پیش‌نیازهای راه‌اندازی کمپ 500 نفره زنان

تهران تابه حال کمپ به خود زیاد دیده، از شفق و خاورشهر گرفته تا اخوان و کمرد، هرکدام با داستان و حواشی مخصوص به خود، هرکدام کمپی برای نگهداری معتادان متجاهر و روی هم با گنجایش 1900 نفر. اردوگاه اجباری فشافویه نیز از تابستان امسال به این فهرست اضافه شده با 3000 نفرظرفیت در فاز نخست. این کمپ‌ها و اردوگاه راه افتاد تا ماجرای پرسه معتادان خیابانی در تهران و اطرافش تمام شود، که البته نشد و آن هم به دو دلیل.

اول این‌که طبق آمار رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر در کشور50 هزار معتاد متجاهر وجود دارد که 15 هزار نفرشان در استان تهران به سر می‌برند درحالی که این کمپ‌ها و اردوگاه در خوشبینانه‌ترین شرایط فقط 5000 نفر ظرفیت دارد و دوم این‌که کمپ‌ها و اردوگاه اجباری بیش از این که جایی برای درمان و خاتمه اعتیاد باشد، مکانی است برای جمع کردن معتادان تابلو از خیابان‌ها و چیدنشان در محیط‌های دور از چشم .

حالا کارشناسان به کمپ افتتاح نشده 500 نفره زنان معتاد چشم دوخته‌اند و این سوال را تکرار می‌کنند که آیا این کمپ نیز راه کمپ‌های دیگر را خواهد پیمود و مکانی خواهد شد برای رفت و آمد نوبتی معتادان متجاهر و درو شده از سوراخ سنبه‌های شهر؟

این در حالی است که ده درصد از جمعیت یک‌میلیون و 350 هزار نفری معتادان را، زنان تشکیل می‌دهند.

درمان؛ جایگاهش در کمپ کجاست؟

معتاد متجاهر را می‌توان با دو چشم نگاه کرد، اول چشمی که او را مزاحم و مخل آسایش مردم وعامل زشتی چشم اندازشهر می‌بیند و دوم چشمی که او را بیماری می‌داند که در زمره آسیب‌دیدگان اجتماعی می‌گنجد و باید درمان شود .

حاصل نگاه اول می‌شود طرح‌های جمع‌آوری معتادان متجاهر و راهی کردن آنها به مراکز ترک اعتیاد اجباری و حاصل نگاه دوم می‌شود برنامه‌ریزی برای درمان اعتیاد آنها و اجرای برنامه‌های کاهش آسیب به منظور کاستن از عوارض اعتیاد.

حالا کسانی از جمله دکتر رامین رادفر، پژوهشگرحوزه اعتیاد معتقدند اگر قرار است کمپی راه‌اندازی شود باید نگاه دوم برآن حاکم باشد. این پژوهشگر در گفت‌وگو با جام‌جم بعید می‌داند کمپی با ظرفیت 500 نفر و تراکم جمعیتی که به بار می‌آورد اثر درمانی داشته باشد، مگر این که هدف از راه‌اندازی این کمپ بهتر کردن شکل و شمایل شهر و زدودن معتادان از چشم‌اندازهای شهری باشد که به این ترتیب این هدف حاصل می‌شود .

او البته می‌گوید چون سازوکار تولید افراد معتاد و بی خانمان همچنان به قوت خود باقی است هرچقدر در کشور کمپ ساخته شود، باز هم معتادان و بی‌خانمان‌های جدیدی وجود دارند که در شهرها پرسه می‌زنند. رادفر با همین استدلال توضیح می‌دهد که منطقی‌تر از تاسیس کمپ، استفاده از ظرفیت‌های خالی مراکز اقامتی و خوابگاه‌های شبانه ویژه زنان است که حتما 500 جای خالی در میان آنها یافت می‌شود . تردید نسبت به نقش کمپ‌ها در درمان اعتیاد، موضوعی است که در گفته‌های دکتر هومن منشئی از پژوهشگران اعتیاد نیز وجود دارد. او در گفت‌وگو با جام‌جم نگران مشکلات بهداشتی و رعایت نشدن اصول انسانی در کمپ‌های متراکم است، همچنین نگران عود مجدد اعتیاد میان معتادانی است که به کمپ‌ها می‌روند و بعد از یک دوره 21 روزه و سم زدایی، بدون دریافت هیچ خدمات جانبی در جامعه رها می‌شوند .

منشئی البته نگران یک مشکل دیگر درکمپ‌ها نیز هست، این که معتادان براساس سن در کمپ‌ها طبقه بندی نشوند و موارد آزار جنسی علیه افراد کم سن و سال متعدد پیش بیاید و این‌که کمپ‌ها برای مصرف‌کننده‌های تازه‌کار به محلی برای یادگیری شیوه‌های جدید مصرف، جاساز کردن مواد و ...تبدیل شود. این پژوهشگر به همین علت لازمه ایجاد هر کمپی را فعالیت آن بر اساس فنون علم اعتیاد و نیز بازرسی‌های دقیق و منظم از آنها می‌داند.

