هیچ جای دنیا تئاتر با گیشه سر پا نیست

با وجود این، کم نیستند هنرمندانی که در این عرصه به فعالیت مشغولند و هر ساله نیز به تعداد آنها و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی‌اش افزوده می‌شود. این خیل هنرمندان عاشق و کم‌توقع که به اذعان بیشترشان تنها عشق و علاقه به تئاتر انگیزه اصلی‌شان برای فعالیت در این عرصه است، خواسته‌هایی دارند که سال‌هاست چشم‌انتظار برآورده شدنشان هستند. آنها امیدوارند که با آمدن مدیر جدید اداره کل هنرهای نمایشی شاید بخشی از این خواسته‌ها محقق شود. برای اطلاع از چند و چون این خواسته و انتظارات هنرمندان تئاتر در سال جدید، گفت‌وگویی با ایرج راد، مدیرعامل خانه تئاتر انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.

سال گذشته اغلب گفت‌وگوها و سخنرانی‌های شما و همکارانتان با انتقاد و گلایه همراه بود، برای آغاز گفت‌وگو خیلی کوتاه شاه‌بیت این گلایه‌ها چیست و به ادامه‌نیافتن آن در سال جدید چقدر امید دارید؟

سال گذشته کمبود امکانات مالی و تعمیر برخی از سالن‌های تئاتر شهر محدودیت زیادی برای اهالی تئاتر ایجاد کرده بود. گروه‌هایی هم که موفق به اجرای نمایش شدند، بیشتر هزینه‌ها را از طریق گیشه تأمین کردند تا یارانه و این‌گونه آنها بر اساس انگیزه‌های درونی و با اتکا به نیروی خودشان نمایش‌هایی را روی صحنه بردند که باید به همه آنها خسته نباشید گفت. کار کردن در شرایط فعلی با کمبود امکانات و بودجه کار بسیار دشواری است و اهالی تئاتر با از خودگذشتگی چراغ تئاتر را روشن نگه می‌دارند. امیدوارم سال 94 برخلاف سال گذشته سالی خوب و پربرکت برای اهالی تئاتر و همه مردم این مملکت باشد.

آنچه در سال 94 باید به آن توجه کرد این است که حرکت باید با برنامه صورت گیرد. حرکت بی‌برنامه و جسته و گریخته راه به جایی نخواهد برد. امیدواریم با کمک خانه تئاتر و نشستی که با مسئولان و مدیران دلسوز این عرصه خواهیم داشت بتوانیم به برنامه‌ریزی مشخصی دست یابیم.

تاکنون نشست یا دیداری با مسئولان داشته‌اید؟

در همان هفته اول تعطیلات دیداری با آقای جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد و آقای شفیعی، مدیر اداره هنرهای نمایشی داشتیم. در این دیدارها قرار شد جلسات برای برنامه‌ریزی در این حوزه شکل بگیرد تا بتوانیم برنامه‌های هدفمندی را برای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت دنبال کنیم و در این میان به نیروهای تئاتری در کشور، امکانات و بودجه مورد نیاز آنها در نظر گرفته شود.

منظورم این بود که نشست‌ها و جلسات در صورتی نتیجه می‌‌دهد که براساس واقعیت‌های موجود تئاتر تصمیم‌های اساسی گرفته شود.

خب ما باید یک ارزیابی از نیروهای تئاتری موجود در کشور به صورت آماری داشته باشیم. از سوی دیگر، باید به امکان‌سنجی قابلیت‌های نمایشی در کشور توجه شود تا بدانیم افزون بر امکانات موجود از چه چیزهایی می‌توان استفاده کرد. بر این اساس می‌توان برای وضعیت حاضر برنامه‌ریزی کرد ‌یا به قول شما تصمیم اساسی گرفت.

در خود خانه تئاتر نیز جلساتی برای ارزیابی این مسائل نداشتید؛ به صورتی که پیشنهاد‌های مشخصی ارائه کنید؟

بله ما پیش‌تر هم صحبت‌هایی در این زمینه داشتیم و پیشنهادهایی نه‌تنها برای تهران، بلکه حتی برای شهرستان‌ها ارائه داده‌ایم.

دقیقا یکی از مهم‌ترین مسائل تئاتر این است که هنر نمایش خیلی متمرکز در تهران است.

بله، ما نباید از شهرستان‌ها غافل شویم، تئاتر که تنها مختص به تهران نیست. باید تئاتر بر اساس نیازهای هر منطقه و هر استان با توجه به نیروهایی که در آن منطقه وجود دارد، در سراسر کشور فراگیر شود. این امر نیاز به هماهنگی و برنامه‌ریزی دارد تا بتوان به صورت جامع و پیشرونده حرکتی را به وجود آورد. البته این مسأله بسادگی هم اتفاق نمی‌افتد. تئاتر یک کار گروهی است. تا زمانی‌که گروه شکل نگیرد تئاتر معنا و مفهوم پیدا نمی‌کند. با گروه است که تئاتر می‌تواند آینده‌ساز باشد. گروه هم نیاز به امکاناتی دارد تا بتواند به صورت مستمر و منسجم کار کند. در این صورت است که گروه با هنرمندان و دیدگاه‌هایی که دارد برای خود مخاطبانی جذب می‌کند. در این صورت است که تئاتر تماشاگر بیشتری برای خود دست و پا می‌کند.

