استیکرهای پردرد سر

اما مانند هر پدیده اجتماعی همه‌گیر دیگری تلگرام نیز با مشکلات و معضلات زیادی همراه است و هر بار بروز مشکلات اخلاقی و شرعی در این شبکه مسئولان را مجاب کرده تا واکنش نشان دهند.

در کنار ربات‌های غیراخلاقی و مزاحم تلگرام، پدیده دیگری که گیربانگیر کاربران و حتی مدیران خود تلگرام شده، استیکرها یا برچسب‌هایی است که در شبکه پیام‌رسان ساخته و دست‌به دست می‌شود. پدیده‌ای که این اپلیکیشن را حتی تا مرز فیلتر شدن هم پیش برده است.

برچسب‌های خوش‌آب و رنگ

اولین بار در اپلیکیشن وایبر بود که استیکرها یا همان برچسب‌ها بیشتر از قبل دیده شد و کاربری آنها برای کاربران تعریف جدیدی پیدا کرد.

این تصاویر گرافیکی که در واقع همان ایموجی‌ها در سرو شکلی بزرگ‌تر و متفاوت‌تر هستند به اپلیکیشن‌های مختلف و شبکه‌های اجتماعی این اجازه را می‌داد که پیام‌های تصویری خود را به شکلی اختصاصی بر پایه همان ایموجی‌ها ارائه کنند.

اما در تلگرام داستان به صورت دیگری بود، زیرا این اپلیکیشن که قصد داشت به هر شکل کاربران بیشتری را به خود جلب کند، درهای باغ بهشت را به سوی کاربرانش باز کرده بود و از هر امکانی برای آنها دریغ نمی‌کرد. یکی از همین امکانات اضافی، قابلیت ساخت استیکرهای شخصی برای کاربران بود.

طولی نکشید که موج بزرگی از برچسب‌های متنوع و البته بومی در این شبکه پیام‌رسان دست به دست شد و در این بین جمع زیادی از این استیکرها به موضوعات و تصاویری توهین‌آمیز، هجو و ناهنجار اختصاص داشت.

این مساله تا جایی بین کاربران نفوذ پیدا کرد که این اپلیکیشن را به یک تهدید و نگرانی فرهنگی تبدیل کرد.

مساله زمانی بیشتر از قبل تاریک بودن خود را نشان داد که به نقض حریم خصوصی کاربران انجامید، زیرا استیکرهای بسیاری با استفاده از عکس واقعی پروفایل کاربران ساخته شد و حتی رسانه‌ها هم به آن واکنش نشان دادند.

فحاشی به زبان تصویر

قابلیت ساخت استیکرهای اختصاصی که در نگاه اول مثبت به نظر می‌آمد به یک تهدید تبدیل شده بود، اما مساله بزرگ‌تر تمایل کاربران به استفاده از چنین تصاویر ناهنجاری بود.

دکتر اکرم فاتحی، متخصص مردم‌شناسی درخصوص چنین رفتارهایی در میان کاربران ایرانی می‌گوید: «یک شهروند معمولی در شرایط عادی از بیان جملات رکیک، نامتعارف و ناهنجار خود‌داری می‌کند و تا جایی که مجبور نباشد به این مساله تن نمی‌دهد.

اما وقتی قرار باشد چنین محتوایی به شکل یک عبارت طنز یا نقل قولی از جانب فرد دیگری بیان شود، شهروند به نوعی خود را توجیه کرده و خود را تنها در جایگاه راوی قرار می‌دهد و بار مسئولیت بیان چنین الفاظی را از دوش خود برمی‌دارد.

در چنین حالتی نه‌تنها خود را در آستانه افول اخلاقی نمی‌بیند، بلکه حس لجام گسیختگی و ناهنجار طلبی خود را نیز ارضا می‌کند.»

به عقیده این محقق و استاد دانشگاه، برچسب‌های تلگرام کار را از این هم راحت‌تر کرده، زیرا کاربر خود را تنها در جایگاه مخاطب می‌بیند و با کپی کردن آنها هدفی جز خندیدن و خنداندن دوستان خود ندارد.

در چنین شرایطی و تا زمانی که بخش آگاه جامعه و نه حاکمیت به مرحله کنشگری به چنین مسائلی نرسد و مخاطبان را به استفاده نکردن از این محتویات هجو تشویق نکند، این ناهنجاری به‌عنوان یک پدیده غیرفرهنگی رشد می‌کند و رفته رفته به نفوذ خود در جامعه ادامه می‌دهد.

