تولید سلول‌های شبکیه از سلول‌های بنیادی

دکتر حمید گورابی، رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی این مطلب را در پاسخ به این سوال ایسنا عنوان کرد که چرا چند سالی است دیگر خبر چندانی از دستاوردهای علمی محققان رویان شنیده نمی شود. خبرهای شوق انگیزی مثل تولد رویانا، شنگول و منگول، حنا، بنیانا - حیوانات شبیه سازی شده و تراریخته - و دستاوردهای تازه در زمینه سلول‌ درمانی.

تولید سلول‌های شبکیه چشم از سلول‌های بنیادی

وی با تاکید بر این پژوهشگاه رویان با وجود تمامی محدودیتها و تنگناهای مالی در مسیر عمق بخشیدن و کاربردی کردن دستاوردهای تحقیقاتی در حوزه های مختلف تلاش می‌کند، گفت: از جمله طرح‌هایی که فازهای آزمایشگاهی را طی کرده تهیه سلول‌های شبکیه چشم از سلول‌های بنیادی است که در مرحله تست حیوانی است و تلاش داریم این طرح که اثربخشی خود را‌ در فاز آزمایشگاهی نشان داده به کارآزمایی بالینی برسد البته شاید مشابه برخی کارها در مراکز تحقیقاتی خارج کشور انجام شده باشد ولی چون استفاده درمانی دارد تلاش داریم این فناوری‌ها را اخذ کنیم.

گورابی افزود: از دیگر زمینه های فعالیت پژوهشگاه در حوزه سلول‌ درمانی، افزایش تعداد سلول‌های پیوندی است که اثربخشی این تکنیک را بالا می‌برد. در روش‌های فعلی کشت آزمایشگاهی، تکثیر سلول‌ها زمان و هزینه بالایی را می‌طلبد که در تحقیقات در دست انجام تلاش می‌کنیم از بیوراکتورها در تکثیر سلول‌های بنیادی استفاده کنیم. در صورتی که تمایز سلول‌های بنیادی به نحوی مطلوب انجام نشود کار شکست می‌خورد لذا در استفاده از بیوراکتورها باید دقت شود که از تمایز خود به خودی سلول‌های بنیادی و همچنین خروج سلول‌های تمایز یافته از حالت اصلی پیشگیری شود که تاکنون نتایج خوبی در تحقیقات رویان کسب شده که طی مقالاتی در نشریات معتبر علمی این حوزه از جمله مجله پیشرفت‌های بیوتکنولوژی با ایمپکت فاکتور بالای 9 چاپ شده است.

افزایش بازده تولید سلول‌های بنیادی جنینی

وی گفت: در زمینه سلول‌های بنیادی تلاش داریم بازده سلول‌های بنیادی از جنین انسانی یا موش را افزایش دهیم. در این روش موفق شده ایم با استفاده از ریز مولکول‌ها بازده سلول‌های بنیادی جنینی را تا 100 درصد افزایش دهیم که در مرحله ثبت اختراع است.

رییس پژوهشگاه رویان افزود: در روش‌های معمول تولید سلول بنیادی جنینی، کل جنین از بین می‌رود لذا اگر روشی باشد که از یک سلول، یک رده سلولی جنینی تولید شود موفقیت بزرگی است که محققان این پژوهشگاه با استفاده از ریز مولکول‌ها توفیقاتی در این زمینه داشته و موفق شده اند از یک سلول جنینی یک رده سلول بنیادی جنینی تولید شده اند. امری که موفقیتی کم سابقه‌ در این زمینه در سطح دنیا به شمار می‌رود.

تولید چند قلم فاکتور رشد وارداتی در کشور

وی گفت: در راستای اقتصاد مقاومتی و کاهش هزینه‌های تحقیقات، محققان پژوهشگاه رویان موفق به تولید چند قلم از پروتئین‌های نوترکیب شده اند که به عنوان فاکتور رشد استفاده می‌شوند. تاکنون چند قلم از این پروتئین‌ها با کمک ستاد سلول‌های بنیادی تولید شده و به مرحله تجاری سازی و عرضه به سایر مراکز تحقیقاتی رسیده اند.

موفقیت تازه رویان در کاربرد عملی تکنیک فریز تخمدان

گورابی با اشاره به فعالیت های گسترده پژوهشگاه رویان در زمینه پزشکی تولیدمثل و درمان ناباروری، افزود: یکی از روش‌های جدید در زمینه پزشکی تولید مثل، فریز و نگهداری بافت تخمدان برای حفظ باروری زنانی است که به دلیل ابتلا به سرطان تحت رادیوتراپی و شیمی درمانی قرار گرفته‌اند. با توجه به موفقیت روزافزون درمان سرطان، ذخیره اسپرم و تخمک برای حفظ باروری در مردان و زنان بالغ مورد توجه قرار گرفته که البته گرفتن تخمک و فریز کردن آن تا چند سال پیش کار سختی بود که در سال های اخیر توفیقات زیادی در تسهیل این روش حاصل شده است. البته اگر ناچار باشیم در فاصله کمی از تشخیص، بیمار سرطانی را تحت درمان قرار دهیم باید بخشی از تخمدان را برداریم و نگه داریم تا بعدا پیوند بزنیم.