اطلاع‌رسانی یکی دیگر از مسائل مهمی است که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. مردم به صورت کافی از همین اجراهایی که در سالن‌های معدود ما روی صحنه می‌رود، مطلع نمی‌شوند. همچنین، نیاز به تفکیک گروه‌ها نیز احساس می‌شود، به صورتی‌که جایگاه‌های گروه‌های آماتور، دانشجویی، حرفه‌ای و... شناخته شود. سالن‌ها تعاریف خود را داشته باشند تا انتظارات مخاطب مشخص باشد که وقتی به دیدن اجرایی می‌رود بداند با چه گروه و سالنی روبه‌رو خواهد شد. اگر این تفکیک‌ها وجود نداشته باشد تماشاگر دچار آشفتگی و سردرگمی می‌شود.

نقد تئاتر هم از دیگر مواردی است که نباید از نظر دور داشت. باید افرادی که در این حوزه توانمندی دارند، مردم را در جریان کم و کیف کارهایی که روی صحنه است قرار دهند و ارزش‌ها و مسائلی را که در آن آثار وجود دارد، بیان کنند تا مردم با نگاه عمیق‌تری به دیدن آثار بیایند. به هر ترتیب، همه باید دست به دست هم دهیم تا اوضاع نابسامان کنونی تئاتر را سر و سامان دهیم.

به ضرورت فراگیری تئاتر در سراسر کشور اشاره کردید. خانه تئاتر طرح مشخصی در این زمینه پیشنهاد داده است؟

ما طرحی را با عنوان «31 کارگردان» ارائه داده‌ایم تا از طریق 31 کارگردان در مراکز استان‌های کشور به ترویج تئاتر بپردازیم. بر این اساس، کارگردان‌های باتجربه هر استان که یا در خود آن استان یا تهران فعالیت دارند، در مرکز استان نمایشی را به صحنه می‌برند و آن نمایش در تهران و دیگر استان‌ها نیز اجرا می‌شود تعاملی هم بین گروه‌ها و استان‌های مختلف صورت می‌گیرد. البته این طرح جزئیات مفصل دیگری نیز دارد، که توضیح آن از حوصله بحث ما خارج است.

یکی دیگر از مسائلی که فعالان حوزه تئاتر از آن گلایه دارند بحث امنیت شغلی است؛ آیا برنامه‌ای در این خصوص دارید؟

اگر می‌خواهیم از امنیت شغلی در این حوزه صحبت کنیم نخست باید به تئاتر به عنوان یک شغل و حرفه و هنری که هنرمندانش باید از این راه گذران زندگی کنند باور داشته باشیم. آنچه در خانه تئاتر از سال‌ها قبل به عنوان قرارداد تیپ و کف دستمزدها عنوان شده، تلاش ما با هدف سامان دادن به این مسأله بود. قرارداد تیپ به مدت کوتاهی اجرا شد ولی متأسفانه باز به دلیل مشکلاتی که وجود داشت، این تلاش هم عقیم ماند. باید به این مسأله نیز دوباره توجه کرد. به هر حال، قرارداد بر اساس قانون مبنای هر کاری است و قرارداد مشخصاتی از قبیل موضوع، مدت و مبلغ دارد که کاملا باید تعریف شود.

آیا تئاتر ما نباید تلاش کند که به لحاظ مالی مستقل از دولت به حیات خود ادامه دهد یا با همکاری بخش خصوصی فعالیت کند؟

تا آنجا که من اطلاع دارم در هیچ‌جای دنیا تئاتر نتوانسته هزینه‌هایش را از گیشه تأمین کند و همواره به تئاتر برای ادامه بقا کمک می‌شود. این کمک‌ها در هر جا به شکل متفاوتی ارائه می‌شود، برای مثال سالن در اختیار گروه‌های نمایشی قرار می‌گیرد. بر اساس این کمک‌ها تئاتر پابرجا می‌ماند و بقیه مسائل خود را از گیشه تأمین می‌کند.

اشاره کردید اطلاع‌رسانی در عرصه تئاتر ضعیف است. به نظر شما در شرایطی که تئاتر یک هنر فاخر شناخته می‌شود و مخاطبان خاص خود را دارد، اختصاص هزینه برای اطلاع‌رسانی چه کمکی می‌تواند به تئاتر کند؟

نقش تلویزیون در این میان بسیار حائز اهمیت است. تلویزیون می‌تواند در معرفی تئاتر نقش بی‌بدیلی ایفا کند. چرا از شبکه‌های فراوانی که روز‌به‌روز هم به آنها افزوده می‌شود، تئاتر تلویزیونی نمایش داده نمی‌شود؟ باید از رسانه تلویزیون حداکثر استفاده را کرد. تئاتر تلویزیونی صرفا به معنای کاشتن دو دوربین در صحنه و اجرای نمایش نیست. حتی بسیاری از کارهایی که شبکه‌های ما پخش می‌کند جزو آثار تئاتر تلویزیونی محسوب می‌شوند. برای مثال آثاری که از داستان‌های آگاتا کریستی ساخته شده است یا ارتش ‌سری که یک نمایش تلویزیونی بود و با استقبال زیادی روبه‌رو شد. تلویزیون زمینه‌های جذابیت زیادی را برای تئاتر به وجود می‌آورد. امیدوارم صدا و سیما در این زمینه اقدامی صورت دهد تا حداقل هفته‌ای یک نمایش از شبکه‌های مختلف تلویزیونی پخش شود که این موضوع، هم در ارتقای دانش و فرهنگ جامعه مؤثر خواهد بود و هم به ایجاد شغل برای هنرمندان تئاتر می‌انجامد.

کمیل انتظاری ‌/‌ گروه فرهنگ و هنر