پذیرش غیرمتعارف دکتری در دانشگاه آزاد

در این بین، امسال دانشگاه آزاد با سه برابر کردن ظرفیت پذیرش دانشجوی دکتری نسبت به سال قبل، اتفاقی کم‌سابقه را در دوره تحصیلات تکمیلی خلق کرد که البته این اقدام در سال تحصیلی جدید همچنان مورد انتقاد برخی مجامع دانشگاهی و نمایندگان مجلس قرار گرفته است.

دانشگاه آزاد در حالی تعداد دانشجویان دکترای خود را از حدود 4000 نفر در سال 92 به حدود 12 هزار نفر در سال 93 رسانده است که منتقدان بر این باورند توسعه کمی تحصیلات تکمیلی بدون توجه به ارتقای کیفیت، فقط تعداد فارغ‌التحصیلان غیرماهر و مدرک به دست را افزایش می‌دهد.

اما از سوی دیگر، مسئولان دانشگاه آزاد اعلام کرده‌اند که این کار را برای توسعه تحصیلات تکمیلی در دانشگاه آزاد و کاهش بار ترافیکی در مقطع دکتری انجام داده‌اند و حتی رئیس دانشگاه آزاد در مراسم افتتاحیه اردوی تشکل‌های دانشگاه آزاد، مخالفان طرح توسعه تحصیلات تکمیلی در دانشگاه آزاد را به «ناآگاهی» متهم کرد.

مسئول مرکز روابط عمومی دانشگاه آزاد به جام‌جم توضیح داد که دانشگاه آزاد برای افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی دکتری در سال جدید، واحدهای علوم و تحقیقات این دانشگاه در سراسر کشور را تجمیع کرده است.

به گفته مسئولان این مرکز، سال گذشته رویه به این صورت بود که همه واحدهای علوم و تحقیقات این دانشگاه در شهرهای ایران، زیرمجموعه واحد علوم و تحقیقات تهران به حساب می‌آمدند، اما در سال تحصیلی جدید، واحدهای علوم و تحقیقات در هر شهری در نزدیک‌ترین واحد دانشگاه آزاد مرکز هر استان، ادغام شده است.

یعنی مثلا اگر در سال قبل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات فارس زیرمجموعه واحد علوم و تحقیقات تهران به حساب می‌آمد، از امسال این واحد به عنوان زیرمجموعه دانشگاه آزاد فارس به حساب می‌آید.

در واقع، دانشگاه آزاد با انجام همین کار اداری ساده و تجمیع واحدها توانسته است مجوز لازم برای افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی دکتری را کسب کند، زیرا با این کار امکانات و استادان واحدهای علوم و تحقیقات به دانشگاه‌های آزاد مراکز استان‌ها اضافه می‌شود و در نتیجه، دانشگاه آزاد توانسته است با توسل به همین بالا نشان دادن توانمندی مراکز استانی، مجوز افزایش ظرفیت پذیرش دکتری را از وزارت علوم کسب کند.

مفاد نقشه جامع علمی کشور پس از چهار سال بحث و بررسی متوالی، در نهایت در سال 89 به تصویب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی رسید.

در این سند کلان، نحوه تحقق اهداف سند چشم انداز توسعه کشور در حوزه علم و فناوری ترسیم شد و قرار بر این بود که همه مراکز علمی، دانشگاهی و پژوهشی کشور بر اساس این برنامه راهبردی حرکت کنند تا کشور ما بتواند در سال 1404 در جایگاه نخست علم و فناوری در منطقه قرار بگیرد.

مهدی ناظمی اردکانی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: دانشگاه آزاد اسلامی موظف است که بر اساس مفاد این سند ملی حرکت کند و حق ندارد که بدون داشتن قابلیت​های علمی و امکانات لازم، به جذب بی رویه دانشجو اقدام کند.

این مقام مسئول تصریح می‌کند: اقدام اخیر دانشگاه آزاد، تبعات منفی زیادی خواهد داشت و در تضاد کامل با اهداف کلان نقشه جامع علمی کشور است، اتفاقا این روزها یکی از موضوع‌های اصلی مورد بحث در این شورای‌عالی، همین موضوع افزایش چند برابری ظرفیت دکتری در دانشگاه آزاد است و حتما این موضوع را پیگیری می‌کنیم، اما مطمئن باشید اگر مسئولان وزارت علوم و مسئولان دانشگاه آزاد نتوانند شورای‌عالی انقلاب فرهنگی را به درست بودن این تصمیم مجاب کنند، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی براساس اختیارات قانونی که دارد، می‌تواند این تصمیم حاشیه‌ساز دانشگاه آزاد را لغو کند.

