طبل بزرگ زیر پای چپ

تلویزیون تا مدت‌ها به واسطه ارتباط بسیار نزدیک و نفس به نفسش با جنگ تنها رسانه‌ای برای انعکاس رویدادهای واقعی دفاع مقدس بود، اما بعد از پایان جنگ، آرام‌آرام نقش متفاوتی را به‌عهده گرفت.

از این زمان بود که جنگ پا به دنیای درام گذاشته و این بار به شکل سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیونی ارتباط تازه‌ای میان تلویزیون و دفاع مقدس شکل گرفت. در ادامه نگاهی به برخی آثار مطرح تلویزیون در این حوزه می‌اندازیم:

در چشم باد

«در چشم» باد یکی از بزرگ‌ترین سریال‌های تولید شده در تاریخ تلویزیون است. مسعود جعفری‌جوزانی سال‌ها درگیر ساخت این پروژه بزرگ بود و عاقبت این اثر سال 1387 بعد از پنج سال کار روی آنتن رفت.

این سریال در 50 قسمت ساخته شد و وقایع سیاسی و اجتماعی سه دوره از تاریخ ایران در سال‌های 1300،1320 و 1360 را در قالب داستان زندگی دو برادر به تصویر می‌کشد.

در این سریال و در بخش سوم دوره‌ای از جنگ در سال‌های ابتدایی تا زمان فتح خرمشهر به نمایش درآمده است که می‌توان گفت جوزانی موفق شده یکی از خوش‌ساخت‌ترین سریال‌ها در ارتباط با موضوع جنگ تحمیلی را با خلق صحنه‌های زیبا و تاثیرگذار بسازد.

موسیقی حسین علیزاده و حضور بازیگرانی چون پارسا پیروزفر، اکبر عبدی، کامبیز دیرباز، سعید نیک‌پور، سحر جعفری‌جوزانی، لاله اسکندری، رضا شفیعی‌جم، جهانگیر الماسی، محمود پاک‌نیت، محمدرضا هدایتی و هومن سیدی این سریال را تبدیل به یک اثر دیدنی کرده است.

شوق پرواز

«شوق پرواز» سریالی است که داستان زندگی خلبان شهید عباس بابایی را به تصویر می‌کشد. این سریال را یدالله صمدی کارگردانی کرده و بازیگران مطرحی چون شهاب حسینی، شهرام حقیقت‌دوست، سعید نیکپور و الهام حمیدی در آن ایفای نقش کرده‌اند.

سریال شوق پرواز نیز به دلیل آن که سریالی درباره یکی از بهترین خلبان‌های تاریخ جنگ است، از نظر ساخت سریالی دشوار به شمار می‌آید.

اما صمدی و عوامل این سریال و البته بازی خوب شهاب حسینی در نقش سردار بابایی این سریال را تبدیل به یکی از خوش‌ساخت‌ترین سریال‌های جنگی کرده است. در این سریال صحنه‌های نبرد هوایی و عملیات‌های جنگی که شهید بابایی در آن حضور داشته، به‌خوبی بازسازی شده است.

این سریال ابتدا قرار بود سال 1376 تولید شود و حتی بخش‌هایی از آن ساخته شد، اما بعد از وقفه‌ای ده ساله تیم جدید کارگردانی آن را ساخت.

گفته می‌شود همسرشهید بابایی بازی شهاب حسینی در نقش سردار بابایی را به کارگردان پیشنهاد کرده است. شوق پرواز، داستان زندگی شهید عباس بابایی را از بدو تولد تا شهادت در عملیاتی در جنگ به تصویر می‌کشد.

خاک سرخ

ابراهیم حاتمی‌کیا از معدود فیلمسازان جنگ سینما است که برای تلویزیون هم اثری جنگی ساخته است.

سریال «خاک سرخ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا یکی از مطرح‌ترین آثار تلویزیونی در زمینه دفاع مقدس و جنگ است.

این سریال که از شبکه یک سیما پخش شد، داستان زندگی دختری است که در سال‌های قبل از انقلاب از خانواده‌اش جدا می‌شود و بعد از سال‌ها که از انقلاب اسلامی می‌گذرد، برای جست‌وجوی هویت گمشده‌اش بازمی‌گردد.

