حاشیه‌های ناگفته درباره یک تبلیغ پرسروصدای ماهواره

جام جم سرا: «جراحی متابولیک درمانی قطعی برای دیابتی‌ها و افراد چاق»، «تولد دوباره سلامت» و «ترکیه، چهارمین کشور دارای این تکنیک درمانی» واژه‌هایی است که این روز‌ها در شبکه‌های ماهواره‌ای به کرات پخش می‌شود و متأسفانه برای برخی آن‌قدر واقعی به نظر رسیده که به دنبال سفر به این کشور هستند. غافل از اینکه این علم و روش درمانی توسط پزشکان ایرانی از سال‌ها پیش در ایران با هزینه‌های بسیار پایین‌تر انجام شده، با این تفاوت که جامعه پزشکان ایرانی این روش را برای همه مبتلایان به دیابت ترجیح نمی‌دهند.

دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره قطعیت این روش درمانی و سابقه آن در کشور توضیح می‌دهد.

در ابتدا در خصوص نوع عمل جراحی متابولیک برای درمان بیماری دیابت توضیح دهید. این روش چقدر در علم پزشکی رایج است؟
آنچه در این جراحی رخ می‌دهد جایگزینی قسمت‌های ابتدایی و انتهایی روده کوچک است. هدف این روش افزایش ترشح هورمونی از روده کوچک است که GLP-۱ نامیده می‌شود. این هورمون که از قسمت آخر روده کوچک به‌نام ileum ترشح می‌شود تأثیر انسولین و ترشح آن را از پانکراس افزایش می‌دهد که فرایند جراحی جابه‌جایی قسمت‌های روده (ileum)، مداخله (Interposition) نامیده می‌شود و از این رو این جراحی «ileal interposition» نام گرفته است.
ممکن است برای افزایش تأثیر این روش، عمل گستروکتومی نیز انجام شود. در گستروکتومی بخشی از معده به‌نام «the fundus» (قسمت بالای معده) برداشته می‌شود که هدف از این عمل، کاهش ترشح هورمون گرلین است. گرلین عهده دار تحریک اشتهای مرکزی مغز است و باعث غذا خوردن بیش از اندازه ما می‌شود. باید به این مورد اشاره شود که گرلین به پدیده مقاومت به انسولین کمک می‌کند و برداشت بخشی از معده، سطح ترشح هورمون گرلین در مبتلایان به دیابت نوع دو را کاهش می‌دهد. بنابراین، پس از عمل به اندازه نیازشان غذا می‌خورند و برای مدت طولانی احساس گرسنگی نمی‌کنند. البته لازم به ذکر است سودمندی این روش در افراد چاق و بسیار چاق ثابت شده است و در صورتی که خطرات و عوارض جانبی آن را بپذیریم نتایج کوتاه مدت مفیدی خواهد داشت. ولی به همه افراد دیابتی توصیه نمی‌شود و درباره اثربخشی درازمدت آن شبهه وجود دارد.

آیا این روش درمانی در ایران هم انجام می‌شود؟ اگر واقعاً روش مناسبی در درمان دیابت است با توجه به شیوع این بیماری در کشور چرا آن‌طور که باید مورد استقبال قرار نگرفته است؟
بله، دقیقاً در ایران پزشکان حاذقی در این زمینه در تهران و برخی شهرستان‌ها فعالیت دارند و چه ‌بسا که با هزینه بسیار کمتر این جراحی قابل انجام است. همان‌طور که ذکر شد، به‌دلیل خطرات جراحی این درمان برای تمام افراد دیابتی توصیه نمی‌شود، به علاوه اثربخشی درازمدت آن مشخص نیست. با وجود اینکه این عمل جراحی فقط برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ توصیه می‌شود با این حال بنا به شرایط بیمار دیابتی چنین عملی برای همه دیابتی‌های نوع ۲ نتیجه‌بخش نخواهد بود. پیری فرد دیابتی، تشخیص دیرهنگام دیابت در برخی افراد، مصرف غیر اصولی دارو یا تحت نظارت نبودن بیماران اثر بخشی این عمل درمانی را در این افراد به دلیل اینکه ظرفیت تولید و اندوخته انسولین در بدنشان تهی شده است دچار شبهه می‌کند. بنابراین بیماران نمی‌توانند هیچ سودی از این جراحی دریافت کنند.

