یک عمر زیستن با کتاب

این تصویر، فراتر از یک علاقه‌مندی شخصی، به یک رویکرد مدیریتی و یک سبک رهبری اشاره دارد. کتابخانه برای چنین رهبری، نه یک سرگرمی شخصی که یک اتاق فکر استراتژیک و یک مرکز مشاوره دائمی است. هر کتاب، پنجره‌ای به یک جغرافیا، یک تاریخ و یک فرهنگ متفاوت می‌گشاید و هر رمان، فرصتی برای درک عمیق‌تر روان‌شناسی ملت‌ها و پیچیدگی‌های جوامع بشری فراهم می‌آورد. فهم ظرایف یک انقلاب از دل ادبیات آن، درک ریشه‌های یک بحران اجتماعی از خلال یک تحلیل تاریخی، و الهام گرفتن برای آینده از سرگذشت تمدن‌ها، همگی برآمده از همین ارتباط مستمر با دنیای مکتوب است.این سیره نشان می‌دهد که سیاست‌گذاری کلان و راهبری یک ملت، بیش از آن‌که به داده‌های آماری و گزارش‌های روزمره وابسته باشد، به یک بینش تمدنی و یک فهم کلان از مسیر حرکت جهان نیازمند است؛ بینشی که در سکوت کتابخانه‌ها قوام می‌یابد و در بحبوحه تصمیم‌گیری‌های بزرگ، چون قطب‌نمایی دقیق، مسیر را نشان می‌دهد. برای واکاوی ابعاد این ویژگی منحصر به فرد و تأثیر آن بر دیدگاه‌ها و سیاست‌ها، با حجت‌الاسلام سعید صلح‌میرزایی، نماینده مجلس خبرگان رهبری، گفت‌وگو کرده‌ایم.

موضوع گفت‌وگوی ما کتاب و کتابخوانی و اهتمام ویژه‌ای است که رهبر معظم انقلاب به این موضوع دارند. این اهتمام، شخصیتی کم‌نظیر در میان رهبران جهان به ایشان بخشیده است. لطفا در این خصوص تحلیل خود را بفرمایید.
کتاب عرصه‌ای برای انتقال فرهنگ، علم، معرفت و عقلانیت است و تأکید رهبر معظم انقلاب بر کتابخوانی را می‌توان از همین منظر تحلیل و دریافت کرد. خود ایشان می‌فرمایند که در آن چند سالی که در مشهد مقدمات حوزه را می‌گذراندند، حدود هزار کتاب خوانده‌اند که عدد بسیار بالایی است. در جایی دیگر نقل می‌کنند که وقتی وارد کتابخانه مسجد گوهرشاد می‌شدند، از صدای اذان متوجه گذر زمان می‌شدند و گاهی به‌دلیل عدم تمکن مالی، از کتابفروشی‌ها کتاب اجاره می‌کردند. همین امر موجب شد که ایشان نسبت به جهان عرب و استعمار، اطلاعات بسیار بالایی کسب کنند. از آنجا که خودشان لذت ارتباط با کتاب را چشیده‌اند و مشاهده می‌کنند که چه تأثیر شگرفی در عموم مردم، به‌ویژه جوانان، ایجاد می‌کند، همواره همگان، خصوصا جوانان را به کتابخوانی ترغیب می‌کنند.
 
ایشان بر مطالعه «کتاب خوب» تأکید دارند. منظور از کتاب خوب از دیدگاه ایشان چیست و چرا بر برخی حوزه‌ها مانند ادبیات پایداری اهتمام بیشتری می‌ورزند؟ 
البته ایشان تأکید دارند که هر کتابی نه بلکه «کتاب خوب»؛ کتابی است که برای انسان آورده‌ای داشته باشد، به انسان امید ببخشد، او را دچار پوچی و حیرت نکند و حتی اگر سرگرم‌کننده است، در نهایت افزوده‌هایی برای خواننده داشته باشد. به همین دلیل مشاهده می‌کنید ایشان به کتاب‌های حوزه ادبیات پایداری اهتمام دارند و بر انتشار تقریظ‌هایی که بر این کتاب‌ها می‌نویسند اصرار می‌ورزند تا اقبال عمومی به آنها بیشتر شود. این کتاب‌ها که عموما براساس اتفاقات حقیقی و زندگی قهرمانان کشور ما نوشته شده‌اند، می‌توانند در افزایش معرفت، عقلانیت و معنویت عموم مردم به‌ویژه نوجوانان و جوانان بسیار مؤثر باشد. هدف از این تأکیدات، تربیت نسلی عقلانی و در عین حال معنوی از طریق مطالعه کتاب است. 
 