عباس هنر بخش، رئیس دانشگاه سمنان نیز این تصمیم دانشگاه آزاد را در درجه اول به ضرر خود دانشجویان دکتری دانشگاه آزاد می‌داند و به جام‌جم می‌گوید: الان شاهدیم که دانشگاه آزاد بدون داشتن شرایط علمی لازم، به جذب پرشمار دانشجویان دکتری اقدام کرده است که همین موضوع ضربه بزرگی به فارغ‌التحصیلان این دانشگاه خواهد زد، زیرا وقتی دانشگاه آزاد، معیارهای اولیه علمی برای جذب دانشجوی دکتری را رعایت نمی‌کند، بنابراین معلوم است که فارغ‌‌التحصیلان دکتری این دانشگاه، بعدها برای پیدا کردن شغل هم دچار مشکل جدی می‌شوند.

به باور هنربخش، این کار دانشگاه آزاد باعث می‌شود که در آینده، هم‌ دانشگاهیان و هم‌ فعالان بازار کار بین مدرک دکترای دانشگاه آزاد و مدرک دکترای دانشگاه‌های دولتی، فرق عمده‌ای قائل شوند و درواقع، اعتبار علمی چندانی برای مدارک دکترای این دانشگاه قائل نشوند.

این مسئول دانشگاهی تاکید دارد که نباید شبیه داستان افزایش پردیس دانشگاه‌های دولتی در دانشگاه آزاد هم تکرار شود، زیرا در برخی پردیس‌های دولتی به بهانه جلوگیری از خروج دانشجو از کشور، شهریه‌های بالایی از دانشجویان دریافت می‌شود، در حالی که برخی از این پردیس‌ها فقط به فکر درآمدزایی بیشتر هستند.

محمدعلی برخورداری، رئیس دانشگاه علم و صنعت نیز در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان می‌کند: وقتی ظرفیت دکتری در دانشگاهی، سه یا چهار برابر می‌شود، الزامی است که حتما امکانات آن دانشگاه نیز در آن مقطع آموزشی، حداقل چهار برابر شود، اما به نظر نمی‌رسد که در دانشگاه آزاد چنین اتفاقی افتاده باشد.

برخورداری اظهار می‌کند که اگر امکانات دانشگاهی نسبت به سال قبل ثابت مانده باشد، فقط در یک شرایط می‌توان ظرفیت‌های پذیرش دکتری را نسبت به سال قبل افزایش داد و آن شرایط هم وقتی اتفاق می‌افتد که ظرفیت‌های دکتری در سال قبل، خالی مانده باشد، اما این مساله در دانشگاه آزاد هم اتفاق نیفتاده است.

بی‌توجهی به سند آمایش آموزش عالی که در این سند به افزایش رشته، متناسب با نیازهای هر منطقه در کشور تاکید دارد، از دیگر مواردی است که به گفته برخورداری، یکی دیگر از عوامل به وجود آمدن چنین مشکلاتی است.

مجلس: پیگیری‌ها را رها نمی‌کنیم

اگر از منظر متقاضیان ورود به دوره‌های تحصیلات تکمیلی به اقدام جدید دانشگاه آزاد نگاه کنیم، باید انتظار داشت که اغلب این متقاضیان از افزایش ظرفیت دوره‌های دکتری در دانشگاه آزاد استقبال کنند، اما اگر از بعد کلان به موضوع نگاه کنیم و اهداف سند چشم‌انداز توسعه کشور را مدنظر قرار دهیم، افزایش تعداد دانشجوی دکتری بدون ارتقای کیفیت آموزشی و بدون توجه به آینده شغلی آنها، نمی‌تواند به خودی خود، تاثیر مثبتی در مسیر توسعه کشور بر جا بگذارد.

قاسم احمدی‌لاشکی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند: مجلسی‌ها درباره اقدام جدید دانشگاه آزاد، با دیده شک و تردید نگاه می‌کنند و بسیاری از اعضای کمیسیون آموزش مجلس، با این اقدام دانشگاه آزاد موافق نیستند و البته بررسی و تحقیقات در این زمینه را هم رها نخواهیم کرد.

احمدی بصراحت عنوان می‌کند این تعداد افزایش دانشجوی دکتری، عاقلانه نیست و تا وقتی مسئولان دانشگاه آزاد، اعضای کمیسیون آموزش را قانع نکنند، اجازه نخواهیم داد که کیفیت آموزش عالی در مقطع دکتری با جذب بی‌رویه دانشجویان،کاهش پیدا کند.

