سوژه‌‌یابی مستند از بطن جامعه

از این هم باکی ندارند که مردم دیگر شهرها از این علاقه و دلبستگی عجیب به یک عینک داستان‌ها بسازند و مطایبه‌ها کنند. همین انس مردم آبادان با عینک ریبون، سوژه‌ای به دست یک مستندساز جوان، علی شهابی داده تا مستندوار و در گفت‌وگویی رو در رو و بی‌واسطه با مردم آبادان، از علل و چرایی ورود این عینک به فرهنگ عمومی‌شان بپرسد.

اصولا سوژه‌ها و موضوعات اجتماعی آن‌قدر جذابیت‌های بصری، سمعی و محتوایی را در دل خود جای داده‌اند که بتوان آنها را دستمایه ساخت آثار مستند قرار داد. موضوعاتی که به مرور زمان و طی فرآیندی به صورت نسل به نسل و سینه به سینه وارد فرهنگ عمومی مردمان یک قوم، شهر، استان یا حتی کشور شده‌اند. اگر این موضوعات بویی از طنز هم به خود گرفته باشند می‌توانند زمینه و بستر ساخت یک اثر جذاب‌تر را نیز برای مستندساز فراهم کنند. پرداخت به مسائل اجتماعی اقوام و شهرهای ایران‌زمین البته الزامات و باید و نبایدهای مخصوص به خود را نیز دارد. شاخصه‌های اجتماعی هر قوم و شهر بسیار باارزش و در مواردی حتی مقدس است و پرداخت بی‌ملاحظه و بی‌مراعات به آنها می‌تواند حساسیت برانگیز و چالش‌زا هم باشد. می‌توان به پاره‌ای از این موضوعات حتی نگاه طنز و کمدی هم داشت، اما تخریب و مسخره کردن و زیر سوال بردن هرگز. تاکید می‌شود مراد و بهانه این نوشتار موضوعات اجتماعی است نه معضلات و نارسایی‌های آن. زدن عینک ریبون به چشم نه معضل است و نه ضرر و زیانی چه برای مصرف‌کننده و چه برای دیگران دارد.

پرداختن به مسائل اجتماعی به واقع‌گرایی و رعایت همه‌جانبه اعتدال و انصاف بستگی تام دارد و به تعبیری بهتر، به راه رفتن روی لبه تیغ می‌ماند؛ اگر همراه با حق‌گرایی و عدالت باشد حاصل کار بسیار مطلوب و دلنشین خواهد بود و اگر از مدار انصاف به بیراهه زده شود، نتیجه به مثابه یک توهین آشکار خواهد بود و باعث ایجاد تنش، حساسیت و اعتراض. انتخاب و دستچین چنین سوژه‌های جالب و جذابی البته ذوق و سلیقه هنری هنرمندان به طور اعم و مستندسازان به طور اخص را هم می‌طلبد. نگاه متفاوت و از یک زاویه کمتر دیده شده هنرمند به سوژه‌ای خاص است که می‌تواند علاوه‌بر سرگرم کردن مخاطب، گامی هم باشد در جهت آشنایی هر چه بیشتر عامه با فرهنگ بومی، آیین‌ها، مراسم و فولکلورهای یک محدوده کوچک‌تر جغرافیایی.پرداخت به رسوم و خرده‌فرهنگ‌های اجتماعی اگر همراه با احترام و از منظری بی‌طرفانه باشد، می‌تواند نتایج خوشایندی داشته باشد؛ شبیه آنچه علی شهابی در مستند «عینک ریبون» انجام داده است.

محسن محمدی / گروه رادیو و تلویزیون