یکی از ویژگی‌های بارز در سیره کتابخوانی رهبر انقلاب، «به‌روزخوانی» و مطالعه دقیق آثار جدید است. گفته می‌شود ایشان روش خاصی برای گزینش کتاب‌ها دارند. 
دقیقا. بسیار اتفاق می‌افتد کتابی که زمان زیادی از انتشار آن نگذشته است، توسط ایشان مطالعه شده و بسیار دقیق هم مطالعه می‌شود. ناشران می‌دانند ایشان یک کتابخوان حرفه‌ای هستند و بسیاری از آنها اصرار دارند که آثار برجسته‌شان به‌دست ایشان برسد. بنابر گفته نزدیکان، برخورد ایشان با کتاب‌ها سه نوع است: دسته اول کتاب‌هایی است که پس از تورقی ابتدایی احساس می‌کنند رضایت‌بخش نیستند و آنها را رها می‌کنند. دسته دوم کتاب‌هایی است که پس از مدتی مطالعه، متوجه افت کیفیت محتوا نسبت به شروع آن می‌شوند و آن را نیز کنار می‌گذارند. دسته سوم کتاب‌هایی است که تا انتها مطالعه می‌کنند. دسته سوم خود به دو بخش تقسیم می‌شود: بخشی که صرفا مطالعه می‌شود و بخشی که ایشان تحلیلی از آن ارائه می‌دهند. کتاب‌هایی که بر آنها تقریظ می‌نویسند، از تمام این فیلترها عبور کرده‌اند. یعنی علاوه بر آن‌که تا انتها خوانده شده‌اند، توانسته‌اند نظر ایشان را از نظر محتوا، قلم، نگارش و ساختار جلب کنند و ایشان دیدگاه خود را درباره آن بیان کرده‌اند. معمولا پس از آن، از نویسنده یا راوی خاطره تجلیل می‌کنند. این نشان می‌دهد ایشان با دقتی که در امر کتاب دارند، پس از مطالعه بخشی از یک اثر تشخیص می‌دهند که آیا آن کتاب ارزش سرمایه‌گذاری وقت را دارد یا خیر. 
 
ویژگی دیگر ایشان «متعددخوانی» و مطالعه در حوزه‌های بسیار متنوع است، حتی موضوعاتی که شاید در نگاه اول از دایره علایق یک مرجع تقلید دور به‌نظر برسد. ممکن است در این باره بیشتر توضیح دهید؟  
ایشان «متعددخوانی» یا به تعبیری «انبوه‌خوانی» از حیث موضوعات مختلف دارند. کمتر رشته‌ای از علوم یافت می‌شود که رهبر معظم انقلاب در آن زمینه مطالعه نداشته باشند. مطالعات ایشان صرفا به رمان یا کتاب‌های دینی و فقهی محدود نمی‌شود. به‌عنوان مثال‌ یکی از مسئولان در حال معرفی یکی از دانشمندان کشور بود که کتابی در یک حوزه تخصصی علمی نوشته بود. وقتی نام او را ذکر کرد، رهبر انقلاب نام کامل او را به‌خاطر آوردند و فرمودند کتابش را نیز خوانده‌اند. جالب‌تر آن‌که وقتی آن مسئول گفت آن دانشمند همشهری شما و اهل مشهد است، ایشان فرمودند: ‌خیر‌. این دقت نظر که هم نام را بدانند، هم محتوا را خوانده باشند و هم اطلاعات جانبی را تصحیح کنند، بسیار قابل توجه است. یکی از اساتید که عضو شورای نگهبان هستند و کتابخانه شخصی رهبر انقلاب را دیده بودند، نقل می‌کردند ایشان میزهای متعددی در کتابخانه خود دارند که کتاب‌ها براساس موضوع دسته‌بندی شده‌اند. ایشان متناسب با برنامه‌ریزی خود، در ساعات مختلف پشت یکی از این میزها می‌نشینند و در آن حوزه مشخص مطالعه می‌کنند. 
 
