هویت در حـال تخریب

رد پای دوره قاجاریه بیشتر از همه دوران تاریخی در میدان بهارستان هویداست و به هر گوشه آن که سرک می‌کشی برگی از کتاب خاطرات تاریخ ایران گشوده می‌شود.

میدانی که بین محله سرچشمه در جنوب و محله فخرآباد در شمال و خیابان مجاهدین در شرق و جمهوری در غرب قرار گرفته است.

وارد میدان بهارستان که می‌شوید بجز شلوغی و ساختمان‌های قدیمی و فرسوده و مغازه‌هایی که کفش، کیف، لباس، آبمیوه و غذا می‌فروشند، آنچه بیش از همه به چشم می‌آید بنای زیبای کاخ بهارستان است.

صاحب اولیه کاخ، میرزا حسین خان سپهسالار، نخست‌وزیر ناصرالدین شاه بود که بعد از مرگ وی ناصرالدین شاه مالک آن می‌شود و پس از انقلاب مشروطه این کاخ برای تشکیل مجلس در نظر گرفته شد تا این‌که مجلس جدید ساخته می‌شود.

این بنا سه بار آتش می‌گیرد و یک بار هم توسط محمدشاه با تمام نمایندگانش به توپ بسته می‌شود.

با این حال هنوز این بنا یکی از زیباترین بناهای تاریخی تهران است که در حال حاضر به موزه مجلس تبدیل شده است.

در کنار ساختمان سه گوش مجلس جدید، سال‌هاست که نظاره‌گر تاریخ پرفراز و نشیب ایران و از جمله وقایعی چون انقلاب مشروطه و ترور حسنعلی منصور و مبارزات مصدق و خیلی از وقایع انقلاب 57 است.

در ادامه مجموعه ساختمان‌های مجلس و موزه آن اولین کتابخانه عمومی تهران، کتابخانه مجلس با یک قرن قدمت قرار دارد که یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌ها از حیث داشتن کتب خطی است و در کنار آن مسجد و مدرسه عالی مطهری که در گذشته به سپهسالار معروف بود، قرار دارد.

شمال میدان بهارستان در خیابان کمال‌الملک بعد از عبور از کنار مغازه‌هایی که سازهای مختلف موسیقی سماور و ظروف مسی و استکان‌ها و قوری‌هایی با نقش شاهان قاجار می‌فروشند، درست پشت ساختمان‌های وزارت و ارشاد اسلامی و سازمان برنامه و بودجه بنای تاریخی قرار دارد که نقش و نگارهای متعدد و باغ مفرح و زیبایش آن را به نگارستان معروف کرده است.

در حال حاضر تنها بخش کوچکی از بنای باغ نگارستان که قبلا حوضخانه بوده به‌عنوان موزه تذهیب، مینیاتور، خاتم‌سازی، سفالگری و زری‌بافی باقی مانده و بقیه بخش‌های آن تخریب شده است.

شما می‌توانید با دیدن این موزه و رفتن به کافه طهرون ـ که جزئی از باغ نگارستان است ـ با فضای سنتی که دارد و نوشیدن عرقیات سنتی که در آنجا سرو می‌شود یک روز خاطره‌ساز داشته باشید. سفره‌خانه سنتی دیگری هم کنار اتحادیه صنف سفره خانه‌داران در خیابان کمال‌الملک است.

عکاسی تهامی هم از قدیمی‌های بهارستان در همین محدوده است که طی 90 سال به همراه پدرش تاریخ مصوری از تهران و ایران ساخته است و با عکس‌های سیاه و سفید و رنگ و رو رفته‌ای که زیر غبار ویترین مغازه، قدیمی و کهنه‌تر به نظر می‌رسند مدت‌هاست خاطره‌بازها را میخکوب عکس‌های خود کرده است.

به موازات خیابان صفی علیشاه و خانقاه آن خیابان معروف ظهیرالاسلام قرار دارد. خیابانی که مدت‌هاست چاپخانه‌ها، کاغذفروشی‌ها و صحافان هویتی تازه برای آن ساخته‌اند، خیابانی قدیمی با ساختمان‌های فرسوده‌ که چهره‌ای چندان زیبایی ندارد.

خیابان را ماشین‌ها و گاری‌هایی که بارشان کاغذ است قرق کرده‌اند. شاید این شلوغی باعث شده دیگر نه تنها صدای ساز استاد صبا در این خیابان به گوش نرسد، بلکه به‌سختی می‌توان خانه او را که حالا موزه صباست در این هیاهو یافت. خانه‌ای که تاریخ موسیقی وسازها و وسایل استاد را در سینه خود جا داده است.

البته سقاخانه معروف ظهیرالاسلام که روزگاری از مهم‌ترین سقاخانه‌های تهران بود و به دلیل آینه‌کاری‌های فراوان آن به سقاخانه آینه معروف شده بود هم در قیل و قال بازار کاغذفروشان گم شده است.

اما آنچه در کنار چاپخانه‌ها رونق گرفته کارت فروش‌ها هستند که کارت‌های عروسی، عزا، تولد و هر نوع دعوت نامه‌ای اعم از مهمانی و همایش را چاپ می‌کنند و در بین آنها کارت‌های عروسی با تزئینات و جنس‌های متنوع و زرق و برق‌هایی که روی قیمتشان بی‌تاثیر نیست بیشتر به چشم می‌آیند.

در جنوب میدان در خیابان ملت یکی دیگر از سندهای تاریخی بهارستان، باغ نظامیه یا کاخ مسعودیه قرار دارد؛ کاخی که نمای ظاهری آن نشان می‌دهد این بنا تا چه اندازه قدیمی و باارزش است.

عمارت مسعودیه توسط سراج‌الملک برای سلطان مسعود میرزا ظل‌السلطان ساخته شده است و به کاخ مسعودیه معروف شد.

از آن دوران تا زمان حال این‌کاخ کارکرد‌های مختلفی را تجربه کرده؛ ازجمله تا مدت‌ها در اختیار آموزش و پرورش بوده است.

عمارت در حال بازسازی و مرمت است، ولی قسمت‌های بیرونی بنا، عکسخانه و سفره‌خانه آن قابل استفاده است‌.

فضای وسیع محوطه باغ و سردرها با گچبری‌ها و ستون‌های زیبا وجود بخش اندرونی و بیرونی و حوضخانه همه از زیبایی‌های این کاخ است که در نوع خود بی‌نظیر است.

اگر در کوچه پس‌کوچه‌های میدان بهارستان قدم بزنید خواهید دید وجود خانه‌های قدیمی در این محله کم نبوده که کم‌کم در حال تخریب و فراموش شدن هستند؛ خانه‌هایی که هویت محله بهارستان است.

اکرم بیگی

ضمیمه چمدان