اثر سیاه‌مشق بر آرامگاه خیام

او که رباعیاتش شهره عام و خاص است و به بیشتر زبان‌های جهان ترجمه شده، در سال 517 یا 526 هجری در زادگاهش وفات یافت و پس از مرگ در گورستان «حیره»، به خاک سپرده شد. آرامگاه خیام، تا اوایل دهه 1340 در ضلع شرقی بقعه امامزاده محروق در شرق شهر کنونی نیشابور قرار داشت و تا پیش از سال 1313، یک اتاقک ایوان‌مانند، آن را دربرمی‌گرفت. در سال 1313 که با حضور گروهی از مستشرقان و خاورشناسان در کنار آرامگاه خیام، همزمان گردید، بنای یادبودی روی آرامگاه نصب شد که این بنا بعدها نامناسب تشخیص داده شد و به میدان خیام شهر نیشابور منتقل گردید. در سال 1341 بنایی دیگر توسط زنده‌یاد استاد هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شد و باقی‌مانده پیکر خیام به این آرامگاه منتقل گردید.

امروزه، باغی سرسبز در شرق شهر نیشابور، آرامگاه حکیم عمر خیام نیشابوری است. این باغ یکی از باغ‌های دیدنی ایران، و شامل کتابخانه، موزه و غرفه‌های محصولات فرهنگی و صنایع دستی است.

استاد هوشنگ سیحون درکتاب نگاهی به ایران درباره ساخت این آرامگاه اظهار داشت: آرامگاه خیام در باغ امامزاده محروق نیشابور قرار داشت و اولین کاری که باید انجام می‌دادم، طراحی آرامگاه بود ، به گونه‌ای که با امامزاده محروق تداخل پیدا نکند. به همین منظور برای باغ محوری عرضی تعریف کردم تا آرامگاه را که در گوشه شمال شرقی باغ قرار داشت از امامزاده جدا کنم.

از سوی دیگر در 4 مقاله عروضی گفتاری درباره خیام آمده مبنی بر این‌که ایشان گفته‌اند: «من آرزو دارم مزارم در جایی باشد که در بهاران برگ گل روی آن بریزد »، به همین دلیل مکانی در باغ را که اختلاف ارتفاع 3 متری نسبت به درختان زردآلوی باغ داشت، انتخاب کردم، چون این مکان 3 متر پایین‌تر قرار دارد و فصل بهار شکوفه‌های زردآلو روی مزار می‌ریزد.خیام ریاضیدان، منجم و ادیب بود، از همین‌رو سعی داشتم که این 3 جنبه شخصیتی در مزارش تجلی پیدا کند، بنابراین 10 پایه برای آرامگاه در نظر گرفتم. عدد 10 اولین عدد دو رقمی است و پایه و اساس بسیاری از اعداد است.

گذشته از اینها از آنجا که خیام سراینده رباعیات است، برای اولین بار در ایران از خط شکسته به صورت سیاه مشق استفاده کردم تا مجموعه‌ای انتزاعی را به‌وجود بیاورم. انتخاب رباعیات نیز به‌وسیله مرحوم استاد جلال همایی انجام و رباعیاتی انتخاب شد که در اصل بودن آنها شکی وجود نداشته باشد. ما روی هر کدام از پانل‌های لوزی 2 رباعی به کار بردیم که 20 رباعی در کل مجموعه نوشته شد.