علاوه بر مطالعه فردی، رهبر معظم انقلاب بر «کتابخوانی جمعی» نیز تأکید دارند. اهمیت این موضوع از دیدگاه ایشان چیست و چه الگوهایی را می‌توان از آن استخراج کرد؟
یکی از نکات دیگر همین است. ایشان صرفا به مطالعه فردی اکتفا نکرده و به اعضای خانواده نیز توصیه کرده‌اند که همگی با هم بنشینند و یک کتاب را بخوانند. این تأکید بر کتابخوانی جمعی، که در قالب دوره‌هایی در مساجد و هیات‌ها نیز برگزار می‌شود، می‌تواند الگویی برای خانواده، اجتماع و گروه‌های تخصصی و غیرتخصصی باشد. طرح «حلقه‌های صالحین» که مورد حمایت ایشان بود نیز بر همین اساس شکل‌گرفت؛ زیرا وقتی افراد مختلف با دیدگاه‌های متفاوت دور هم جمع می‌شوند و یک کتاب را می‌خوانند (دورخوانی)، این امر به فهم عمیق‌تر مطلب و رفع اشتباهات احتمالی در برداشت‌ها کمک شایانی می‌کند؛ به ویژه در مورد کتاب‌های معرفتی، مطالعه گروهی می‌تواند از سوءتفاهم‌ها در فهم جلوگیری کند.
 
این سیره کتابخوانی و مطالعات گسترده، چگونه در روند سیاست‌گذاری‌های کلان نظام و نگاه ایشان به مسائل جهانی تأثیر گذاشته است؟
قطعا تأثیرگذار بوده است. فهم ایشان از جهان پیرامون، تحت تأثیر این مطالعات گسترده قرار دارد. همان‌طور که شهید مطهری می‌فرمایند، عالمی که فقط در یک محیط محدود رشد کرده باشد، دیدگاهش نیز محلی خواهد بود اما رهبر معظم انقلاب به واسطه تجربیات مدیریتی از ابتدای انقلاب و همچنین مطالعات وسیع، دیدگاهی تمدنی و جهانی دارند و عوامل پیشرفت و افول تمدن‌ها، کشورها و حکومت‌ها را تحلیل کرده‌اند. آشنایی با تحولات جهانی از طریق مطالعه رمان‌های غربی، به ایشان درک عمیقی از اتفاقات رخ‌داده در سایر کشورها داده است. به‌عنوان‌نمونه، در دیداری با رئیس‌جمهور وقت لبنان، ایشان با اشاره به رمانی، حزب‌الله را به خنجری تشبیه کردند که می‌تواند از لبنان دفاع کند. این هم‌زبانی که از طریق اشتراک در مطالعه کتاب‌های بین‌المللی ایجاد می‌شود، در ارتباط با مردم جهان مؤثر است. در مقوله داخلی نیز این دید تمدنی در تنظیم سیاست‌های کلان، مشورت با بزرگان کشور و پیداکردن اولویت‌ها تأثیرگذار است. 

توسعه حلقه های مطالعاتی
امروزه به‌دلیل درگیری افراد با فضای مجازی، میزان مطالعه به معنای واقعی کلمه کاهش یافته است. برای مقابله با این پدیده، ترویج کتابخوانی از طریق معرفی آثار خوب و ایجاد حلقه‌های مطالعاتی توسط فعالان فرهنگی و نخبگان می‌تواند بسیار مؤثر باشد. ما نیز می‌توانیم از سیره رهبر معظم انقلاب درس بگیریم و هم در تنوع‌بخشیدن به مطالعات خود وهم در کسب اطلاع از حوزه‌های مختلف تلاش کنیم. نخبگان دینی، امامان جمعه و کسانی که هدایتگری اجتماعی رابرعهده دارند، بیش از دیگران باید به کتاب وکتابخوانی اهتمام ورزند تابتوانند درعرصه‌های مختلف به‌روز باشند و ازادبیات و اندیشه‌های ملت‌ها و متفکران دیگر بهره ببرند.