در ترکیه تبلیغاتی در زمینه درمان دیابت از طریق جراحی متابولیک به راه افتاده و شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان نیز به این تبلیغات دامن زده‌اند، تا جایی که برخی از هموطنان اقدام به سفر به ترکیه برای بهره‌مندی از این روش درمانی کرده‌اند. این تبلیغات چقدر با اصول علمی مطابقت دارد؟
جراحی متابولیک می‌تواند مؤثر باشد و در برخی مطالعات تا ۸۴ درصد میزان بهبودی گزارش شده است ولی اطلاعات طولانی مدت در دسترس نیست.
جراحی‌هایی که در شبکه‌های ماهواره‌ای به عنوان درمان قطعی دیابت تبلیغ می‌شود، در حقیقت جراحی متابولیسم است و برای کاهش وزن و رفع چاقی مفرط است. بی‌تردید این جراحی درمان قطعی دیابت نیست و هزینه این عمل در ترکیه ۱۴۰ میلیون تومان و در ایران کمتر از ۱۵ میلیون تومان است.

بی‌تردید کشور ترکیه به لحاظ علم پزشکی در مقایسه با کشورمان در سطح بسیار پایین‌تری قرار دارد، اما مردم باز هم به این گونه تبلیغات روی خوش نشان داده و از آن استقبال می‌کنند، علت این موضوع چیست؟
دقیقاً همین‌طور است و در وبگاه اسکوپوس، کشور ترکیه چهار رده از ایران پایین‌تر است. از آنجا که دیابت به عنوان یکی از بیماری‌های شایع در دنیا مطرح است و با افزایش روزافزون چاقی که منجر به افزایش ابتلای افراد زیادی به دیابت نوع ۲ شده است، از سویی با توجه به ارتباط ۶۰ درصدی دیابت با چاقی، ممکن است متقاضیان این نوع درمان زیاد باشد ولی هیچ آماری وجود ندارد که نشان دهد این تبلیغ مورد استقبال قرار گرفته است.

چه بیمارانی می‌توانند از این روش درمانی بهره‌مند شوند و عوارض چنین عمل جراحی چیست؟
این روش عمدتاً در افرادی که برای مدت طولانی به دیابت مبتلا هستند مؤثر نخواهد بود و بیشتر در افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که کمتر از ۱۰ سال به دیابت مبتلا هستند در عین حال، هیچ اطلاعاتی از اثر درازمدت این نوع جراحی در دسترس نیست و به عنوان درمان قطعی دیابت پذیرفته نیست. این روش جراحی روی افراد دیابتی چاق با توده بدنی بیشتر از ۳۵ (BMI ۳۵) که کمتر از ۱۰ سال از دیابت آن‌ها گذشته مؤثر است.
از عوارض این عمل می‌توان از کاهش ویتامین‌ها و مواد مغذی، سوءجذب، انسداد، افت قند خون و... نام برد. به طور کلی این روش هنوز به عنوان خط اول درمان توصیه نمی‌شود و نیازمند تحقیقات بیشتر است. این روش از طریق افزایش رسپتور‌ها GLP۱ و افزایش حساسیت نسبت به انسولین عمل می‌کند.

این روز‌ها انواع و اقسام روش‌های درمانی از روش‌های درمان چاقی و دیابت گرفته تا درمان اعتیاد را از طریق تبلیغات ماهواره‌ای به خورد مردم می‌دهند، نظر شما درخصوص درستی این تبلیغات چیست و آن را تا چه حد به واقعیت نزدیک می‌دانید؟
امروزه تبلیغات با زندگی عجین شده و به سختی می‌توان زندگی بدون تبلیغات را تصور کرد. متأسفانه در شبکه‌های ماهواره‌ای، سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تأثیر ندارد و آن‌ها آزادانه به تبلیغات می‌پردازند.
شبکه‌های ماهواره‌ای مرزهای ممنوعه در ارائه تبلیغات تجاری ندارند؛ لذا انواع کالا با توجه به گرایش‌های شهروندان بدون محدودیت از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شود و می‌توانند توجه میلیون‌ها نفر را به خود جلب کنند. واقعیت این است که خدمات پزشکی کالای تجاری نیست که مورد تبلیغ قرار بگیرد بنابراین، تبلیغ روش درمانی یا خدمات پزشکی به هیچ وجه اخلاقی نیست.