شبکه حمایتی، مکمل کمپ‌ها

فردی به هزارو یک دلیل معتاد می‌شود، ابتدا مخفیانه و پس از مدتی علنی. اگرخانواده از او حمایت کند شانس پاک شدنش وجود دارد، اما آنهایی را که خانواده طرد می‌کنند، جامعه نیز طرد می‌کند و این طرد دو سویه راهی جز بی‌خانمانی و کارتن‌خوابی برای معتاد باقی نمی‌گذارد. اغلب معتادان خیابانی همین راه را رفته‌اند، آنها آنقدرانگ خورده و توهین شنیده‌اند که جمع معتادانی مثل خود را دلچسب‌تر ازحضور در میان آدم‌های سالمی می‌دانند که معتاد را انگل اجتماع به حساب می‌آورند.

تجمع آنها در پاتوق‌ها نیزبه همین علت است چون همرنگ جماعتی می‌شوند که سرزنش نمی‌کنند. اما این پاتوق‌ها و این خیابان‌گردی‌ها خوشایند مردم محله‌ها نیست که البته حق هم دارند . راز اجرای طرح‌های ضربتی جمع آوری معتادان متجاهر و تکرار آن در زمان‌های مختلف نیز همین است، یعنی تلاش برای راضی کردن مردم به ستوه آمده از تردد معتادان ولگرد در محله‌شان، گرچه تجربه ثابت کرده هیچ طرح ضربتی قادرنیست به کارتن خوابی واعتیاد خیابانی پایان دهد . به همین دلیل است که کارشناسان ازمدت‌ها قبل لازمه جمع آوری معتادان ازمحله‌ها و فرستادنشان به کمپ‌ها را تلاش برای درمان اعتیاد معتادان و پس ازآن اجرای برنامه‌های حمایتی ازآنان می‌دانند. دکتر رامین رادفر، پژوهشگر اعتیاد معتقد است هیچ سیستم درمانی بدون وجود شبکه حمایت اجتماعی به ثمر نمی‌نشیند، حتی می‌گوید صحبت کردن از درمان معتادانی که از حمایت خانوادگی و حمایت اجتماعی بی‌بهره‌اند، خنده‌دار است .

مادرآجری

شبکه حمایت اجتماعی چیست و قرار است برای معتادان چه کاری انجام دهد؟ این سوالی است که پاسخش را از عباس دیلمی‌زاده، کارشناس حوزه اعتیاد جویا شدیم. اودرتوضیح گفت که این شبکه اجتماعی چیزی فراتر از مداخلات روان شناسی یا تامین پوشاک، خوراک و سرپناه برای معتادان است.

او این را نیز گفت که بسیاری از مدل‌های حمایت اجتماعی به این علت موفقیت اندکی داشته اند که مبنای کارشان هرم مازلو(هرم طبقه بندی نیازهای انسان) و توجه به نیازهای اولیه معتادان بوده درحالی که تجربیات میدانی ما در توانمندسازی معتادان کارتن خواب نشان می‌دهد معتادی که سال‌ها درخیابان زندگی کرده بیش ازهر چیزسرمایه اجتماعی خود را از دست داده و هویتی ندارد. بنابراین چنین شخصی پس از سم زدایی علاوه برنیازهای اولیه و مداخلات روان شناسی و حتی بیش از اشتغال و حرفه‌آموزی به شبکه‌ای اجتماعی نیاز دارد که هویت و ارزش‌های اجتماعی از دست رفته‌اش را به او بازگرداند .

این کارشناس حوزه اعتیاد به تئوری مادرآجری اشاره می‌کند که می‌گوید معتاد کارتن خوابی که به یک مرکز درمانی پناه می‌آورد و درآنجا با او با ملایمت و محترمانه رفتار می‌شود برای معتاد نقش مادر آجری را بازی می‌کند ؛چرا که این معتاد در جامعه با انواع انگ و بی‌حرمتی و توهین مواجه بود اما حالا این مرکز درمانی و حمایتی ( یا مادرآجری) برای او نقش مادر و خانواده و یک حامی را ایفا می‌کند . بنابراین طبق این گفته‌ها اگرقراراست بیماری اعتیاد در فردی درمان شود باید برنامه‌های حمایت اجتماعی نیز مورد توجه قرار گیرد چون این حمایت‌ها اثر بخشی درمان را افزایش می‌دهد .

خاطره تلخ شفق

شفق حتی اگر بعد از حوادث سال 92، پوست نیز انداخته باشد باز نامش یادآور همان شفقی است که خاطره‌اش با واژه‌های مرگ، ضرب و شتم، بیماری و گرسنگی عجین شده. درشفق عده‌ای از معتادان جان دادند، عده زیادی تا سرحد مرگ کتک خوردند و عده‌ای آنقدر تحقیر شدند که ولعشان به اعتیاد بیشتر شد به جای این که درمان شوند و به زندگی سالم برگردند .

شفق بعد از آن ماجراها پلمب و بعدهم گفته شد تولدی دوباره یافته و غلط‌هایش پاک شده، اما با این حال شفق هنوز نمونه‌ای قابل لمس است از این‌که اگر یک کمپ در چارچوب‌ها حرکت نکند، می‌تواند مولد بحران باشد.

مریم خباز

جامعه