بازیگران درخشان آسمان شب

ملاقات با الهه زیبایی در شامگاه

اگر مایلید بدانید پس از خورشید و ماه، پرنورترین جرمی که در آسمان دیده می‌شود، چیست، باید نشانی سیاره زهره را به شما بدهم. سیاره‌ای که درخشش خیره‌کننده‌اش در آسمان شب‌های مناطق کویری و کوهستانی موجب شده بود در یونان باستان الهه زیبایی منسوب به این سیاره باشد. زهره آنقدر پرنور است که برخی منجمان از سایه ضعیفی که از اجسام در اثر نور این سیاره زیبا حاصل می‌شود، خبر می‌دهند. بسیاری از اوقات گزارش‌هایی که از مشاهده اشیای نورانی ناشناس در آسمان شب منتشر می‌شود، ناشی از درخشش فوق‌العاده این سیاره است که موجب می‌شود برخی ناظران گمان کنند، سوژه‌ای غیرعادی را در آسمان شب ‌ دیده‌اند . روشنایی زهره که به علت قرار داشتن مدارش در میان مدار زمین و خورشید گاهی در شامگاه و گاه در سپیده‌دم دیده می‌شود همواره الهامبخش شعرا در ایران و اقصی نقاط جهان است. آنچنان که حافظ در وصف فروغ بی‌مانند این سیاره می‌گوید:

وانگهم در داد جامی کز فروغش بر فلک/ زهره در رقص آمد و بر بط زنان می‌گفت نوش

و جایی دیگر برای به رخ کشیدن زیبایی و توازن اشعار بی مانندش، زهره را که نماد زیبایی است، ثناگوی شعر خود می‌خواند و می‌گوید:

ز چنگ زهره شنیدم که صبحدم می‌گفت/ غلام حافظ خوش لهجه خوش آوازم

فروغ دلکش زهره را می‌توانید شب‌های پایانی بهار امسال در هر شامگاه نظاره‌گر باشید. کافی است هنگام اذان مغرب رو به افق مغرب بایستید (همان جهتی که خورشید غروب کرده است) و آسمان را تماشا کنید.

در این حالت پرنورترین ستاره‌ای که توجه شما را به خود جلب می‌کند و درخششی متمایز از سایر ستاره‌ها دارد، در حقیقت سیاره زهره است.

زهره نزدیک‌ترین سیاره منظومه شمسی به زمین بوده و تقریبا هم‌اندازه زمین است؛ با این تفاوت که به علت داشتن جوی غلیظ و آکنده از دی‌اکسیدکربن، جوی بسیار داغ و پرفشار دارد.

درخشش زیبای این سیاره به علت بازتاب حداکثری نور خورشید از ابرهای دی‌اکسیدکربنی چند لایه‌ای است که دورادور زهره را احاطه کرده و نور خورشید را به خوبی بازتاب می‌کند. امروز زهره نزدیک به 95 میلیون کیلومتر از زمین فاصله دارد و بنابراین نوری که از زهره به چشم شما می‌رسد با در نظر گرفتن سرعت 300 هزار کیلومتر بر ثانیه، حدود 5 دقیقه و 16 ثانیه در راه بوده است.

دیدار‌با‌غول‌سنگین‌وزن‌منظومه‌شمسی

‌هنگامی که محو تماشای زهره شده‌اید، اندکی بالاتر ستاره درخشان دیگری را خواهید دید که هر چند اندکی از زهره کم‌نورتر است، با این حال نسبت به سایر اجرام آسمانی درخشش خیره‌کننده‌تری دارد. این در حقیقت سیاره مشتری است که پس از خورشید و ماه و زهره، جایگاه چهارمین جرم درخشان آسمان شب را از آن خود کرده است. مشتری با وجود آن‌که بزرگ‌ترین سیاره منظومه شمسی است، از آنجا که در فاصله دورتری نسبت به زهره قرار دارد و ترکیبات جوی‌اش به مقدار کمتری از زهره نور خورشید را بازتاب می‌کند، از این رو اندکی کم‌نورتر از زهره است. وقتی به مشتری نگاه می‌کنید به یاد داشته باشید مشتری سیاره‌ای گازی است که 67 قمر شناخته شده دارد و نوری که از آن می‌بینید فاصله 885 میلیون کیلومتری را پیموده و بیش از 49 دقیقه در راه بوده تا به چشم شما برسد. هر چند در مقایسه با زهره به نظر نمی‌رسد که مشتری خیلی دورتر باشد.