وی گفت: بانک تخمدان مدتهاست که در پژوهشگاه رویان راه اندازی شده ولی تاکنون بیشتر کاربرد آزمایشگاهی داشته و برای بررسی زنده مانی سلول‌ها استفاده شده ولی با تحقیقاتی که طی سالهای اخیر انجام داده ایم در این زمینه موفقیت های چشمگیری کسب کرده ایم که ما را نسبت به زنده مانی آنها مطمئن کرده و وقت آن رسیده که روی پیوند مجدد بافت های فریز شده متمرکز شویم که این کار در سایر کشورها نیز در مراحل اولیه است.

گورابی در خصوص فعالیت ها و دستاوردهای جدید رویان در حوزه جنین‌شناسی گفت: عمده فعالیت های ما در این حوزه به بهبود روش‌ها و بررسی اثرات سوء روی حاصل فریز تخمدان متمرکز است و در بخش پزشکی ناباروری هم عمدتا در زمینه عوامل شکست‌های مکرر در درمان ناباروری، سقط، اختلالات اسپرم و مبانی ژنتیکی آنها فعالیت داریم که مقالات متعددی نیز در یک سال گذشته داشته ایم.

استخراج فاکتور tPA از شیر حیوانات تراریخته

وی افرود: محققان زیست فناوری پژوهشگاه هم که اغلب در مرکز اصفهان متمرکز هستند در حال استخراج پروتئین از شیر حیوانات تراریخته هستند که حاوی فاکتور tPA است. در این راستا شیر زیادی از دام‌های حاصل از این تکنیک را فریز کرده و تحقیقات فراوانی در زمینه استخراج فاکتور انجام داده ایم که امیدواریم بتوانیم تخلیص را در حجم بالا انجام دهیم.

رییس پژوهشگاه رویان درباره علت طولانی شدن فرایند استخراج و تخلیص tPA با گذشت چند سال از تولید حیوانات تراریخته گفت: تولید دارو از حیوانات تراریخته یک زمینه تحقیقاتی بسیار جدید و در مرزهای علم است به طوری که تاکنون تنها یک داروی تولیدی از حیوانات تراریخته تاییدیه «FDA» را دریافت کرده است. از طرف دیگر، این فرآیند نیازمند تجهیزات خاصی است که کمتر در دسترس محققان ماست لذا تخلیص را با روش‌های دستی شروع کردیم و البته اخیرا توانسته ایم دستگاهی را که چند سال پیش خریده شده بود را راه‌ب یاندازیم.

گسترش تکنیک‌های شبیه سازی به مراکز پژوهشی مختلف کشور

گورابی افزود: یکی از زمینه های فعالیت پژوهشکده اصفهان تکثیر دام‌های با شیرآوری بالا است که به اقتصاد روستاییان کمک شایانی می‌کند. کار دیگری که خیلی وقت محققان ما را می‌گیرد، ساده سازی روش‌های معمول شبیه‌سازی است که مستلزم تجهیزات پیچیده می باشیم که امیدواریم با به ثمر نشستن این تحقیقات مراکز تحقیقاتی کشور با امکانات کمتر هم بتوانند به این عرصه وارد شوند.

دستیابی به تکنیکی تازه در زمینه جداسازی اسپرم‌های مناسب

وی گفت: تحقیقات پایه در زمینه شناخت مکانیزم‌ها و کاربردی کردن دانش‌های پایه از زمینه های مورد توجه رویان است که نمونه ای از این قبیل تحقیقات در حوزه درمان ناباروری مردان که در مرکز اصفهان دنبال می شود، جداسازی اسپرم های خوب (تفکیک اسپرم‌های خوب و بد) است. با این روش‌های ساده می‌توان در درمان ناباروری زوج‌ها قدم‌های موثرتری برداشت چون اسپرم‌های زیادی در محیط آزمایشگاه هست که انتخاب آن صرفا براساس مورفولوژی (شکل) اسپرم ممکن است خوب نباشد. خط کاری جدیدی که در زمینه سلول‌های بنیادی دنبال می‌کنیم تولید سلول‌زایای اسپرم از سلول‌های بنیادی است.

رییس پژوهشگاه رویان در پاسخ به این سوال که آیا این پژوهشگاه در زمینه سلول‌های بنیادی سرطان نیز فعالیتی دارد یا نه، گفت: گروهی با دو، سه سال سابقه کاری در زمینه سلول بنیادی سرطان در پژوهشگاه فعالیت دارند که در محیط های آزمایشگاهی به تفکیک سلول بنیادی سرطانی از سایر سلول‌های سرطانی مشغولند تا بتوانیم تحقیقات خود را روی این سلول‌های بنیادی متمرکز کرده و دقیقا روی آنها کار کنیم.

خبرهای خوش از بیمارستان سلول درمانی رویان

وی همچنین در خصوص روند احداث بیمارستان سلول درمانی رویان، گفت: گشایش‌هایی در این طرح حاصل شده و خبرهای خوبی درباره بیمارستان در راه است.

گورابی افزود: طرح‌هایی ترویجی نیز در زمینه گسترش دانش و فناوری سلول‌های بنیادی از قبیل تاسیس پارک سلول‌های بنیادی با همکاری شهرداری تهران و اتوبوس آموزشی سلول‌های بنیادی در حال انجام است.