تلگرام تا مرز فیلترینگ

با رسانه‌ای شدن موضوع برچسب‌های غیراخلاقی تلگرام و وجود شاکیان خصوصی، گمانه‌زنی در‌خصوص مسدود شدن این شبکه پیام‌رسان بیشتر از قبل به گوش رسید و حتی کند شدن‌های گاه و بی‌گاه این اپلیکیشن خاطره وایبر فراموش شده را بار دیگر در ذهن کاربران زنده کرد.

در چنین فضایی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به شایعه مسدود شدن اپلیکیشن تلگرام واکنش نشان داد و فیلتر شدن آن را به‌طور کامل رد کرد.

به گفته وزیر ارتباطات، مدیران تلگرام در جریان ایمیلی متعهد شده بودند براساس قوانین جمهوری اسلامی فعالیت کرده و استیکرهای غیراخلاقی را از شبکه خود برای کاربران ایرانی حذف کنند.

واعظی اعتقاد دارد تلگرام در تولید این استیکرهای غیراخلاقی نقشی نداشته و برخی کاربران ایرانی با استفاده از ظرفیت موجود دست به ساخت استیکرهای غیراخلاقی و انتشار آن زده بودند.

وزیر ارتباطات در همان روزها تصریح کرد: «دولت یازدهم با نرم‌افزارها و شبکه‌های اجتماعی که در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی کار کنند مشکلی ندارد و فقط با فعالیت شبکه‌هایی که بخواهند این چارچوب را رعایت نکنند، برخورد می‌شود.»

حال شبکه‌ پیام‌رسان تلگرام از گزند فیلتر شدن رهایی پیدا کرده و موج استیکرهای غیراخلاقی هم که به نظر می‌رسید از سوی خود کاربران تلگرام باشد فروکش کرده است.

با وجود این هنوز این مساله به‌طور کامل ریشه‌کن نشده و بعید نیست با به وجود آمدن یک موج اجتماعی بار دیگر شاهد پا گرفتن این پدیده باشیم.

اما راه‌حل نهایی چیست؟ راه‌حلی که به نظر می‌رسد دولت در سایه فیلترینگ هوشمند به دنبال آن می‌گردد.

فیلترینگ هوشمند؛ تنها راه نجات؟

به نظر می‌رسد دولت برای مقابله با استیکرهای غیر اخلاقی از چهار اهرم ترویج فرهنگی، همکاری مدیران تلگرام، برخورد با ناشران محتوای غیراخلاقی و فیلترینگ هوشمند استفاده خواهد کرد که در این بین دو گزینه فیلترینگ هوشمند و محدودیت‌های ایجاد شده از جانب خود مدیران تلگرام کاربردی‌تر از گزینه‌های دیگر است.

با وجود شایعات زیادی که در مورد شروع این محدودیت‌ها به گوش می‌رسد انگار هنوز اتفاق جدیدی در این خصوص نیفتاده است.

محمدعلی اسفنانی، عضو کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در گفت‌وگو با کلیک می‌گوید: «آغاز فیلترینگ هوشمند تلگرام شایعه بوده و هنوز اقدام عملی انجام نشده است.

در آخرین جلسه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه تصمیم گرفته شد از سرور اصلی تلگرام خواسته شود محتوای غیراخلاقی آن را با توجه به آنچه مد‌نظر مسئولان ایران است حذف کند و برای این کار به آنها فرصت داده شد، اما این مساله که کاربران با پیغام‌هایی برخورد کرده‌اند که آنها را در استفاده از تلگرام محدود می‌کند صحت ندارد.»

همچنین اسفنانی از جلسه بعدی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در هفته‌های پیش رو خبر داد که در جریان آن تصمیمات جلسه آبان ماه پیگیری می‌شود و با توجه به اقدامات یا تغییرات صورت گرفته توسط تلگرام، تصمیمات دیگری اتخاذ خواهد شد.

حال باید دید در قدم بعدی فیلترینگ محتوایی یا آنچه به‌عنوان فیلترینگ هوشمند خوانده می‌شود می‌تواند به‌صورت هدفمند جلوی ترویج چنین پیام‌ها و برچسب‌های غیراخلاقی را بگیرد یا باز هم دولت و دیگر مسئولان باید به فکر چاره دیگری باشند.

آرش جهانگیری

ضمیمه کلیک