موسیقی علوانیه؛ جان پناه مردم رنج کشیده

موسیقی علوانیه سبکی از موسیقی است که به نظر می‌رسد خیلی هم قدمت نداشته باشد، گفته می‌شود علوان الشویع فردی است که این سبک از موسیقی را بین عرب‌زبا‌ن‌های خوزستان ترویج داده است. این موسیقی بیشتر بر مبنای آوازهای غمگین و حزن آلود، با ساز رباب که سازی آرشه‌ای است با یک رشته سیم و آرشه از جنس مو به اجرا درمی‌آید. معمولا این موسیقی شامل اشعاری است که حزن و اندوه را انتقال می‌دهد.
«علی مغازه‌ای» مستندساز و فعال موسیقی نواحی ایران که سال گذشته در نخستین فستیوال موسیقی نواحی ایران مسوولیت اجرایی را برعهده داشته درباره موسیقی‌های رایج در خوزستان به CHN می‌گوید: «در خوزستان 3 نوع موسیقی رایج است. موسیقی عربی، موسیقی فارسی و موسیقی نزدیک به لری .»

موسیقی علوانیه حزین است
به گفته این مستندساز موسیقی عربی موسیقی کهنی است و علوانیه نزدیک به آن سبک است اما با ویژگی‌های خاص خود که نشان از ایرانی بودن دارد. وی می‌گوید: «عرب‌زبان‌های خوزستان مانند تمامی اعراب، مقا‌م‌های موسیقی خود را که به آن «طور» می‌گویند، اجرا می‌کنند. در علوانیه نیز تعدادی از طور ها اجرا می‌شوند با این تفاوت که موسیقی علوانیه خیلی غمگین و حزین است.»
مغازه‌ای در مورد ویژگی‌های خاص این سبک از موسیقی که مختص به ایران است می‌گوید: «موسیقی علوانیه نوعی خوانش است که تنها ساز همراهی‌کننده آن ربابه بوده و هست. اما بعدها ساز گلن(که از پیت حلبی ساخته می‌شد) به دلیل آنکه محتسب ساز را می شکست ! در بین مردمی که از امکانات کم زندگی برخوردار بودند، رایج شد.»

موسیقی علوانیه در عراق، بحرین و کویت رواج بیشتری دارد
از نوازندگان و خوانندگان این سبک از موسیقی می توان به رشداوی، توفیق مهاوی، امیر عیدانی، کنعانی و حسان اگزار، شیخ کریم یابری اشاره کرد که عده‌ای در قید حیات هستند و برخی از آنها رفته‌اند. با اینکه مستندات حاکی از آن است که این سبک از موسیقی مختص به خوزستان است اما بر اساس نظر کارشناسان سبک موسیقی علوانیه در عراق، کویت و بحرین رواج بیشتری پیدا کرده است و این کشورها بیشتر به آن پرداخته‌اند.
مغازه‌ای معتقد است: «در حال حاضر موسیقی علوانیه در بحرین و عراق جدی‌تر دنبال می‌شود زیرا موسیقی و به خصوص موسیقی نواحی برای ادامه حیات خود نیازمند حمایت است و چون این حمایت‌ها در ایران به اندازه کافی نیست، موسیقی به جایی می‌رود که بتواند به زندگی‌اش ادامه دهد.»
وی تلاش‌های ایران را برای ثبت ملی موسیقی علوانیه به جا می‌داند و امیدوار است موسیقی این منطقه از حمایت‌های بیشتری برخوردار شود. مغازه‌ای درباره مقام‌های موسیقی خوزستان و علوانیه می‌گوید: «مقام های موسیقی عرب شامل 7 مقام اصلی است و علوانیه اگرچه می تواند از این 7 مقام استفاده کند اما لزوما این مقام ها ربطی به علوانیه ندارد.»
وی در تشریح صحبت‌های خود می افزاید: «مقام های موسیقی عرب که بر اساس طورها ساخته می شود شامل صبا، نهاوند، عجم، بیات، سه گاه، حجاز و راست است که این مقام های اصلی خود در حدود 315 مقام فرعی دارند. مکاتب موسیقی عرب نیز شامل مصر و شامات، شمال آفریقا، شهرهای خلیجی، اندلسیه و عراق هستند و موسیقی عرب‌زبان‌های ایران نیز در هیچ نوع از این مکاتب نیست زیرا نام عرب ناخودآگاه این موسیقی را از حوزه ایران خارج می‌‌کند و حال آنکه این موسیقی برای ایران و جنوبی های ایران است.»

موسیقی ارتباط تنگاتنگی با زندگی مردم جنوب دارد
مغازه‌ای درباره پیدایش این سبک از موسیقی می‌گوید:« موسیقی عرب زبانان ایران ارتباط تنگاتنگی با وضعیت اقتصادی آنها دارد. به نظر می‌رسد در جاهایی از خوزستان که آب وجود دارد و یک مقدار رفاه نسبی حاکم است موسیقی خراب شده اما جاهایی که کم آب بود و مردم وضعیت معیشتی خوبی نداشتند همواره موسیقی پناه جان مردم شده است.»
وی تاکید می‌کند: «موسیقی مناطق کم آب سالم تر از موسیقی نواحی دیگر است.»
محمدرضا درویشی پ‍‍ژوهشگر موسیقی نواحی ایران نیز در کتاب دایرة المعارف سازهای ایرانی نیز موسیقی خوزستان را به دو بخش موسیقی عرب و موسیقی دوره گردهای این منطقه که از زندگی مرفه ای برخوردار نبودند، تقسیم کرده است. ساختار "گلن" شبیه به "ربابه" است با این تفاوت که کاملا ابتدایی است. مغازه‌ای می‌گوید:«گلن مساله متاخری است که بعد از برخورد حکومت ها با ساز ربابه به وجود آمد. در واقع این ساز بیانگر فشار و ستمی است که در زمان‌های نه چندان دور و در نیم قرن گذشته بر جنوبی های ایران وارد می شد. زمانیکه محتسب ساز را می شکست این ساز شکل گرفت.»
(میراث)