نقش مراجع شیعه در ملی کردن نفت

نهضت ملی شدن صنعت نفت در بسیاری از شهرهای ایران موجب جنبش مردم به رهبری روحانیت گردید. روحانیون بزرگ ایران برای ملی شدن صنعت نفت دست به مبارزه زدند و مردم را برای پیروزی بسیج کردند.

آیت‌الله بروجردی که اعلم علمای آن زمان بود و در دی ماه سال 1323 به قم آمده بودند، همّ خود را مصروف سر و سامان بخشیدن به حوزه زخم‌خورده‌ قم داشتند و کمتر وارد مسائل سیاسی می‌شدند؛ اما در مسئله‌ نفت به روایت آیت‌الله سلطانی، می‌فرمودند: «البته روحانیت به هیچ وجه نباید با این حرکت مخالفت کند. اگر با این حرکت مردمی مخالفت کند و این حرکت ناکام بماند، در تاریخ ایران ضبط می‌شود که روحانیت سبب این کار شد؛ لذا به آقای بهبهانی و علمای تهران نوشتم که مخالفت نکنند».

گرچه حمایت آیت‌الله بروجردی جنبه اثباتی کمتری داشت و در جایی اطلاعیه یا فتوایی صادر نکرد، اما مخالفت نکردن وی و تأییدهای ضمنی او می‌توانست کمک بزرگی به رهبران نهضت باشد. البته آیت‌الله بروجردی از روی آگاهی و انتخاب، خود را در مسائل سیاسی درگیر نکرد .

به دنبال طرح ملی شدن صنعت نفت مراجع دیگر و عالمان وقت مانند «آیت‌الله العظمی خوانساری، آیت‌الله بهاءالدین محلاتی (در شیراز)، آیت‌الله شاهرودی، حجت‌الاسلام سید محمود روحانی قمی و عده‌ای دیگر از علما و مراجع تقلید با صدور فتاوای خود ضمن تجلیل از آیت‌الله کاشانی، نظر ایشان را در مورد ملی شدن صنعت نفت قویاً مورد تأیید قرار دادند».

آیت‌الله حاج شیخ عباسعلی شاهرودی در اطلاعیه‌ای اعلام کردند «جای هیچ‌گونه تردیدی نیست که کوتاه کردن دست اجانب از کشور و مسلمین و ملی نمودن صنعت نفت در سراسر کشور بر هر مسلمانی لازم و واجب است». وی در حمایت و تأیید آیت‌الله کاشانی افزود: «خصوصاً که مثل حضرت آیت‌الله العظمی آقای کاشانی(دامت برکاته العالی) در رأس این نهضت مقدس بوده و تمام اوقات شریف خود را مصروف در رفع ظلم و جور و تأمین آسایش مسلمین می‌فرمایند... بر مسلمان‌ها لازم است از وجود محترم امثال ایشان تبعیت و قدردانی نمایند و روی موازین شرع و دین مقدس اسلام برای مسلمین در اقدام بر (ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور) جای هیچ‌گونه شبهه و تردیدی نیست».

آیت‌الله حاج سید محمود روحانی قمی از علمای بزرگ و فقهای بنام قم در فتوایی اعلام نمود: «نفت و معادن آن، ملک مسلمین و مال ایرانیان است و منافع او را اجانب می‌برد و چندین میلیون جمعیت از زن و بچه‌ی ایرانی دچار بدبختی و بیچارگی است که در نتیجه، هموطنان ما دچار فساد اخلاق و اختلافات مسلکی که عالم بشریت را تهدید می‌نماید، شده‌اند و اگر منافع منابع این مملکت عاید ملت شود، تمام بدبختی‌ها و پریشانی‌ها مرتفع خواهد شد... و این حکم روی موازین شرع و از ضروریات دین است و مطابق نص آیه‌ی مبارکه‌ی «لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین» واضح و مبرهن است».

آیت‌الله قمی رهبری آیت‌الله کاشانی را در این فتوا مورد تأیید و آن را ملاک حقانیت لزوم ملی شدن نفت اعلام نمود، «با توجه به اینکه مثل حضرت آیت‌الله آقای حاج ابوالقاسم کاشانی(دام ظله) که از اول عمر و زندگانی خود اشتغال به اصلاح امور مسلمین و خیرخواهی مردم و مبارزه با دشمنان دین و دنیای مسلمین بوده‌اند و در مقام دفاع از حقوق حقه‌ی ایرانیان از هیچ‌گونه فداکاری و مبارزه دریغ ننموده‌اند و با اطلاع کاملی که از سیاست دارند و در رأس این نهضت مقدس قرار گرفته‌اند و با کمال جدیت، امر و قیام می‌فرمایند بر ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور، راهی برای شبهه باقی نماند. بنابراین بر تمام مسلمین و هموطنان عزیز حتم و لازم است که نهایت سعی و کوشش را مبذول دارند تا گریبان خود را از چنگال جابرانه‌ی اجانب خلاص و سعادت را نصیب خود نمایند». همچنین حجج اسلام آقای حاج سید حسین خادمی و حاج شیخ مرتضی مدرسی اردکانی از اصفهان و آیت‌الله رسولی از رشت و حاج سید مصطفی سیدالعراقین و آیت‌الله حاج شیخ مهدی نجفی نیز در حمایت از ملی شدن نفت اعلامیه‌هایی صادر کردند.

منبع: درآمدی بر انقلاب اسلامی ‌، روح‌الله حسینیان، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 160 ـ 158