راه سخت و‌ طولانی نیجریه برای شکست بوکوحرام

محمدو بوهاری، رئیس‌جمهور نیجریه پیشتر وعده داده بود به فعالیت‌های تروریستی در ایالت‌های شمالی کشورش پایان خواهد داد. سابقه نظامی بوهاری و آشنایی‌اش با مناطق درگیری موجب شد بسیاری از مردم و کارشناسان به او امید وار باشند.

اما یکی از مشکلات اصلی این است که دولت بوهاری با یک دشمن سرسخت روبه‌رو ست. در واقع انعطاف‌پذیری تاکتیکی بوکوحرام و ریشه‌هایش در جوامع به حاشیه رانده شده شمال نیجریه نشان می‌دهد این جنگ، طولانی‌مدت و چند لایه خواهد بود. بتازگی این گروه تروریستی با بمبگذاری و انجام حملات چریکی سعی کرده به حملات نیروهای دولتی پاسخ بدهد. در واقع این تغییر تاکتیک از سوی بوکوحرام باعث افزایش تعداد کشته‌ها شده است.

در حقیقت مقابله با این تاکتیک‌های پیچیده به مراتب دشوارتر از عقب راندن تروریست‌ها از مکان‌های ثابت در شهرهاست. همزمان با این که دولت اعلام می‌کند مناطق بیشتری را از دست تروریست‌ها آزاد می‌کند، خطر حمله به نیروهای امنیتی و شهروندان نیز بیشتر می‌شود.

کارشناسان می‌گویند تسریع روند توسعه و پیشرفت در مناطق شمالی و پایین آوردن انتظارات مردم نسبت به یک پیروزی سریع و قاطع ازجمله اقداماتی است که دولت باید در پیش بگیرد.

اوج دوران حملات و اشغال مناطق توسط بوکوحرام را باید اواخر 2014 و ماه‌های ابتدایی 2015 دانست که بنا به گزارش‌ها، حدود 3 درصد از خاک نیجریه و به عبارت دیگر نزدیک به 12 هزار مایل مربع را تحت کنترل خود داشتند. شدت گرفتن حملات بوکوحرام عواقب ناگوار گسترده‌ای را به همراه داشت که آواره شدن حدود 1.5 میلیون نفر تنها گوشه‌ای از آن بود.

تروریست‌ها توانستند شهرهای باما و گووزا را به تصرف خود درآورده و همچنین چشم طمع به شهر مایدوگوری (پایتخت ایالت بورنو با حدود یک میلیون نفر جمعیت) داشته باشند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد ثبات و امنیت منطقه‌ای نیز به خطر افتاده بود: اقدامات تروریستی این گروه تهدیدهایی را علیه کشورهای همسایه همچون چاد، کامرون و نیجر به وجود آورده بود و نشان می‌داد آمال و آرزوهای بوکوحرام تنها محدود به مرزهای نیجریه نیست.

از اوایل فوریه و پس از آن که انتخابات ریاست جمهوری نیجریه به تعویق افتاد، ارتش این کشور با همکاری نیروهای نظامی کامرون، چاد و نیجر توانستند تعداد زیادی از تروریست‌های بوکوحرام را بکشند و آنها را وادار به عقب‌نشینی از برخی مناطق کنند.

تصرف دوباره شهر مرزی و استراتژیک مالام فتوری در ماه مارس، قدرت بوکوحرام را برای انجام حملات تروریستی به کشور همسایه چاد کاهش داد. تا اوایل ماه آوریل، نیروهای منطقه‌ای پایان مرحله نخست جنگ علیه بوکوحرام را اعلام کردند. ابراهیم سیدمحمد، ژنرال ارتش چاد پس از تصرف شهر مذکور در نشستی خبری گفت: نمی‌توانم بگویم در حد صفر، اما توانایی بوکوحرام در انجام حملات کاهش پیدا کرده است.

تغییری خشونت بار

با این حال به نظر می‌رسد باید به ادعای سریع پیروزی که از سوی مقامات رسمی اعلام شد، با دیده تردید نگریست. اگرچه بوکوحرام در مرحله دفاعی قرار گرفته است، اما آمار و ارقام نشان می‌دهد سه ماه نخست 2015 خونبارترین دوره طی پنج ساله گذشته نبرد با بوکوحرام بوده است.

مرکز خشونت‌های اجتماعی نیجریه در گزارشی نشان داد از اول ژانویه تا پایان ماه مارس، بوکوحرام مسئول کشته شدن 3015 نفر شده است؛ در حالی که این آمار در تاریخ مشابه سال گذشته تقریبا نصف این رقم بود. نیروهای دولتی نیجریه همراه نیروهای ائتلاف خارجی در همین زمان توانستند مرگ یکهزار و 245 شبه نظامی را رقم بزنند.

در واقع آمار مربوط به ماه‌های اخیر نشان می‌دهد بوکوحرام در مسیر سراشیبی قرار گرفته است. اگرچه اقدامات بوکوحرام در ماه فوریه مرگ حدود 1300نفر را رقم زد، اما این آمار در ماه بعد به 500 نفر رسید.

همچنین در فاصله زمانی 18 ژانویه تا 17 فوریه، نیروهای نظامی نیجریه و کشورهای همسایه مرگ حدود 800 شبه‌نظامی را رقم زدند. غیر از حملات تروریستی در ایالت‌های گومبی و بورنو، انتخابات روز 28 مارس آرام‌ترین روز بود.