در حوزه توریسم درمانی، کشور ما می‌تواند مقصد بسیاری از کشورهای منطقه از جمله ترکیه باشد اما در این زمینه آن طور که باید عمل نشده است. به نظر شما غفلت از این موضوع چه تأثیری در جذب مردم به تبلیغات بیگانه می‌گذارد؟
در زمینه توریسم درمانی و جذب گردشگران سلامت همواره باید به چهار رکن اساسی توجه داشت. توانمندی‌های شاغلان حرفه پزشکی، فناوری‌های روز و استانداردهای جهانی، اقتصاد درمان و هزینه‌های درمانی و مقررات داخلی کشور‌ها. این ۴ عامل، عوامل مهم گردشگری سلامت است.
ایران در هر چهار مورد ذکرشده نسبت به کشورهای همسایه و خاورمیانه توانمندی‌ بالاتری دارد، بنابراین باید ‌‌نهایت استفاده را از پتانسیل موجود به عمل آورد اما متأسفانه تبلیغات مناسبی برای شناساندن توانمندی‌های پزشکی و گردشگری ایران خارج از مرز‌ها صورت نگرفته است.
تردیدی نیست که ایران امروز در علم پزشکی به عنوان سرآمد کشورهای منطقه مطرح است، از جراحی‌های بزرگ مغز و قلب گرفته تا درمان بیماری‌های چشم و بزرگ‌ترین پیوندهای عضو توسط دانشمندان ایرانی در بیمارستان‌های کشور انجام می‌شود. به جرأت می‌گویم که امروز ایران قطب پزشکی منطقه است.

نقش مسئولان و مراجع قانونی در جلوگیری از این گونه تبلیغات و گرایش مردم به آن چیست؟
بررسی و نگرش منطقی به تبلیغات ماهواره‌ای و اطلاع‌رسانی کامل و در عین حال جذاب در شبکه‌های داخلی، همچنین آگاهی دادن به هموطنان در این زمینه بسیار مؤثر خواهد بود. شهروند ایرانی نباید به برخی تبلیغات خدمات پزشکی اعتماد کند. بی‌تردید استفاده از هر خدمت پزشکی از دارو گرفته تا روش‌های درمانی باید با مشاوره افراد مجرب در این زمینه باشد. از طرفی توصیه می‌شود از متخصصان و کار‌شناسان تبلیغات بازرگانی برای تهیه پیام‌های بازرگانی استفاده شود و به تبلیغات بازرگانی به صورت کاری تخصصی نگریسته شود.
فناوری‌های تبلیغاتی که شبکه‌های ماهواره‌ای از آن‌ها استفاده می‌کنند (استفاده از جاذبه‌های تبلیغاتی و هنرهای متنوع نظیر موسیقی، شعر، نمایش، گفتار و...) برای جلب توجه مخاطبان به تبلیغات بازرگانی امری ضروری است و استفاده از یک تکنیک برای تبلیغ کالاهای متفاوت و تکراری از نظر مخاطب کسل‌کننده است، باید در تبلیغات بازرگانی، اطلاعات هر بار به شکل جدید و متنوع ارائه و از تکرار ثابت پیام‌های بازرگانی جلوگیری شود تا در مخاطبان اعتماد ایجاد شود، در واقع با تبلیغ کالا‌ها و خدمات اداری، کیفیت و استاندارد با قیمت مناسب می‌توان در مخاطبان برای خرید محصولات و خدمات تبلیغ‌ شده اعتماد ایجاد کرد. با توجه به همه جوانب امر، اما باز هم تأکید می‌کنم به هیچ وجه استفاده از تبلیغات در زمینه خدمات پزشکی توصیه نمی‌شود. (فاطمه احمدزاده/ایران)