پرویز پرستویی، مهتاب کرامتی، حبیب رضایی، لاله اسکندری، بهناز جعفری، محمد مختاری، حسین شیدایی، امیر آقایی بازیگران این سریال هستند.

خاک سرخ مثل دیگر آثار حاتمی‌کیا یک اثر خوش‌ساخت است، اما در زمان پخش هرگز آن‌طور که تصور می‌رفت، با استقبال مواجه نشد.

خوش‌رکاب

یکی از اولین سریال‌های جنگی با درونمایه طنز سریالی به نام «خوش‌رکاب» ساخته علی شاه‌حاتمی است؛ سریالی مناسبتی که داستان یک راننده کامیون را روایت می‌کند که عاشق کامیون زیبا و قدیمی‌اش است، اما مجبور می‌شود با این کامیون به جبهه برود و البته بعد از حضور در جبهه متحول می‌شود.

خوش‌رکاب در زمان پخش موفق شد مخاطبان زیادی را به دست آورد و یکی از پربیننده‌ترین سریال‌های سال لقب گرفت. علی شاه‌حاتمی، کارگردان این سریال بود و آن را براساس یک داستان واقعی ساخت.

محمد کاسبی، مریم سعادت، مجید صالحی، امیر نوری و پویا امینی بازیگران این سریال هستند.

نابرده رنج

«نابرده رنج» به کارگردانی علیرضا بذرافشان یکی دیگر از سریال‌های جنگی تلویزیون است که در زمان پخش با اقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه شد.

این سریال داستانی را در سال‌های دهه 60 و دوران جنگ تحمیلی روایت می‌کند که در آن، مرد جوانی است که برای یافتن گنج به منطقه‌ای می‌رود که در آن به دلیل حضور ارتش بعث عراق جنگ سختی در میان است.

مرد جوان و دیگر همراهانش به گنج نمی‌رسند، اما همراه رزمنده‌های ایرانی با عراقی‌ها می‌جنگند و شهید و جانباز می‌شوند.

کامبیز دیرباز، سام درخشانی و صدرالدین حجازی بازیگران این سریال هستند و همان‌طور که گفته شد در میان پرطرفدارترین سریال‌های ایرانی درباره جنگ تحمیلی قرار دارد.

وضعیت سفید

متفاوت‌ترین یا به گفته منتقدان بهترین سریال دهه‌های اخیر تلویزیون در کنار سریال‌هایی چون «روزگار قریب» سریالی به نام «وضعیت سفید» ساخته حمید نعمت‌الله است.

سریالی که با نگاه متفاوتش به جنگ، بخش دیگری از درگیری‌های ملت ایران را با جنگ تحمیلی و در دوران دفاع مقدس به تصویر کشیده است.

فضا و داستان‌پردازی این سریال به‌گونه‌ای است که مخاطبان را به‌دلیل حس تجربه مشترک وادار به همدردی و توجه می‌کند.

وضعیت سفید سریال بزرگ، اما آرامی است که به‌خوبی روی دیگر جنگ را در شهرها و در میان خانواده‌ها نشان می‌دهد.

وقتی که جنگ باعث می‌شود آدم‌ها محل زندگی‌شان را تغییر دهند و این‌بار همه در کنار هم به اصل خود و خانواده بازگردند.

وضعیت سفید بی‌تردید یکی از خوش‌ساخت‌ترین سریال‌های تاریخ تلویزیون است که دیدن چندین‌باره آن نیز خالی از لطف نیست.

ساخت این سریال که هادی مقدم‌دوست و حمید نعمت‌الله آن را نوشته‌اند سه سال طول کشید و داستان از این قرار است که با شروع موشک‌باران تهران از زمستان 1366 اعضای خانواده‌ای پرجمعیت که تقریبا همه با هم قهر هستند و اختلاف دارند برای دوری از حملات دشمن ساکن باغ مادرشان در روستایی واقع در حومه تهران می‌شوند.

روستایی که مدرسه اصلی آن تبدیل به محل اسکان بخشی از اهالی جنگ‌زده شده‌ است.

عباس غزالی، ابوالفضل پورعرب، لیندا کیانی و... بازیگران این سریال هستند و موسیقی متن آن را علیرضا قربانی خوانده است.

