

از آنجا که اصولا توان دفاعی هر کشور ارتباطی مستقیم با حوزه توانمندی دیپلماتیک دارد، فکر می‌کنید ویژگی‌ها و توانمندی‌های ایران بویژه در حوزه ژئواستراتژیک تا چه اندازه می‌تواند، حوزه دیپلماسی ما را تقویت کند؟

یکی از عناصر قدرت ملی حوزه ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک است و این عنصر قدرت ملی، پشتوانه قدرت دیپلماسی است. ظرفیت ژئوپلتیک ما می‌تواند قدرت دیپلماسی را توسعه بدهد و از این حیث امتیازات ایران کم‌نظیر است. به همین دلیل قدرت ایران در شش، هفت حوزه منطقه‌ای شامل خلیج‌فارس، شبه‌قاره، ‌آسیای میانه، قفقاز،‌ عراق و شامات و حوزه دریای خزر تعریف می‌شود که این مساله از نشانه‌های قدرت ملی است. با این قدرت دفاعی، کشورمان می‌تواند نقش مثبتی در صلح و امنیت منطقه ایفا کند. البته ما امروز شاهد ماجراجویی برخی کشورها برای برهم ریختن نظام منطقه هستیم اما ایران متکی بر توانمندی ذاتی، ژئوپلتیکی، دفاعی، منطقه‌ای و ملی در واقع به دنبال تثبیت هر چه بیشتر نظام امنیتی و حفظ منافع کشورهای منطقه است.

فتاح غلامی

سیاسی