اگر مایل بودید چهار قمر بزرگ سیاره مشتری به نام‌های گانیمد، کالیستو، اروپا و یو را ببینید، حتی اگر به تلسکوپ دسترسی نداشته باشید کافی است یک دوربین دوچشمی شکاری داشته باشید تا چهار قمر این سیاره را که گالیله 404 سال پیش کشف کرده است‌ با دوربین‌تان تماشا کنید. برای جلوگیری از لرزش دست و نامفهوم شدن تصویر دوربین، بهتر است دوربین دوچشمی را روی سه پایه عکاسی نصب کنید‌ یا این‌که آرنج‌هایتان را روی لبه پنجره یا هر تکیه‌گاه مناسبی قرار دهید تا دست‌تان کمتر بلرزد.

و اما ارباب حلقه‌ها...

بارها تصاویر سیاره زحل را با حلقه‌های زیبا و افسون کننده‌اش دیده‌اید. 15 اردیبهشت در همین صفحه ضمیمه سیب اشاره کردیم که به سبب قرار گرفتن این سیاره در موقعیت مقابله در روزهای پایانی اردیبهشت در بهترین شرایط رصدی قرار دارد و از ابتدای شب تا صبح‌ در آسمان دیده می‌شود. زحل کماکان همان وضعیت رصدی را دارد، با این تفاوت که اکنون در زمان غروب خورشید ارتفاع بیشتری از افق مشرق گرفته و کمی پیش از طلوع آفتاب، غروب می‌کند. برای پیدا کردن سیاره زحل کافی است رو به افق مشرق بایستید و در ارتفاعی نه‌چندان زیاد از افق ، پرنورترین ستاره‌ای را که توجه‌تان را جلب کرد، پیدا کنید. رنگ نور زحل اندکی به زردی می‌گراید و همین می‌تواند نشانه خوبی باشد تا از صحت رصد خود مطمئن شوید. اگر مایل بودید حلقه‌های زیبای زحل را ببینید باید به تلسکوپ دسترسی داشته باشید. البته با دوربین دوچشمی می‌توانید قرص بیضوی شکلی از زحل را تشخیص دهید که همین حاکی از حلقه‌های بزرگی به قطر 400 هزار کیلومتر است که در فاصله یک میلیارد و 358 میلیون کیلومتری از شما قرار گرفته است. وقتی به زحل نگاه می‌کنید حواستان باشد نوری که می‌بینید نزدیک به 76 دقیقه در راه بوده است و آنچه از این سیاره می‌بینید، منظره‌ای است که در 76 دقیقه پیش داشته است. البته در مقایسه با ستارگانی که ده‌ها و بلکه هزاران سال نوری از ما فاصله دارند، سیاره‌ها همسایگانی به مراتب بسیار نزدیک هستند؛ با این حال هنوز از ساختن فضاپیماهایی که بتوانند انسان را به نزدیک‌ترین دنیاهای ورای زمین برسانند عاجز مانده‌ایم و فعلا فقط قدم بر سطح ماه گذاشته‌ایم!

آنچه در مورد موقعیت این سه سیاره در آسمان شب گفته شد کماکان تا یک هفته آتی برقرار است و پس از آن کم‌کم موقعیت آنها با جابه‌جا شدن‌شان در زمینه ستارگان به علت حرکت انتقالی به دور خورشید تغییر خواهد کرد.

کاظم کوکرم / سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)