دانشنامه فلسفه اخلاق

انتشارات سوفیا

چاپ اول: 1392

928 صفحه

شمارگان: 1500

بها‌ : 60000 تومان

چیستی اخلاق، یکی از متداول‌ترین پرسش‌هایی است که هر انسانی از هر طبقه و قشری یک‌بار از خودش و دیگران پرسیده است. براستی اخلاق چیست؟ اصول اخلاقی چیست؟ انسان با اخلاق و اخلاقی کیست؟ اصول اخلاقی جهانشمول و بی‌زمان و مکان‌اند و به تعبیری مطلق‌اند؟ یا از زمانی به زمان دیگر و از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت‌اند؟ اگر اصول اخلاقی نسبی باشند چگونه می‌توان از حق سخن گفت یا آن را گرفت؟ این پرسش‌ها بخش اندکی از مسائل حوزه اخلاق را تشکیل می‌دهد. گو این که در دنیای امروز ما همگان سخن از اخلاق می‌گویند و هر گروهی مخالفان و دشمنانش را به بی‌اخلاقی متهم می‌کند.

یکی از تعابیر جالب درباره عزیمت‌گاه اخلاق را انشاء‌الله رحمتی بیان کرده است. او می‌گوید: «اساسا عزیمت‌گاه اخلاق همان جایی است که مشکل دیگران، به مشکل ما نیز تبدیل می‌شود، همان جایی است که به عنوان فاعل اخلاقی، خویش را ملزم به حل مشکل دیگران، بدون هیچ‌گونه چشمداشتی احساس می‌کنیم. طبعا در فضای همدلی و همدردی، بسیاری از تعارض‌ها و تنازع‌ها، اساسا مجال طرح پیدا نمی‌کند.» اما اگر با تامس نیگل از تعریف اخلاق موافق باشیم که می‌گوید «گونه‌ای از اخلاق، یک پدیدار بشری جهانشمول است» می‌توانیم تعریف او را از فلسفه اخلاق نیز بپذیریم که می‌گوید: «فلسفه اخلاق شاخه‌ای از فلسفه است که برای فهم یک گونه آشنا از ارزیابی، یعنی ارزیابی اخلاقی منش‌های افراد، رفتار آنها و نهادهایشان می‌کوشد.»

افرادی که دغدغه چنین پرسش‌هایی دارند، می‌کوشند به آثار اندیشمندانی مراجعه کنند که در تلاش‌ همه جانبه سعی بر کاوش مفاهیم بنیادین اخلاق دارند. در چنین شرایطی است که ضرورت دانشنامه‌ها و دائره‌المعارف‌ها در این حوزه احساس می‌شود. یکی از برجسته‌ترین کتاب‌های حوزه اخلاق کتاب «دانشنامه فلسفه اخلاق» ویراسته پل ادواردز و دونالد ام. بورچرت است. هدف این اثر «آن است که بخشی از این تحقیقات و تأملات فیلسوفان اخلاق را در اختیار کسانی که ضرورت تأمل و اجتهاد روش‌مند در حوزه اخلاق را درک کرده‌اند و می‌دانند که باید برای این هدف، مبانی لازم را تحصیل کرد، قرار بگیرد.» (ص 17) ویراست نخست دانشنامه فلسفه به ویراستاری پل ادواردز در ایران بسیار شناخته شده است.

در همان زمان انشاء‌الله رحمتی سه مقاله از آن را در حوزه فلسفه اخلاق ترجمه کرد. طی این سال‌ها این دانشنامه دوبار مورد تجدید نظر قرار گرفته است و رحمتی به سراغ این ویراست جدید رفته تا مقالات فلسفه اخلاق را یکجا گردآوری کند. در دانشنامه فلسفه مقالات مربوط به فلسفه اخلاق بر اساس ترتیب الفبای انگلیسی و در کنار مقالات مختلف در سایر رشته‌های فلسفه قرار گرفته‌اند؛ ولی رحمتی در دانشنامه فلسفه اخلاق این مقالات را با نظمی منطقی کنار یکدیگر قرار داده است.

این دانشنامه علاوه بر پیشگفتار نسبتا مفصل مترجم، فهرست تفصیلی مطالب، واژه‌نامه و نمایه، مشتمل بر 68 عنوان مقاله است. چهار مقاله نخست دانشنامه با نام‌های فلسفه اخلاق، مسائل فلسفه اخلاق، تاریخ فلسفه اخلاق و دیگر تحولات فلسفه اخلاق در سده بیستم، جنبه مقدماتی دارند و مطالب رشته‌های مختلف اخلاق در آنها مطرح شده است. این چهار مقاله «در حقیقت شامل کلیات دقیقی درباره فلسفه اخلاق است و هریک به نوعی درآمدی بر این رشته است.» (ص 25)

در حوزه دانش فلسفه اخلاق یا اخلاق‌شناسی چهار حوزه قابل تشخیص است؛ اخلاق توصیفی، اخلاق هنجاری، روان‌شناسی اخلاق، فرااخلاق یا اخلاق تحلیلی. مقالات این دانشنامه نیز بر اساس این چهار حوزه کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. نویسندگان و اندیشمندان نامدار مختلفی عهده‌دار نگارش این مقالات بوده‌اند که از میان آنها می‌توان به تامس نیگل، ویلیم فرانکنا، ریچارد برنت، پاتریک ناول اسمیت، مارکوس سینگر، والتر آرمسترانگ، جاناتان دنسی اشاره کرد. دانشنامه فلسفه اخلاق ویراسته پل ادواردز و دونالد ام. بورچرت را انشاء‌الله رحمتی ترجمه و تدوین کرده و انتشارات سوفیا چاپ نخست آن را سال 1392 در 927 صفحه با شمارگان1500 نسخه و قیمت 60000 تومان ‌ در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است.