قفسی برای پرواز

سریال «قفسی برای پرواز» ساخته سیدیوسف سیدمهدوی نیز یکی دیگر از سریال‌های تلویزیونی با مضمون جنگ است.

سریال داستان جوانی را روایت می‌کند که با آغاز جنگ و محاصره خرمشهر برای پیدا کردن عشقش به خرمشهر می‌رود، اما در آنجا توسط نیروهای عراقی به اسارت درمی‌آید.

در این سریال امید زندگانی، شیرین بینا و نفیسه روشن ایفای نقش کرده‌اند. از جمله مسائل جالب این سریال بازسازی صحنه‌های مربوط به مبارزه رزمنده‌های ایرانی و سربازان عراقی در خرمشهر است.

همچون سرو

سریال «همچون سرو» سریالی با مضمون دفاع مقدس و جنگ، اما ساخته بیژن بیرنگ و مهران رسام است.

این اثر مانند دیگر آثار بیرنگ و رسام فضایی فانتزی و حتی با درونمایه طنز دارد و در آن پژمان بازغی، غلامرضا یزدانی، سیاوش خیرابی، کریم خودسیانی، صادق هاتفی، لاله اسکندری ایفای نقش کرده‌اند. این سریال روایتگر نیروهای مستقر در یک پایگاه پشتیبانی خط مقدم جنگ است.»

این سریال با آن‌که فضای متفاتی داشت، اما توانست مخاطبان زیادی را پای گیرنده‌های تلویزیونی بنشاند.

گل پامچال

«گل پامچال» را می‌توان از پرطرفدارترین سریال‌های تاریخ تلویزیون ایران به‌شمار آورد. سریالی که همچون فیلم «باشو غریبه‌ای کوچک» ساخته بهرام بیضایی سعی دارد نگاه متفاوتی به جنگ داشته باشد.

این سریال را محمدعلی طالبی سال 1370 کارگردانی کرد و در آن سال محبوب‌ترین سریال سال لقب گرفت.

گل پامچال داستان دختری به نام لیلاست که پس از بمباران محل زندگی‌اش در جنوب کشور توسط عراقی‌ها و کشته شدن خانواده‌اش برای یافتن خواهرش به شمال کشور می‌رود.

فاطمه معتمدآریا، داوود رشیدی، ستاره جعفری، کیومرث ملک‌مطیعی و رضا بابک بازیگران این سریال هستند.

گل پامچال همان‌طور که گفته شد در زمان خودش تبدیل به محبوب‌ترین سریال شد و تا سال‌ها بعد هنوز در خاطر بینندگانش مانده بود.

روایت فتح

بی‌تردید مهم‌ترین اثر تلویزیون در زمینه دفاع مقدس و ژانر جنگ مجموعه «روایت فتح» ساخته شهید مرتضی آوینی است.

مستند‌های خوش‌ساخت و تاثیرگذاری که هنوز بعد از گذشت بیش از دو دهه هنوز آثار جذاب و بسیار تاثیرگذار هستند.

روایت فتح روایتی صادقه و سینمایی از جنگ است. روایت فتح نام مجموعه فیلم‌های مستندی بود که در رابطه با رویدادهای نظامی ـ سیاسی جنگ هشت ساله ایران و عراق، توسط گروه تلویزیونی جهاد ساخته شد.

کارگردانی این مجموعه مستند به وسیله مرتضی آوینی، از اولین سال‌های جنگ ایران و عراق شروع شد و تا هنگام کشته شدن وی ادامه داشت و پخش آن به‌طور مستمر از شبکه یک سیما انجام می‌گرفت.

این مستند تلویزیونی به بررسی مستند اتفاقات جبهه و مصاحبه با سربازان ایرانی پرداخته می‌شد. در هر قسمت بنا بر موقعیت‌های زمانی به بررسی یکی از فرماندهان ایرانی یا عملیات‌های نیروهای ایران اقدام می‌شد.

مجموعه روایت فتح در قالب پنج مجموعه تولید شد. مجموعه اول درباره عملیات بزرگ والفجر 8 که در غروب روز 20 بهمن 1364 آغاز گردید، ساخته شد.