در این میان تعدادی از تحلیلگران و کارشناسان به عقب‌نشینی تروریست‌ها با دیده تردید می‌نگرند. آنها عقیده دارند در حملات و واکنش‌های نیروهای دولتی تا حد زیادی اغراق شده است. متاسفانه آرام شدن خشونت‌ها که از ماه فوریه آغاز شده، ممکن است یک عقب‌نشینی تاکتیکی باشد. در واقع نیروهای بوکوحرام پیشتر نیز با مقاومت شدید نیروهای دولتی روبه‌رو شده بودند که با تغییر تاکتیکی به آن پاسخ دادند. رفتار کنونی بوکوحرام را نیز می‌توان با اقدامات گذشته این گروه تروریستی مقایسه کرد.

به عنوان مثال، در سال 2009 ـ که بوکوحرام هنوز چندان جنبه نظامی پیدا نکرده بود ـ به دنبال حملات شدید دولت و کشته شدن رهبر و 700 نفر از اعضایش به درون خود خزید و یک سال را صرف سازماندهی دوباره خود کرد. این گروه اواسط سال 2010 تحت رهبری ابوبکر شیکاو دوباره سازمان دهی شد و در عرض چند ماه، حملات به نیروهای دولتی و حمله به کلیساها و روستاها را شدت بخشید.

دومین تغییر استراتژیک در سال 2013 اتفاق افتاد که نیروهای دولتی حملات همه‌جانبه‌ای را در ایالت‌های شمالی بورنو و یوب انجام دادند. به نظر می‌رسید حملات دولت در ماه‌های نخست موثر بوده باشد؛ چراکه تعداد کشته شدگان توسط بوکوحرام در سه ماه سوم آن سال از 900 نفر به حدود 300 نفر در سه ماه بعدی رسید، اما همزمان با کاهش خشونت‌ها، بوکوحرام تاکتیک خود را تغییر داد. در حالی که تمرکز نیروهای دولتی بر شهرها بود، تروریست‌ها حملاتی را در مناطق روستایی انجام دادند و ناگهان تعداد کشته‌ها افزایش یافت. تا بهار سال 2014، تعداد کشته‌ها روندی صعودی داشت. در ماه‌های آوریل، می‌و ژوئن آن سال،حملات و اقدامات بوکوحرام مرگ حدود دو هزار نفر را رقم زد.

در محاصره، اما شکست نخورده

چنین تغییر تاکتیکی بار دیگر در حال اجراست. در واکنش به حملات شدید، بوکوحرام به مکان‌های امن‌تری در جنگل سامبیسا عقب‌نشینی کرده که در آنجا می‌توانند بار دیگر خود را سازماندهی کنند و حملات چریکی انجام دهند.

در حالی که دولت بر کنترل و امن نگه داشتن مناطق تازه آزاد شده متمرکز است، این گروه تلاش می‌کند حملاتی را علیه مناطق آسیب‌پذیر شهری انجام دهد. از سوی دیگر، تلاش‌های بوکوحرام برای ارتباط با شبکه‌های تروریستی منطقه‌ای و بین‌المللی همچون القاعده در مغرب اسلامی و داعش، این احتمال را به وجود می‌آورد که آنها حمایت‌ها و مشاوره‌های تاکتیکی از سازمان‌های خارجی گرفته باشند.

حملات اخیر بوکوحرام این استراتژی را تائید می‌‌کند. از ابتدای ماه مارس، این گروه حملاتی را دراستان جنوبی گومب و استان غربی بائوچی انجام داده که هر دوی این مناطق پیشتر شاهد درگیری نبوده است. حملات در مایدوگوری اواخر ماه می ‌و حمله به ایالت بورنو در ماه ژوئن باعث کشته‌شدن بیش از 200 نفر شده است. این اتفاقات برخلاف ادعای مقامات دولتی است که اعلام کردند حملات آنها باعث گیر افتادن تروریست‌ها در جنگل سامبیسا شده است.

به عقیده تحلیلگران، شکست نیروهای شبه‌نظامی کاری بس دشوار است و اطمینان چندانی به پایان دادن کامل این نوع درگیری‌ها نیست. مقابله با بوکوحرام نه‌تنها نیازمند تغییراتی در نیروهای نظامی نیجریه، بلکه ملاحظاتی در استراتژی دولت است. برای همین در آغاز باید دولت بوهاری انتظار مردم در مورد پیروزی سریع و قاطع علیه بوکوحرام را پایین بیاورد.

ادعاهای توخالی دولت جاناتان مبنی بر پیروزی بر بوکوحرام، اعتبار دولت را زیر سوال برده و باعث افزایش ناامیدی مردم شده بود. اخیرا بوهاری نشان داد نسبت به خطرات این رجزخوانی‌ها آگاه شده است و آن زمانی بود که هشدار داد پیدا کردن دختران ربوده شده در منطقه چیبوک در سال گذشته کار بسیار دشواری است.

کاهش تعداد غیر نظامیان کشته شده و کمتر شدن خشونت نیروهای دولتی نیز راهی موثر برای مقابله با شبه ‌نظامیان است. نیروهای مسلح نیجریه غالبا رفتاری خشونت آمیز دارند. جلوگیری از نقض حقوق بشر در آینده و بررسی خشونت‌های گذشته، گامی مهم در جلب اعتماد ساکنان مناطق شمالی نیجریه به حساب می‌آید.

شکست دادن افراط‌گرایی در نیجریه در بلندمدت، نیازمند تعهد جدی دولتمردان در ابوجا برای سرمایه‌گذاری هر چه بیشتر در مناطق محروم و به حاشیه رانده شده شمال شرقی است. به عقیده کارشناسان، حتی سال‌ها طول می‌کشد جوامع و شهرهایی که در دست بوکوحرام بود، بار دیگر احیا و بازسازی شود. به دست آوردن اعتماد مردم و برقراری صلح، به چیزی فراتر از سلاح نظامیان نیاز دارد.

حسین خلیلی - گروه بین‌الملل