داستان وفور کارشناس‌های غیرماهر در نظام آموزش عالی، دغدغه‌ای است که به اعتقاد این نماینده مجلس، نباید اجازه داد همین داستان در مقطع دکتری نیز تکرار شود.

احمدی خبر می‌دهد که اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، در چند روز آینده با مسئولان و معاونان دانشگاه آزاد درباره همین موضوع، جلسه خواهند داشت و بزودی نتیجه اقدام‌های نظارتی مجلس به اطلاع دانشگاهیان خواهد رسید.

صرفه‌جویی ارزی یا سودآوری دانشگاه

شاید برایتان جالب باشد که بدانید تعداد ظرفیت‌های دکتری که دانشگاه آزاد در سال 93 اعلام کرده است، تقریبا به اندازه مجموع ظرفیت دکتری در همه دانشگاه‌های دولتی سراسر کشور است.

با وجود این، مسئولان مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی دانشگاه آزاد در دفاع از اقدام جدید این دانشگاه به جام‌جم می‌گویند که نباید رسانه‌ها به این‌گونه مسائل و حاشیه‌ها دامن بزنند و باید در نظر داشته باشند که این کار دانشگاه آزاد، موجب صرفه‌جویی ارزی و جلوگیری از تحصیل متقاضیان دکتری در خارج از کشور هم خواهد شد.

به اعتقاد مسئولان دانشگاه آزاد، اگر شرایط برای تحصیل دانشجویان دکتری در داخل کشور فراهم باشد، دیگر متقاضیان برای تحصیل در مقطع دکتری به دانشگاه‌های بی‌کیفیت در کشورهای همسایه مهاجرت نمی‌کنند.

اما احمدی، بر این باور است که نباید هیچ دلیل موجه و غیرموجهی باعث افت کیفی نظام آموزش عالی ـ آن هم در مقطع حساس دکتری ـ شود.

به باور این نماینده مجلس، افزایش کمی ظرفیت دکترای دانشگاه آزاد در صورتی مثبت و مفید است که اعضای هیات علمی و تجهیزات آموزشی با کمیت و کیفیت مناسب در مقطع دکترای دانشگاه آزاد وجود داشته باشد، ولی با شرایط موجود که این امکانات در دانشگاه آزاد وجود ندارد، چند برابر شدن ظرفیت دکتری در دانشگاه آزاد فقط موجب می‌شود که برخی آیین‌نامه‌های آموزشی زیر پا گذاشته شود.

در این شرایط، دانشگاه مجبور می‌شود که با تجهیزات آموزشی ضعیف و تعداد ناکافی اعضای هیات علمی، هرطور که شده دانشجو را از دانشگاه فارغ‌التحصیل کند که به گفته احمدی، ضررهای همین شیوه غلط آموزشی، دست کمی از مضرات خروج متقاضیان دکتری از کشور نخواهد داشت.

همچنین باید توجه داشت که فارغ‌التحصیلان دکتری که امروز جذب می‌شوند، در آینده به عنوان استاد دانشگاه یا در سمت‌های مهم نهادهای رسمی و غیررسمی قرار خواهند گرفت، اما در حالتی که آموزش‌های آنان در شأن مقطع دکتری نباشد، چوب این اقدام آموزشی، در آینده همه حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.

دفاع وزارت علوم از اقدام دانشگاه آزاد

سرپرست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درباره افزایش پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی در دانشگاه آزاد اسلامی، گفت: این مساله با نظر وزارت علوم صورت گرفته و از نظر ما کاملا قانونی است.

به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی دانشگاه آزاد اسلامی و به نقل از ایسنا، محمدعلی نجفی افزود: آنچه رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، درباره پذیرش دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در سال 93 گفته، مورد تائید وزارت علوم بوده است.

نجفی تصریح کرد: این‌که گفته می‌شود، ظرفیت پذیرش دانشجویان دکتری در دانشگاه آزاد اسلامی هشت برابر افزایش یافته، نظر منتقدان دانشگاه آزاد اسلامی است؛ اما بر اساس محاسباتی که رئیس دانشگاه آزاد انجام داده بود، این رقم صحیح نیست و میزان پذیرش در این مقطع نسبت به سال قبل، فقط 1.7 درصد افزایش داشته است.

امین جلالوند - گروه جامعه