مجموعه دوم درباره عملیات کربلای یک که در تابستان 1365 آغاز گردید، تهیه شد مجموعه سوم درباره عملیات کربلای 5 که در زمستان 1365 و در شلمچه روی داد، ساخته شد.

مجموعه چهارم این مجموعه علاوه بر وقایع جبهه‌های جنگ به اتفاقات سیاسی فرهنگی سال 1366 نیز می‌پردازد.

مجموعه پنجم در این مجموعه ضمن مرور عملیات‌های گذشته نیروهای ایرانی مانند عملیات کربلای 10 و برخی عملیات‌ها در غرب کشور، حوادث جنگ را تا پایان آن مرور می‌کند.

چهار قسمت برنامه مربوط به عملیات مرصاد با عنوان «درخششی دیگر» و دو مجموعه «شهری در آسمان» و «با من سخن بگو دوکوهه» هم برنامه‌هایی است که مرتضی آوینی پس از پایان جنگ ساخت.

بهترین تابستان من

بهترین تابستان سریالی به کارگردانی علی بهادر است که سال 1375 از شبکه یک سیما پخش شد.

داستان این سریال درباره یک نوجوان پرانرژی یزدی است که بهترین تابستان عمرش را در پشت جبهه‌های جنگ می‌گذراند. علیرضا اسحاقی، سیدجواد هاشمی، حسین خانی‌بیک، فاطمه طاهری، شاپور بخشایی و علی صادقی بازیگران این سریال هستند.

بازگشت پرستوها

«بازگشت پرستوها» سریالی به کارگردانی ابوالقاسم طالبی است که سال 1376 از شبکه دو سیما پخش شد. این سریال داستان روزهای سخت اسارت رزمندگان را در خاک عراق و زمان بازگشت‌شان به ایران به تصویر کشیده است.

داوود رشیدی، سیاوش طهمورث، کتایون ریاحی، تانیا جوهری و گیتی ساعتچی بازیگران این سریال هستند.

سیمرغ

«سیمرغ» سریالی به کارگردانی حسین قاسمی‌جامی است که سال 1371 از شبکه یک سیما پخش شد.

این سریال داستان زندگی و شهادت دو خلبان نامدار جنگ شهید علی‌اکبر شیرودی و شهید احمد کشوری را روایت می‌کند. شهید کشوری و شهید شیرودی دو خلبان مطرح هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی بودند که در عملیات‌های دشواری با رشادت انجام وظیفه کردند.

سیدجواد هاشمی، آتیلا پسیانی، مینا نوروزی‌فرد، رضا بنفشه‌خواه، زهره صفوی، حسن برزیده، رضا توکلی، محمد جوزانی، رضا صفایی‌پور و حسین خانی‌بیک بازیگران این سریال بودند.

سیمرغ نیز با وجود این که در اوایل دهه 70 ساخته شده است، اما در ساخت صحنه‌های نبرد یکی از سریال‌های موفق به‌شمار می‌آید.

صحنه‌های نبرد هوایی فیلم از موفق‌ترین صحنه‌های جنگی در سریال‌های ایرانی به‌شمار می‌آید.

رقص پرواز

یکی دیگر از جذاب‌ترین سریال‌های تلویزیونی با مضمون جنگ که البته آن‌طور که شایسته بود بنا به دلایل مختلف از جمله زمان و نحوه پخش مورد استقبال قرار نگرفت، سریال «رقص پرواز» ساخته احمد مرادپور است.

این سریال داستان جراح متخصصی را در روزهای ابتدایی جنگ تحمیلی روایت می‌کند که دارای تفکرات خاصی است و چندان با جریان عمومی جامعه موافق نیست.

تا این‌که مجبور می‌شود، برای انجام یک عمل جراحی به اهواز سفر کند. همزمان یکی از دانشجویانش با او همراه می‌شود که برای یافتن همسرش راهی اهواز می‌شود.

ورود آن دو به اهواز با بمباران شهر توسط دشمن، همزمان است. در این سریال بازیگران مطرحی چون مهدی هاشمی، ستاره اسکندی، شهاب حسینی، احمد آقالو، امیرحسین صدیق، اصغر تقی‌زاده، بیوک میرزایی و مجید مشیری ایفای نقش کرده‌اند.

امید ذاکری‌نیا- قاب کوچک